Ráo riết quản lý mỹ phẩm tự chế

Song song với cơn sóng “làm đẹp nhanh, giá rẻ” là những ca nhiễm độc corticoid, ngộ độc thủy ngân, thậm chí hôn mê phải lọc máu. Trước hệ lụy ngày càng nghiêm trọng, Bộ Y tế và nhiều địa phương đã đồng loạt ban hành công văn khẩn, mở chiến dịch thanh tra, kiểm tra quy mô lớn, nhằm chặn đứng thị trường đang vận hành trong “vùng xám” pháp lý.

Nhiều mỹ phẩm không rõ nguồn gốc bị lực lượng chức năng tạm giữ. Ảnh: TTXVN.

Mỹ phẩm nhà làm - “hàng hot” trên TikTok và Facebook

Trong chưa đầy 3 năm, hashtag #myphamhomemade trên TikTok đã vượt mốc 260 triệu lượt xem. Những người sáng tạo nội dung (content creator) thường xuất hiện trong căn bếp gia đình, quay cảnh nấu sáp ong, xay nhuyễn thảo mộc, ủ lên men… rồi chiết ra những lọ kem gắn nhãn thủ công với lời quảng cáo: “100% thiên nhiên, dịu lành cho bà bầu và da nhạy cảm”.

Trào lưu “livestream trộn kem” theo định dạng ASMR (âm thanh đánh kem xốp bông tạo cảm giác dễ chịu) đang tạo ra hàng nghìn clip mới mỗi tuần, thu hút hàng trăm người “chốt đơn” trực tiếp ngay tại buổi phát sóng.

Trước sức hút của mỹ phẩm handmade, không gian mạng dần trở thành “mảnh đất màu mỡ” để kem trộn giá rẻ lấy mác nhà làm mà không cần đến xuất xứ nguồn gốc hoặc bất cứ chứng chỉ kiểm định nào của cơ quan chức năng.

Chỉ với vài từ khóa đơn giản như “kem trắng da handmade”, “serum trị nám tự chế”, người dùng có thể tìm thấy hàng nghìn kết quả trên TikTok, Facebook, Shopee, Lazada. Các sản phẩm này thường được quảng cáo với những lời “có cánh” như “trắng da sau 7 ngày”, “trị mụn không bong tróc”, “chiết xuất thiên nhiên lành tính”, đi kèm hình ảnh trước - sau bắt mắt, giá chỉ từ vài chục nghìn đồng. Tuy nhiên, khi quan sát kỹ, phần lớn đều không công bố thành phần, không có số công bố sản phẩm hoặc giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất mỹ phẩm.

Trường hợp của Nguyễn Thị Dung (SN 1995, Thanh Hóa) là một điển hình. Theo điều tra của Công an tỉnh Thanh Hóa, từ cuối năm 2024 đến tháng 5/2025, Dung đã tự pha trộn mỹ phẩm tại nhà, đóng gói giả mạo các thương hiệu nổi tiếng rồi bán qua fanpage “Mỹ phẩm pass” trên Facebook. Cô gái này khai nhận đã bán trót lọt hơn 1.000 đơn hàng, thu lời hơn 140 triệu đồng.

Tại Bắc Giang, Công an tỉnh cũng đã phối hợp các lực lượng chức năng triệt phá một cơ sở sản xuất mỹ phẩm giả tại xã Đại Lâm, Lạng Giang. Chủ cơ sở Nguyễn Văn Khánh đã bán trên 100.000 đơn hàng trị giá hơn 6 tỷ đồng thông qua Shopee và TikTok. Tại hiện trường, lực lượng chức năng thu giữ hàng nghìn lọ serum trị mụn, kem tẩy trắng cùng 300kg nguyên liệu trôi nổi, nhiều thiết bị pha chế…

Trả giá đắt vì tin vào “làn da trắng cấp tốc”

Không ít người tiêu dùng, đặc biệt là phụ nữ trẻ, đã phải nhập viện vì những tổn thương da nặng nề sau khi sử dụng các sản phẩm "kem trộn", "serum tự pha", hoặc "kem tẩy nám handmade" không rõ nguồn gốc.

Chị N.T.T.H., một giáo viên ở Hà Nội, từng sử dụng bộ kem trị nám được giới thiệu tại một spa. Sau vài tháng, chị buộc phải tìm đến Bệnh viện Da liễu Trung ương trong tình trạng da trở nên rất mỏng, đỏ rát, giãn mao mạch, nám loang lổ – hậu quả của việc nhiễm độc corticoid (một hoạt chất chống viêm mạnh nhưng dễ gây tổn thương da nếu lạm dụng).

Trong khi đó, các bác sĩ Bệnh viện Da liễu TPHCM coi kem trộn là “ma túy của làn da”: lần đầu bôi, da trắng mịn thần tốc; ngừng lại, mụn mủ bung lên, da đỏ như cháy nắng. Một cô sinh viên 20 tuổi ở (quận 1, TPHCM) nhập viện với mặt sưng phù, tróc vảy sau bảy ngày dùng kem “ủ trắng”. Xét nghiệm cho thấy hàm lượng corticoid trong sản phẩm cao gấp 20 lần mức cho phép, đi kèm chì và asen.

Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai từng lọc máu cứu sống nữ bệnh nhân 31 tuổi (ở Sơn La) hôn mê do ngộ độc thủy ngân từ “kem tẩy nám tự làm”. Hàm lượng thủy ngân trong lọ kem vượt gần 4.000 lần giới hạn.

TS.BS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm cho biết: “Thủy ngân ngấm qua da có thể gây suy thận, tổn thương não, mất thị lực, ảnh hưởng tâm thần và nhiều cơ quan khác. Sự lệ thuộc vào ‘kem trộn trắng da’ là cực kỳ nguy hiểm, đặc biệt khi người dùng không biết mình đang bị nhiễm độc”.

Ngay cả những sản phẩm gắn mác “serum trị mụn thảo dược” cũng tiềm ẩn rủi ro. Nam sinh 18 tuổi (ở huyện Củ Chi, TPHCM) thoa serum tự chế, mụn xẹp nhanh nhưng một tuần sau bùng phát mụn mủ kèm viêm da kích ứng, bác sĩ xác định sản phẩm chứa kháng sinh mạnh và corticoid, khiến vi khuẩn kháng thuốc lan rộng.

BS Trần Nguyên Ánh Tú - Trưởng Khoa Thẩm mỹ da (Bệnh viện Da liễu TPHCM) cảnh báo: “Da có thể đẹp hơn chỉ sau hai đêm, nhưng khi ngừng thuốc, corticoid rebound làm giãn mạch, dày sừng nang lông và nhiễm trùng; hồi phục mất cả năm, tốn hàng chục triệu đồng vẫn khó trở lại tình trạng ban đầu.”

Theo Bệnh viện Da liễu TPHCM, mỗi tháng cơ sở này tiếp nhận hàng chục ca tai biến do mỹ phẩm không rõ nguồn gốc. Đa số bệnh nhân đều từng tin rằng mình đang dùng “mỹ phẩm thiên nhiên”, “đặc trị”, “lành tính”, cho đến khi biến chứng xảy ra.

Các địa phương vào cuộc

Trước hậu quả ngày càng nghiêm trọng, Bộ Y tế đã chỉ đạo toàn hệ thống tăng cường kiểm tra, xử lý. Cục Quản lý Dược yêu cầu các Sở Y tế địa phương, sàn thương mại điện tử và nền tảng mạng xã hội gỡ bỏ quảng cáo sai sự thật, xử lý các cơ sở sản xuất trái phép, đồng thời phối hợp chặt chẽ trong cung cấp thông tin tài khoản vi phạm.

Các địa phương phản ứng nhanh chóng. Sở Y tế Quảng Ninh ra công văn 2348/SYT-NVD yêu cầu xử lý dứt điểm tình trạng mỹ phẩm tự chế, không công bố, chứa chất cấm. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh cũng được giao chủ trì truyền thông cảnh báo, đặc biệt với giới trẻ.

Tại Hà Tĩnh, Sở Y tế yêu cầu lấy mẫu kiểm nghiệm, thanh tra toàn bộ cơ sở bán lẻ mỹ phẩm, yêu cầu nhà thuốc, công ty dược không kinh doanh sản phẩm chưa được công bố.

Ở phía Bắc, cơ quan điều tra và lực lượng quản lý thị trường tiếp tục mở rộng vụ án tại Thanh Hóa, Bắc Giang và nhiều địa phương khác. Các bị can trong đường dây làm giả mỹ phẩm đối mặt với tội danh “sản xuất, mua bán hàng giả”, mức phạt có thể lên tới 15 năm tù nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Tuy nhiên, bên cạnh hành lang pháp lý và sự vào cuộc mạnh mẽ của cơ quan chức năng, ý thức người tiêu dùng vẫn là yếu tố then chốt. Như cảnh báo của TS.BS Nguyễn Trung Nguyên: “Chúng ta không thể nhận biết mỹ phẩm giả bằng mắt thường. Khi quảng cáo mỹ phẩm mà thiếu thông tin, không rõ nguồn gốc, thành phần không công bố – người dân tuyệt đối không nên dùng, dù giá rẻ hay đắt”.

Với tốc độ phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử và mạng xã hội, mỹ phẩm nhà làm không kiểm soát đã và đang trở thành mối nguy lớn cho sức khỏe cộng đồng. Hậu quả không chỉ nằm ở một vài vết sưng rát, mà có thể là tổn thương vĩnh viễn, nhiễm độc thần kinh, thậm chí tử vong.

Sự vào cuộc ráo riết của các cấp quản lý là cần thiết. Tuy nhiên, bên cạnh đó, người tiêu dùng cần trở thành hàng rào đầu tiên – tỉnh táo trước quảng cáo, chủ động kiểm tra sản phẩm, và chỉ tin dùng mỹ phẩm có công bố hợp pháp từ những đơn vị uy tín.

Đức Trân