Sa mạc hóa lặng lẽ bào mòn đất đai

Sa mạc hóa không còn là một khái niệm xa lạ. Từng mảnh đất màu mỡ đang biến thành cát, từng cộng đồng nông nghiệp đang bị đẩy vào bấp bênh, và từng hệ sinh thái đang oằn mình chống đỡ trước vòng xoáy khắc nghiệt của biến đổi khí hậu. Không có tiếng nổ, không có tàn phá ầm ĩ, sa mạc hóa diễn ra âm thầm nhưng để lại hậu quả kéo dài và sâu rộng.

Ảnh minh họa.

Hiện tượng này không chỉ xảy ra ở những vùng vốn đã khô cằn, mà bắt đầu lan tới cả những khu vực từng trù phú. Một phần nguyên nhân nằm ở sự gia tăng của các đợt hạn hán kéo dài và lượng mưa thất thường. Khi mưa ít dần và thời tiết trở nên thất thường, đất không có thời gian hồi phục. Lớp đất mặt bị cuốn trôi, hệ vi sinh vật chết dần, cây trồng không còn bám rễ được, và từ đó, đất trở nên chai cứng, mất khả năng sản xuất.

Tình trạng này càng nghiêm trọng hơn khi con người góp phần gia tăng quá trình. Việc khai thác quá mức tài nguyên đất và nước – từ chăn thả quá mức, chặt phá rừng đến tưới tiêu thiếu bền vững – khiến đất không còn sức sống. Một khi cân bằng tự nhiên bị phá vỡ, hệ sinh thái suy sụp, khả năng phục hồi của đất bị giảm mạnh, và quá trình hoang mạc hóa trở nên không thể đảo ngược.

Nhiều cộng đồng đang chứng kiến sự thay đổi môi trường sống theo hướng tiêu cực. Nông dân không còn đất canh tác, nguồn nước cạn kiệt buộc họ phải di cư. Gia súc chết dần vì thiếu thức ăn. Tại một số nơi, người dân đã từ bỏ những khu định cư vốn tồn tại qua nhiều thế hệ vì không còn khả năng sinh sống. Đây không chỉ là một vấn đề môi trường, mà đã trở thành một vấn đề xã hội sâu sắc – khi sa mạc hóa đẩy con người đến ngưỡng khủng hoảng sinh kế.

Sự lan rộng của đất hoang mạc còn tạo ra những tác động dây chuyền: giảm khả năng hấp thụ carbon của đất, gia tăng bụi mịn trong không khí, và gây ra hiệu ứng "nóng trên nóng" – khi những vùng bị suy thoái đất trở nên khô nóng hơn và phản xạ nhiều ánh sáng mặt trời hơn, góp phần làm tăng nhiệt độ toàn cầu. Một vòng lặp khép kín giữa biến đổi khí hậu và sa mạc hóa tiếp tục vận hành, với tác động ngày càng nghiêm trọng.

Trên bình diện toàn cầu, những quốc gia có diện tích bán khô hạn và khô hạn rộng lớn đang phải đối mặt với những bài toán cấp bách: làm sao để giữ đất, giữ nước và duy trì cuộc sống cho hàng triệu người phụ thuộc vào nông nghiệp. Các chương trình trồng cây, phục hồi đất, thay đổi mô hình canh tác, quản lý nguồn nước thông minh… đã được triển khai. Nhưng chừng nào biến đổi khí hậu chưa được kiểm soát, những nỗ lực ấy vẫn chỉ là “giữ đất dưới chân”.

Sa mạc hóa cũng là lời cảnh báo về cách con người đang tiêu dùng và sản xuất vượt quá khả năng của thiên nhiên. Đất – một tài nguyên tưởng chừng bền vững – thực ra rất mong manh. Khi hệ sinh thái đất bị tổn thương, hậu quả không chỉ giới hạn trong một vùng mà lan rộng đến cả chuỗi cung ứng thực phẩm, ổn định xã hội và kinh tế toàn cầu.

Giải quyết sa mạc hóa không thể chỉ là trách nhiệm của riêng một quốc gia nào. Đây là vấn đề mang tính xuyên biên giới, cần đến hợp tác đa phương mạnh mẽ, chia sẻ công nghệ, tri thức và nguồn lực. Đó cũng là cách để bảo vệ tương lai chung, không chỉ của con người hôm nay mà còn của thế hệ mai sau.

BN