Sách trắng 'Sẵn sàng 2030' - sự chuẩn bị của châu Âu trước viễn cảnh không còn Mỹ

Liên minh châu Âu (EU) đang nỗ lực giải bài toán hóc búa để gia tăng năng lực quân sự của tổ chức bằng cách đề ra chương trình “Sẵn sàng 2030” để đối phó với viễn cảnh Mỹ sẽ dịch chuyển trọng tâm chính sách khỏi châu Âu và với nguy cơ đối đầu trực tiếp với Nga, theo tờ Politico.

Nga là động lực, Mỹ là chất xúc tác cho 'Sẵn sàng 2030'

Sách trắng “Sẵn sàng 2030” được công bố hôm 19-3, “được thiết kế để tận dụng mọi đòn bẫy có sẵn ngay lập tức nhằm huy động tới 800 tỉ euro cho các khoản đầu tư quốc phòng”, mua vũ khí từ các nước EU, các đối tác ở châu Âu và các đồng minh như Hàn Quốc, Nhật…

Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu Kaja Kallas (trái) và Ủy viên Quốc phòng của Ủy ban châu Âu Andrius Kubilius công bố sách trắng "Sẵn sàng 2030" hôm 19-3. Ảnh: EU

Phát biểu trong sự kiện công bố chương trình “Sẵn sàng 2030”, Chủ tịch Ủy ban châu Âu - bà Ursula von der Leyen nhấn mạnh rằng EU “phải mua nhiều hơn [vũ khí] của châu Âu” nhằm “tăng cường cơ sở công nghệ và công nghiệp quốc phòng” của châu lục.

Ủy viên Quốc phòng của Ủy ban châu Âu - ông Andrius Kubilius cho biết EU cần coi không chỉ nước Nga mà cả “những diễn biến địa chính trị toàn cầu” là mối đe dọa, trong đó phải quan tâm tới việc Mỹ sẽ tập trung chú ý chiến lược vào khu vực nào trên thế giới.

“Chúng tôi không làm điều này để gây chiến, mà là để chuẩn bị cho tình huống xấu nhất và bảo vệ hòa bình ở châu Âu” - bà Kaja Kallas, Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu, kiêm Đại diện cấp cao về Chính sách đối ngoại và an ninh EU, nói.

Bà Kallas mô tả tình cảnh của Ukraine hiện tại như bài học kinh nghiệm cho châu Âu về việc quá phụ thuộc vào bên ngoài và kêu gọi sự tự do hành động trong vấn đề sử dụng vũ khí mà không bị bên ngoài can thiệp.

Bà Kallas cho rằng các lực lượng vũ trang Ukraine “sử dụng vũ khí không được sản xuất tại Ukraine, đôi khi có những hạn chế về cách họ có thể sử dụng những vũ khí đó”, ám chỉ sự phụ thuộc tương tự ở các quốc gia châu Âu. Trong những năm gần đây, khoảng 2/3 đơn đặt hàng mua sắm quốc phòng của EU là hợp đồng với các công ty Mỹ.

Chỉ một ngày trước khi sách trắng “Sẵn sàng 2030” được công bố, đài NBC News đã dẫn lời hai quan chức quốc phòng Mỹ rằng Tổng thống Donald Trump đang cân nhắc từ bỏ vai trò lãnh đạo quân sự độc quyền của Washington trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Theo Politico, nếu như EU coi mối đe dọa tiềm tàng từ Nga là động lực chính thúc đẩy tăng cường năng lực công nghiệp quân sự của châu lục, thì những thay đổi chính sách của chính quyền Tổng thống Trump là chất xúc tác buộc EU phải đẩy nhanh các nỗ lực này.

Dù vẫn coi Mỹ “là một đồng minh mạnh mẽ”, EU lo ngại rằng Mỹ đang “tin rằng họ đã cam kết quá mức ở châu Âu và cần phải tái cân bằng” theo hướng hạ thấp vai trò đảm bảo an ninh của Washington dành cho châu Âu.

