Rút công bố mỹ phẩm: Lách luật, né kiểm tra hay ngừng bán thật?

Lực lượng chức năng kiểm tra một cơ sở kinh doanh trong lĩnh vực y tế

Doanh nghiệp “né bão” hậu kiểm?

Theo thống kê của Cục Quản lý dược (Bộ Y tế), chỉ riêng trong ngày cuối tháng 5 vừa qua, số sản phẩm bị rút số công bố lên tới gần 300, tương đương khoảng 60% tổng số sản phẩm bị rút trong cả năm 2024. Đáng chú ý, nhiều sản phẩm bị rút số công bố thuộc các thương hiệu nổi tiếng, tiêu thụ phổ biến trên thị trường và nhập khẩu từ những quốc gia có ngành công nghiệp mỹ phẩm phát triển như Nhật Bản, Pháp, Hàn Quốc. Có thể kể đến như sữa tắm Dove Peony & Sweet Cream Body Wash (Unilever Japan, Nhật Bản), nước tẩy trang Bioderma Sebium H2O (Pháp), sữa chống nắng Shiseido Anessa Perfect UV Sunscreen Skincare Milk (Shiseido, Nhật Bản)...

Điểm chung của các sản phẩm này là đều do doanh nghiệp Việt Nam đứng tên công bố và chịu trách nhiệm đưa ra thị trường. Trong đó, một số công ty xin rút số lượng lớn như Công ty TNHH Đầu tư và Phát triển HSD (Hưng Yên) với 65 sản phẩm, Japan Connection (Hà Nội) với 78 sản phẩm, BB Việt Nam (Hà Nội) với 60 sản phẩm và Hebe Việt Nam (TP.HCM) với 52 sản phẩm. Trong khi đó, trong cả năm 2024, Cục Quản lý dược thu hồi khoảng 500 số tiếp nhận mỹ phẩm theo đề nghị tự nguyện, cùng hơn 100 số khác do vi phạm hồ sơ.

Việc hàng loạt sản phẩm rút số công bố đúng vào thời điểm cơ quan chức năng tăng cường hậu kiểm cho thấy khả năng cao doanh nghiệp đang tìm cách né tránh kiểm tra. Thực tế gần đây cho thấy nhiều vụ việc liên quan đến mỹ phẩm, thực phẩm chức năng giả đã bị phát hiện. Trong đó có trường hợp sản phẩm Hanayuki Sunscreen Body do CTCP Nhà máy Y tế EBC Đồng Nai sản xuất, từng được quảng cáo rầm rộ bởi ca sĩ Đoàn Di Băng, hiện đã bị khởi tố với tội danh sản xuất và buôn bán hàng giả.

Trước thực trạng doanh nghiệp ồ ạt rút số công bố, ông Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược cho biết, việc rút số là hợp pháp nếu sản phẩm không còn lưu hành. Tuy nhiên, ông thừa nhận việc xin rút ồ ạt trong thời gian ngắn là điều “bất thường” và cần được theo dõi kỹ lưỡng.

Điều đáng nói là việc ồ ạt rút hồ sơ diễn ra đúng thời điểm các cơ quan chức năng đang đồng loạt mở đợt thanh tra, hậu kiểm lớn trên toàn quốc nhằm chấn chỉnh hoạt động kinh doanh mỹ phẩm. Điều này làm dấy lên nghi vấn: liệu có hay không chuyện doanh nghiệp đang âm thầm “rút lui”, tìm cách né tránh các đợt kiểm tra đang ngày càng siết chặt?

Các chuyên gia cảnh báo, hiện tượng này không phải cá biệt mà có dấu hiệu mang tính hệ thống. Đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, cho rằng nếu cơ quan chức năng không phối hợp chặt chẽ, việc kiểm soát chất lượng sản phẩm sẽ tiếp tục bị lợi dụng. Bà từng dẫn chứng có 600 nhãn hiệu sữa giả tồn tại suốt 4 năm mà không bị xử lý.

