'Quyết định táo bạo' phục vụ tinh gọn bộ máy

Thứ trưởng Bộ Nội vụ Vũ Chiến Thắng giới thiệu điểm mới của Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi). Ảnh: Trọng Quỳnh

Một quyết định mang tính lịch sử

Cuối tuần qua, Văn phòng Chủ tịch nước tổ chức họp báo công bố Lệnh của Chủ tịch nước về các luật được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp bất thường lần thứ chín vừa qua, trong đó có Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi).

Đây là một trong một số luật được sửa đổi gấp rút để phục vụ cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy, có hiệu lực từ ngày 1/3/2025.

Giới thiệu điểm mới của Luật, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Vũ Chiến Thắng cho biết, lần đầu tiên, tại Luật Tổ chức Chính phủ thiết kế các điều về phân định thẩm quyền, phân cấp, phân quyền, ủy quyền. Đây là căn cứ pháp lý quan trọng mang tính nguyên tắc để phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chỉnh phủ, bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ và mối quan hệ giữa Chính phủ với các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, cơ quan thực hiện quyền tư pháp, mối quan hệ giữa Chính phủ với chính quyền địa phương. Các quy định mang tính nguyên tắc tại luật này là căn cứ pháp lý quan trọng để xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật chuyên ngành được đồng bộ, thống nhất.

“Luật đã làm rõ nhiệm vụ, quyền hạn, thẩm quyền của Thủ tướng với tư cách là người đứng đầu Chính phủ, lãnh đạo và chịu trách nhiệm về hoạt động của hệ thống hành chính nhà nước từ Trung ương đến địa phương; làm nổi bật nhiệm vụ của Thủ tướng trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành hoạt động của hệ thống hành chính nhà nước từ Trung ương đến địa phương”, ông Thắng nói.

Đáng chú ý, Luật quy định điều khoản chuyển tiếp, giao Chính phủ ban hành văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh một số nhiệm vụ, quyền hạn và quy định khác có liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ, bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ đang được quy định trong các điều, khoản, điểm có liên quan tại luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội để thống nhất áp dụng.

Việc này nhằm thực hiện chủ trương đẩy mạnh phân quyền, phân cấp giữa Trung ương và địa phương trong điều kiện hệ thống thể chế chưa được hoàn thiện đồng bộ, thống nhất với quy định của Luật Tổ chức Chính phủ, đối với một số lĩnh vực ưu tiên, cấp bách.

“Nguyên tắc thiết kế của Luật lần này được xem là một đột phá lớn, một quyết định mang tính lịch sử của Quốc hội khi lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp của nước ta, Quốc hội giao Chính phủ thực hiện những nhiệm vụ quan trọng, cấp bách, chưa có tiền lệ, trong một thời điểm lịch sử đặc biệt của đất nước. Đây là một quyết định táo bạo, thể hiện sự ‘đột phá về tư duy lập pháp’, thể hiện tinh thần đổi mới, dám nghĩ, dám làm của Chính phủ trong đề xuất xây dựng Luật và tinh thần đổi mới mạnh mẽ trong công tác lập pháp của Quốc hội”, ông Thắng nhấn mạnh.

Trả lời đề nghị của phóng viên Báo Đầu tư về làm rõ “quyết định táo bạo” nói trên, ông Phạm Minh Triết, Phó vụ trưởng Vụ Tổ chức - Biên chế (Bộ Nội vụ) cho biết, Luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi xây dựng nguyên tắc mới là không liệt kê nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ trong từng quy định cụ thể, mà có quy định chung, nêu rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng; quy định thẩm quyền, trách nhiệm của bộ trưởng, trưởng ngành, người đứng đầu cơ quan ngang bộ. Hai nhiệm vụ đó nhằm tránh hiện tượng như thời gian vừa qua, khi tổng kết việc thi hành luật thì có rất nhiều nhiệm vụ, quyền hạn của bộ trưởng, nhưng các bộ ngành cứ "đẩy" lên Thủ tướng, làm Thủ tướng rất nhiều việc, làm hạn chế điều hành của Thủ tướng và nhiệm vụ của Chính phủ.

“Khi làm luật, chúng tôi nghiên cứu thấy có 177/257 luật có quy định nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể giao cho Chính phủ, Thủ tướng. Luật quy định rõ nguyên tắc Chính phủ là cơ quan thực hiện quyền hành pháp, tính chủ động của Chính phủ trong việc điều hành nhiệm vụ của cơ quan hành pháp, khi Chính phủ, Thủ tướng trao nhiệm vụ quyền hạn cụ thể cho các bộ, cơ quan ngang bộ thuộc thẩm quyền quản lý của mình thì lại vướng quy định trong các luật chuyên ngành", ông Triết cho biết.

