Rủi ro kẹt trong 'vũng lầy' sự nghiệp từ nghề shipper

Nghề giao hàng qua nền tảng trực tuyến có thể hấp dẫn trong ngắn hạn nhờ thu nhập tốt và tự do, nhưng sẽ ảnh hưởng tới sự nghiệp dài hạn nếu làm quá lâu. Ảnh: CNA.

Trong 5 năm qua, Ridhwan Danial (29 tuổi) làm công việc giao hàng khắp Singapore suốt 16 giờ mỗi ngày, 6 ngày một tuần. Dù muốn đổi nghề, anh gặp trở ngại khi chứng chỉ Higher Nitec ba năm của Viện Giáo dục Kỹ thuật (ITE) Singapore tập trung vào quản lý cơ sở vật chất - lĩnh vực mà Ridhwan đã không còn muốn theo đuổi từ lâu.

Khi đi tìm việc mới, anh chỉ được nhận vào những vị trí có mức lương khoảng 4.700 USD/tháng - thấp hơn đáng kể so với mức trung bình thị trường và mức lương hiện tại của anh. Ridhwan không muốn làm nghề giao hàng nữa, song ở thời điểm hiện tại, công việc có thời gian linh hoạt giúp Ridhwan tiếp tục việc học.

Ridhwan sắp tốt nghiệp chương trình cao đẳng hai năm về quản lý kinh doanh và dự kiến tiếp tục đi giao hàng trong khi học đại học từ tháng 4/2026. “Nếu làm công việc bán thời gian khác, tôi sẽ không có đủ tiền học đại học”, anh nói.

Trong những năm gần đây, hình thức làm việc thông qua các ứng dụng/nền tảng số (platform work) ngày càng phổ biến như một lựa chọn nghề nghiệp trên toàn cầu. Tuy nhiên, theo Channel NewsAsia, chuyên gia lo ngại về hệ quả lâu dài khi họ muốn chuyển việc trong tương lai, đặc biệt ở nhóm chưa được thông tin đầy đủ.

Thu nhập theo năng lực, tự do và linh hoạt

Tính linh hoạt và tự chủ trong công việc vẫn là yếu tố chính thu hút lao động trẻ, đặc biệt những người vừa phải chăm sóc gia đình vừa phải học thêm buổi tối. Công việc giao hàng không đòi hỏi ca làm cố định hay bị giám sát thời gian làm việc. Người lao động có thể tự nguyện làm vào cuối tuần hoặc ngày lễ.

Ngoài ra, nhiều nền tảng còn cho phép rút thu nhập hàng ngày hoặc hàng tuần, thay vì hàng tháng như công việc truyền thống. Nền tảng cũng không yêu cầu người lao động có bằng cấp hay kinh nghiệm, đồng nghĩa nhiều người có thể tự do kiếm thêm thu nhập trong lúc đi học hoặc xây dựng kỹ năng để chuyển nghề trong tương lai.

Ridhwan Danial (29 tuổi) làm nghề giao hàng suốt 5 năm qua. Ảnh: CNA.

Ng - 31 tuổi, từng giữ vai trò điều hành trong ngành F&B - đã chuyển sang giao đồ ăn bởi công việc này có thu nhập cao hơn. Song song, anh tham gia khóa học trong nhiều lĩnh vực, từ trí tuệ nhân tạo, làm bánh tới nấu ăn. Trong 2 năm qua, anh ứng tuyển vào các vị trí toàn thời gian trong ngành F&B, song từ chối 4 lời mời làm việc vì không muốn làm việc cuối tuần và thiếu triển vọng thăng tiến.

Làm việc tự do giúp Ng tập trung xây dựng thương hiệu và hậu cần cho lĩnh vực căng dây vợt cầu lông anh ấp ủ cho tương lai. Anh dự kiến tiếp tục giao hàng ngay cả khi ra mắt dự án kinh doanh vì muốn duy trì thu nhập trong lúc lượng khách chưa ổn định.

Một số người khác chuyển sang nghề giao hàng vì muốn thoát khỏi những quy tắc và văn hóa cứng nhắc. Alvey Lim nhớ lại khoảng thời gian làm việc tại cửa hàng trà sữa trân châu, khi anh không được dùng điện thoại kể cả khi không có khách. Chàng trai 20 tuổi hiện làm việc vất vả hơn, từ sáng sớm tới nửa đêm, song Lim vẫn hài lòng bởi anh tự sắp xếp thời gian và không phải báo cáo cho sếp.