Cùng quan điểm, Thượng tá Hồ Văn Hùng (Cục Cảnh sát Kinh tế, Bộ Công an) cũng cảnh báo về thủ đoạn tinh vi của hàng giả hiện nay - đánh vào tâm lý chuộng hàng xách tay, được người nổi tiếng quảng bá, phân phối qua mạng xã hội. Ông cũng nêu lo ngại một số cán bộ y tế đã nghỉ hưu có thể liên quan đến hành vi tiếp tay cho vi phạm.

Rút số công bố mỹ phẩm - “Tấm vé” né kiểm tra đáng lo ngại

Theo quy định hiện hành, số tiếp nhận phiếu công bố là điều kiện pháp lý bắt buộc để mỹ phẩm được phép lưu hành trên thị trường trong vòng 5 năm. Tuy nhiên, có số công bố không đồng nghĩa với việc sản phẩm đã được chứng nhận an toàn hay hiệu quả, mà đây chỉ là bước đầu trong quy trình quản lý chất lượng sản phẩm. Do vậy, việc doanh nghiệp tự nguyện rút số tiếp nhận chỉ hợp lý khi sản phẩm thực sự không còn lưu hành.

Trong trường hợp doanh nghiệp lợi dụng việc rút công bố để né tránh hậu kiểm, tránh bị phát hiện vi phạm, họ vẫn có thể bị xử lý theo quy định pháp luật hiện hành. Nếu phát hiện sản phẩm đã rút số tiếp nhận, nhưng vẫn lưu hành trên thị trường, doanh nghiệp có thể bị phạt hàng chục triệu đồng, buộc thu hồi, tiêu hủy sản phẩm và có nguy cơ bị truy tố nếu gây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Bên cạnh đó, công tác hậu kiểm hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Theo chia sẻ của giám đốc một doanh nghiệp kinh doanh mỹ phẩm tại Hà Nội, tình trạng cơ quan chức năng "báo trước" thời điểm kiểm tra khiến doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị sản phẩm đạt chuẩn, nhằm qua mặt cơ quan chức năng.

Một thực tế khác là mạng lưới phân phối dược - mỹ phẩm tại Việt Nam còn quá phân tán, trong khi công nghệ kiểm tra chất lượng và truy xuất nguồn gốc vẫn chưa đồng bộ. Ý thức của người tiêu dùng cũng là vấn đề lớn khi họ dễ tin quảng cáo, không kiểm tra nguồn gốc, xuất xứ sản phẩm và sẵn sàng mua hàng trên mạng xã hội mà không rõ độ an toàn.

Trước tình hình đó, nhiều chuyên gia cho rằng, cần sớm triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, mã hóa QR cho từng lô hàng, kết nối dữ liệu giữa doanh nghiệp, nhà thuốc, cơ quan quản lý và người tiêu dùng. Công tác hậu kiểm cũng cần thay đổi theo hướng thực chất, đột xuất và không hình thức. Đồng thời, các trường hợp rút số công bố bất thường cần được đưa vào diện theo dõi, hậu kiểm có mục tiêu, tránh tình trạng rút công bố trở thành “tấm vé miễn trách nhiệm”.

Trong bối cảnh thị trường tăng trưởng mạnh, nhưng công cụ quản lý còn yếu, việc lợi dụng kẽ hở pháp lý để tránh trách nhiệm là hành vi đáng lo ngại. Cục Quản lý dược khẳng định sẽ tiếp tục giám sát chặt chẽ, tăng cường hậu kiểm và phối hợp với các lực lượng chức năng để ngăn chặn tình trạng lưu hành sản phẩm kém chất lượng, đặc biệt là các trường hợp cố tình rút công bố để trốn kiểm tra. Doanh nghiệp rút công bố không đồng nghĩa với việc chấm dứt trách nhiệm; nếu vi phạm, họ vẫn bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật.

Dương Ngân