Rủi ro cuộc đua tăng cho vay margin của công ty chứng khoán

Cuộc đua cho vay margin dự báo chưa dừng lại, nhất là khi các công ty chứng khoán vẫn đang đua nhau giảm phí để hút khách

“Bom nợ” từ cuộc đua cho vay margin

Là hoạt động cơ bản, xuất hiện từ thời kỳ đầu, nhưng phải tới những năm gần đây, cho vay margin mới được các công ty chứng khoán (CTCK) đẩy mạnh.

Thống kê của PV VietTimes cho thấy, nếu như năm 2018, dư nợ cho vay, tính cả các khoản ứng trước, của 25 CTCK tốp đầu thị trường mới đạt gần 40.000 tỷ đồng thì tới cuối năm 2024, con số này đã tăng gấp 5 lần, đạt 206.670 tỷ đồng, cao nhất lịch sử. Trong đó, 99% là dư nợ cho vay margin, khoảng 205.800 tỷ đồng, tăng 41% so với năm 2023.

Có thể hình dung rõ hơn về tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ của hoạt động cho vay margin thông qua những bước tiến về cột mốc dư nợ mà các CTCK đạt được.

Theo đó, tại thời điểm năm 2023, thị trường chưa xuất hiện công ty nào có dư nợ cho vay margin trên 20.000 tỷ đồng, nhưng tới cuối năm 2024, đã có 3 đơn vị bước vào danh sách này.

Công ty CP Chứng khoán Kỹ thương (TCBS) dẫn đầu thị trường với dư nợ cho vay 25.606 tỷ đồng, tăng 57% và thiết lập kỷ lục mới. Xếp thứ hai là Công ty CP Chứng khoán SSI (SSI) với 21.815 tỷ đồng, tăng 68%. Theo sau là Công ty CP Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HSC) với 20.492 tỷ đồng, tăng 50%.

Ở danh sách các CTCK có mức cho vay trên 10.000 tỷ đồng, bên cạnh Công ty CP Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam (Mirae Asset) 18.255 tỷ đồng, Công ty CP Chứng khoán VPS (VPS) 12.209 tỷ đồng đã xuất hiện thêm 3 cái tên gồm: Công ty CP Chứng khoán Vietcap (Vietcap) 11.105 tỷ đồng, Công ty CP Chứng khoán VNDirect (VNDS) 10.148 tỷ đồng và Công ty CP Chứng khoán MB (MBS) 10.120 tỷ đồng.

Trong số này, ngoại trừ VNDS có mức tăng trưởng cho vay margin ở mức một con số (tăng 2%), các CTCK khác đều có mức tăng trưởng lên tới 10-40%.

Không chỉ diễn ra ở các công ty lớn, cuộc đua cho vay margin cũng diễn ra quyết liệt ở các công ty chứng khoán quy mô nhỏ. Trong nhóm này, Công ty CP Chứng khoán KAFI (Kafi) và Công ty CP Chứng khoán HD (HDBS) là những đơn vị có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất.

Nếu đầu năm 2024, cho vay margin của HDBS mới chỉ có 79 tỷ đồng thì đến cuối năm 2024, con số này đã là 1.241 tỷ đồng, tương đương tăng 17 lần. Dư nợ cho vay margin của Kafi cũng tăng 5 lần lên 5.322 tỷ đồng, đi liền với việc tăng vốn từ 1.500 tỷ đồng lên 5.000 tỷ đồng.

Công ty CP Chứng khoán Tiên Phong (TPS) cũng tăng tốc với mức tăng 173%, đưa dư nợ cho vay margin cuối năm 2024 lên 2.837 tỷ đồng. Theo sau là Công ty CP Chứng khoán ACB (ACBS) và Công ty CP Chứng khoán VIX (VIX) với mức tăng 92%, lần lượt đạt 8.557 tỷ đồng và 5.772 tỷ đồng.