EU loại Mỹ khỏi kế hoạch hỗ trợ mua sắm quốc phòng

Đề xuất cụ thể nhất của chương trình “Sẵn sàng 2030” là cam kết của Ủy ban châu Âu về việc cho các nước thành viên vay tới 150 tỉ euro để chi cho quốc phòng thông qua công cụ Hành động An ninh cho châu Âu (SAFE).

Công cụ này cho phép cả Ukraine và các “quốc gia thân thiện” bên ngoài EU có thể tham gia các hợp đồng vũ khí chung.

Một xe tăng Leopard 1A5 (Đức) được viện trợ cho Kiev hoạt động trên chiến trường Ukraine hồi đầu tháng 2. Ảnh: GETTY IMAGES

Cho tới cuối tháng 6-2027, các quốc gia có thể đệ trình yêu cầu vay và nếu được phê duyệt, sẽ nhận được tiền muộn nhất trong năm 2030. Thời hạn trả các khoản vay này là 45 năm.

Các công ty quốc phòng của các quốc gia thành viên được cho là sẽ được ưu tiên hơn trong các hợp đồng quân sự sắp tới của EU, trong khi các công ty ngoài EU bị cấm tiếp cận một số nguồn tài liệu vì lý do bảo mật.

Đặc biệt, EU từ chối hỗ trợ cho các hệ thống vũ khí mà một quốc gia bên ngoài EU có thể kiểm soát lắp ráp và sử dụng. Điều này có nghĩa là các công ty Mỹ, ngay cả hầu hết các liên doanh sản xuất quân sự của Mỹ ở EU, bị loại khỏi kế hoạch “Sẵn sàng 2030”.

Vẫn chưa có lời giải cho phương án viện trợ quân sự cho Ukraine

Một nội dung quan trọng khác của chương trình “Sẵn sàng 2030” là tăng cường viện trợ cho Ukraine với mục tiêu ngân sách do bà Kallas đặt ra có lúc lên tới 40 tỉ euro.

Đề xuất ngân sách đầu tiên cho các khoản chi hỗ trợ Ukraine là 20 tỉ euro đóng góp theo tỉ lệ tổng thu nhập quốc dân giữa các nước. Phương án thứ 2 được đưa ra sau đó là các quốc gia đóng góp trên cơ sở tự nguyện nhưng mục tiêu được tăng lên 40 tỉ euro. Cả hai kế hoạch này đều đã phá sản.

Hôm 19-3, bà Kallas đã viết thư cho ngoại trưởng và bộ trưởng quốc phòng các quốc gia thành viên EU để đề xuất một kế hoạch khiêm tốn hơn. Theo các tuyên bố tại Hội nghị thượng đỉnh EU hôm 20-3, con số đã giảm xuống còn 5 tỉ euro.

Bình luận sau lời kêu gọi của bà Kallas, Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky nói rằng Kiev “cần tiền mua đạn pháo và thực sự mong muốn nhận được sự hỗ trợ của châu Âu ít nhất là 5 tỉ euro càng sớm càng tốt”.

Tuy nhiên, kế hoạch của bà Kallas vẫn chưa nhận được sự đồng thuận cần thiết. Các quốc gia thuộc khu vực phía nam của EU, vì nằm xa Nga, ít hào hứng với kế hoạch của bà Kallas hơn so với các quốc gia ở phía đông và phía bắc của tổ chức.

Theo Politico, cả giới chức Pháp – cường quốc quân sự lớn nhất EU – và trợ lý của bà von der Leyen là ông Bjorn Seibert cũng ngần ngại không muốn ủng hộ đề xuất.

Theo nhà báo Ý Simone De La Feld, một số quốc gia EU đang khó chịu với việc bà Kallas bị cho là không tìm kiếm sự đồng thuận từ các nước thành viên của khối mà đã công bố đề xuất của mình như một kế hoạch đã được thông qua.

Do đó, dù đã thu hẹp đáng kể mục tiêu ngân sách, bà Kallas còn phải nỗ lực hơn nữa để thuyết phục toàn bộ EU ủng hộ kế hoạch viện trợ quân sự này cho Ukraine.

HOÀN ĐỨC