Tiến sĩ Li Ding về công nghệ thông tin và quản lý vận hành tại Đại học Công nghệ Nanyang (NTU) lưu ý trong khi thế hệ lớn tuổi ưu tiên ổn định với một công ty duy nhất, người lao động Gen Z nhìn chung thoải mái hơn với việc thường xuyên thay đổi việc làm và “sự nghiệp đa dạng” - một mô hình phấn đấu nhiều nguồn thu nhập, vai trò và dự án khác nhau thay vì chỉ dựa vào một công việc.

Ngoài ra, thị trường việc làm ảm đạm cũng là yếu tố thúc đẩy một số người làm công việc tạm thời và tự do.

Rủi ro và hạn chế

Mặc dù làm việc thông qua các nền tảng trực tuyến trong thời gian ngắn không tác động tiêu cực, các chuyên gia cảnh báo càng quyến luyến người lao động càng khó quay lại làm việc theo hình thức truyền thống.

Theo nghiên cứu từ trung tâm Nghiên cứu Dịch vụ Xã hội (NUS) và Viện Nghiên cứu Chính sách (IPS) năm 2023, dù nhiều lao động ban đầu thích thú với công việc tự do nhờ tính linh hoạt, một số người sau cùng phải vật lộn “kiếm sống qua ngày” với triển vọng phát triển nghề nghiệp hạn chế và thu nhập lâu dài.

Nghiên cứu nhận thấy không giống công việc lao động chân tay sẽ một số lộ trình thăng tiến và tăng lương, công việc thông qua nền tảng trực tuyến thường thiếu tính bền vững, thiếu lộ trình nghề nghiệp rõ ràng hay bảo hiểm xã hội. Ngoài ra, người lao động tự do thường phát triển theo chiều ngang thay vì chiều dọc, như họ chỉ tìm được vị trí có trách nhiệm và mức lương tương đương.

Nhiều người sau cùng phải gắn bó với công việc tự do vì gặp khó khăn khi chuyển sang hình thức làm việc truyền thống. Ảnh: CNA.

Nghiên cứu kết luận nhiều người sau cùng phải gắn bó với công việc tự do vì gặp khó khăn khi chuyển sang hình thức làm việc truyền thống.

Đặc biệt, tiến sĩ Mathew Mathews - người đứng đầu Phòng thí nghiệm Xã hội IPS - cho biết người trẻ dành những năm đầu tuổi 20 làm việc tự do có thể bỏ lỡ nhiều kỹ năng quan trọng phát triển nghề nghiệp. “Ở nhiều công ty có chương trình đào tạo bài bản cho người lao động mới để trau dồi kỹ năng trên trường chưa có”, ông nói.

Trong nghiên cứu của Đại học Khoa học Xã hội Singapore (SUSS) thực hiện từ tháng 11/2024 đến tháng 2/2025 về phúc lợi nghề nghiệp của người lao động trên nền tảng trực tuyến, một số người tham gia cho biết kỹ năng xã hội bị suy giảm do tính chất hạn chế tương tác xã hội trong công việc “dựa trên nhiệm vụ”.

"Các mối quan hệ thường chỉ mang tính hời hợt do thiếu thời gian tương tác và trò chuyện sâu", tiến sĩ Sheryl Chua - trưởng nhóm nghiên cứu - nhận định.

Ngoài ra, tiến sĩ Ding cho biết mạng lưới quan hệ chuyên nghiệp hầu như chỉ dừng lại ở trên nền tảng, với rất ít cơ hội tiếp xúc với nhà tuyển dụng hoặc ngành nghề họ muốn làm lâu dài. Còn tiến sĩ Kelvin Seah - phó giáo sư kinh tế tại Đại học Quốc gia Singapore (NUS) - nhận xét thêm những người này ít có cơ hội xây dựng kỹ năng và kinh nghiệm nhà tuyển dụng truyền thống tìm kiếm, biến họ thành ứng viên “kém hấp dẫn”.

Bà Ding bổ sung nhà tuyển dụng có thể lo ngại ứng viên thiếu kinh nghiệm làm việc nhóm hay tin học văn phòng, kể cả khi cá nhân đó có tính kỷ luật và khả năng thích ứng tốt. Bên cạnh đó, các thành tựu trong công việc tự do - như tỷ lệ giao hàng đúng hạn và tỷ lệ hủy đơn hàng - ít khi được các công ty công nhận hoặc hiểu rõ.

Trí Ân