“Gương mặt” đáng chú ý nhất là Công ty CP Chứng khoán LPBank (LPBS) khi lâu nay không mặn mà với cho vay margin, bất ngờ tăng vọt lên 2.613 tỷ đồng vào cuối năm 2024, trong khi thời điểm đầu năm con số bằng 0. Với các đơn vị như Công ty CP Chứng khoán DNSE (DSE), Công ty CP Chứng khoán DSC (DSC), Công ty CP Chứng khoán FPT (FPTS)… hoạt động cho vay margin cũng tăng 40-50%.

Trong số 25 đơn vị được thống kê, duy nhất Công ty CP Chứng khoán Phú Hưng (PHS) là công ty suy giảm về dư nợ cho vay margin với mức giảm 5%, còn 2.739 tỷ đồng.

Trong bối cảnh mảng môi giới và tự doanh bị thu hẹp, hoạt động cho vay margin đã trở thành trụ cột chính gồng gánh lợi nhuận cho hầu hết các CTCK, thể hiện ở lãi từ hoạt động cho vay và phải thu.

Dữ liệu cho thấy, trong số 25 CTCK được thống kê, đa số có lãi từ cho vay và phải thu chiếm tỷ trọng 30-40% tổng doanh thu hoạt động, thậm chí trên 50% ở một số đơn vị và tăng rất mạnh so với năm 2023.

Chẳng hạn TCBS cho vay nhiều nhất thị trường, lợi nhuận từ hoạt động này tăng 64%, đạt 2.622 tỷ đồng và chiếm 34% nguồn thu.

Việc đẩy mạnh dư nợ margin gấp đôi đầu năm cũng giúp VIX và ACBS nhận kết quả khả quan khi lãi từ cho vay và phải thu năm 2024 tăng trên 90% so với năm trước, đóng góp gần 30% tổng thu nhập hoạt động.

Với FPTS, Mirae Asset, PHS, Công ty CP Chứng khoán Maybank (MBKE), mảng cho vay đem về lợi nhuận trên 50% doanh thu.

Lý giải về mức cho vay margin tăng kỷ lục trong năm qua, PGS.TS Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP.HCM, cho biết trong những năm qua, thị trường chứng khoán cạnh tranh khốc liệt, các công ty đua nhau giảm phí môi giới để gia tăng thị phần. Điều này khiến doanh thu môi giới ngày càng sụt giảm.

Mặt khác, thị trường chứng khoán không có sự tăng trưởng mạnh mà cứ xoay quanh ngưỡng 1200–1300 điểm, khiến hoạt động đầu tư của CTCK không sinh lợi nhiều, thậm chí thua lỗ. Vì vậy, cho vay margin trở thành hoạt động chính, ngày càng chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu doanh thu của CTCK.

“Cho vay margin là hoạt động tương đối an toàn mà sinh lợi tốt nên các CTCK đều tập trung vào mảng này”, PGS.TS Huân nói.

Ở góc độ khác, PGS.TS Phạm Thế Anh, Trưởng khoa Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho rằng hoạt động margin hiện nay không chỉ phục vụ nhà đầu tư cá nhân giao dịch mà chuyển sang hình thức các chủ doanh nghiệp, hoặc người sở hữu cổ phiếu lớn cầm cố cổ phiếu ấy để lấy tiền đi sản xuất kinh doanh hoặc sử dụng cho mục đích khác.

“Thực trạng này một phần là do các chủ doanh nghiệp khó tiếp cận vốn vay, do không đáp ứng được yêu cầu của ngân hàng, hay gặp khó khăn trong phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Trong khi đó, việc cầm cố cổ phiếu để vay margin thuận lợi hơn nhiều, nhất là với những cổ phiếu của doanh nghiệp tốt, có thanh khoản cao”, ông Thế Anh nói.

Nguồn vốn nhiều tỷ đô cho vay margin từ đâu?

Sự mở rộng cho vay margin mạnh mẽ đòi hỏi các CTCK phải có nguồn vốn lớn, và đi vay là lựa chọn phố biến và là phương án linh hoạt mà nhiều CTCK thực hiện để bổ sung nguồn vốn kinh doanh ký quỹ. Mức vay nợ của các CTCK đã gia tăng mạnh trong thời gian qua.

Theo số liệu báo cáo tài chính của 25 CTCK được thống kê, tổng giá trị nợ vay tại ngày 31/12/2024 tăng mạnh hơn 40% so với đầu năm, khoảng hơn 240.000 tỷ đồng, chủ yếu là vay kỳ hạn ngắn.

Tính riêng tốp 10 CTCK có thị phần lớn nhất thị trường (gồm VPS, SSI, TCBS, Vietcap, HSC, MBS, VNDS, Mirae Asset, KIS và FPTS) đều ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ về dư nợ. Tại thời điểm cuối năm 2024, tổng giá trị nợ vay của nhóm này đạt 177.481 tỷ đồng; trong đó riêng nợ vay ngân hàng chiếm tới 87%, đạt 155.104 tỷ đồng.

Hệ số dư nợ vay/vốn chủ sở hữu của 8/10 CTCK nói trên đều trên 1, đáng chú ý là HSC, MBS khi hệ số này gần chạm 2 cho thấy mức độ đòn bẩy tài chính cao. Ngoại trừ TCBS và Vietcap, hệ số này dưới 1.

“Quả bom” nợ ngày càng phình to

Theo quy định, các CTCK không được cho vay margin quá 200% vốn chủ sở hữu. Trong số 25 CTCK được VietTimes thống kê, chỉ có HSC và Mirae Asset gần chạm “lằn ranh đỏ” khi có tỷ lệ lần lượt là 195% và 191%; ngoài ra một số công ty cũng ở trạng thái cho vay margin cao như FPTS (172%), KIS (147%)…

Còn lại đa phần CTCK còn thừa khá nhiều “room” cho vay khi tỷ lệ margin/vốn chủ sở hữu chủ yếu dưới 100%.

Sở dĩ, có kết quả này là do năm 2024, các CTCK đã cấp tập tăng vốn nhằm cải thiện bộ đệm vốn, cũng như đảm bảo được tỷ lệ cho vay margin nằm dưới ngưỡng quy định. Nên hễ sắp hết “room”, CTCK lại xin tăng vốn điều lệ. Đây có thể là lỗ hổng pháp lý tiềm ẩn nhiều rủi ro khi các CTCK thường xuyên xin phát hành thêm cổ phần để tăng vốn, đẩy “quả bom” nợ từ vay margin ngày càng phình to.

Chẳng hạn Vietcap, dù dư nợ margin tăng hơn 45% trong năm 2024 nhưng công ty này đã kịp tăng vốn điều lệ thông qua chào bán cổ phiếu riêng lẻ và phát hành cổ phiếu thưởng. Nhờ đó, tỷ lệ cho vay margin/vốn chủ sở hữu giảm từ 103% xuống 86% cuối năm 2024.

Hay tại MBS, tỷ lệ này giảm mạnh từ 169% xuống 146% nhờ tăng vốn chủ sở hữu dù dư nợ margin tăng 19%.

Theo FiinTrade, “room” cho vay margin của các CTCK vẫn còn rất lớn, ước tính 323.000 tỷ đồng, cao nhất từ trước đến nay.

Trong năm 2025 và xa hơn nữa, cho vay margin được dự báo vẫn tiếp tục phát triển mạnh, nhất là khi việc tiếp cận vốn vay ngân hàng và huy động qua kênh trái phiếu doanh nghiệp không dễ dàng, thậm chí ngày càng khắt khe.

PGS.TS Nguyễn Hữu Huân nhìn nhận khi thị trường chứng khoán Việt Nam bước vào giai đoạn mới, được nâng hạng trong năm nay, thị trường có thể tăng điểm lớn, sẽ kích thích việc sử dụng margin mạnh mẽ hơn.

Dù vậy, ông Huân cũng lưu ý rằng, khi hệ thống KRX đi vào hoạt động, các CTCK sẽ có thể cung cấp nhiều dịch vụ hơn nữa cho nhà đầu tư, đơn cử như bán khống. “Các hoạt động này sẽ đa dạng hóa sản phẩm trên thị trường, dẫn đến doanh thu của CTCK trở nên đa dạng hơn, khiến hoạt động cho vay margin có thể giảm bớt vai trò chủ đạo như hiện nay”, ông Huân nói.

Hải Thu