Vị này giải thích thêm, bài toán đặt ra là 177 luật chuyên ngành đó do Quốc hội ban hành đã quy định nhiệm vụ giao các bộ, nhưng khi Chính phủ và Thủ tướng muốn điều hành, chuyển giao, đẩy nhanh tiến độ giao nhiệm vụ phân công cho các bộ thì lại vướng. Về nguyên tắc, các luật quy định sửa luật phải do Quốc hội.

“Chúng tôi đề xuất ủy quyền lập pháp trong quy định tại Điều 32. Theo đó, trong thời hạn 2 năm, nếu các luật chưa được sửa đổi mà có quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng, Chính phủ và các bộ chưa phù hợp nguyên tắc phân định thẩm quyền trong Luật Tổ chức Chính phủ, thì giao Chính phủ ban hành nghị định hoặc nghị quyết của Chính phủ để thực hiện triển khai nhiệm vụ cho các bộ và các nhiệm vụ này có thể khác so với các luật chuyên ngành. Việc này để đảm bảo đẩy nhanh thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Đây là lần đầu tiên trong luật giao Chính phủ quyền đó, gọi là ủy quyền lập pháp. Đây là điều mới ở Việt Nam", ông Triết hồi âm.

Nếu bỏ cấp huyện thì phải sửa Hiến pháp

Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi được công bố tại cuộc họp báo vẫn quy định cấp huyện là đơn vị hành chính của Việt Nam. Nhưng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư vừa qua đã có Kết luận 126-KL/TW, trong đó giao Đảng ủy Chính phủ chủ trì, phối hợp với Ban Tổ chức Trung ương, Đảng ủy Quốc hội, các cấp ủy, tổ chức đảng liên quan nghiên cứu định hướng tiếp tục sắp xếp bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện).

Từ đó, câu hỏi được nêu tại cuộc họp báo là, nếu bỏ cấp huyện thì có phải sửa Hiến pháp không và sửa các luật liên quan như thế nào?

Trả lời câu hỏi trên, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, bà Nguyễn Phương Thủy nói, Luật Tổ chức chính quyền địa phương vừa sửa đổi có hiệu lực thi hành từ ngày 1/3 có nhiều điểm mới. Đồng thời, luật sửa đổi vẫn đảm bảo phù hợp quy định tại Hiến pháp năm 2013. Theo đó, các đơn vị hành chính vẫn duy trì 3 cấp là tỉnh, huyện, xã.

“Các quy định tổ chức HĐND, UBND, cấp chính quyền địa phương vẫn đảm bảo phù hợp quy định của Hiến pháp. Do đó, các quy định hiện nay tại luật cơ bản vẫn bám sát quy định Hiến pháp 2013", bà Thủy giải thích.

Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nêu rõ, ngày 14/2, Bộ Chính trị, Ban Bí thư có Kết luận 126-KL/TW, đặt ra yêu cầu mới, nhiệm vụ mới của việc tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy, đặc biệt là địa phương, trong đó, đưa ra yêu cầu tiếp tục nghiên cứu bỏ cấp huyện là cấp hành chính trung gian.

"Kết quả nghiên cứu phải chuẩn bị, báo cáo cấp có thẩm quyền. Nếu có chỉ đạo về việc triển khai sắp xếp, bỏ cấp huyện, thì chắc chắn phải tính đến sửa Hiến pháp 2013, bởi Điều 110, Hiến pháp nói rất rõ về hệ thống đơn vị hành chính của Việt Nam”, bà Thủy hồi âm sự quan tâm của báo chí.

Bà Thủy giải thích thêm, trong trường hợp cần sửa Hiến pháp thì sẽ thực hiện Quy định 120 của Hiến pháp.

Theo đó, trên cơ sở đề nghị của Chủ tịch nước, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ hoặc của 1/3 tổng số đại biểu, thì Quốc hội sẽ xem xét, quyết định có cần sửa Hiến pháp hay không.

Nếu được 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội đồng ý, thì sẽ tiếp tục chuyển sang giai đoạn nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Hiến pháp. Quốc hội sẽ thành lập Ủy ban Sửa đổi hoặc Ủy ban Dự thảo Hiến pháp để thực hiện công việc này.

Ủy ban sẽ tổ chức nghiên cứu, đưa ra dự thảo sửa đổi Hiến pháp, tổ chức lấy ý kiến cả nước về nội dung sửa đổi Hiến pháp. Sau đó, sẽ báo cáo Quốc hội để thông qua các nội dung sửa đổi này.

Cùng với sửa đổi Hiến pháp, theo bà Thủy, chắc chắn cũng phải điều chỉnh Luật Tổ chức chính quyền địa phương, nhất là những vấn đề liên quan cấp hành chính, chính quyền. Điều chỉnh quyền hạn, nhiệm vụ các cấp chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp.

"Đấy là những vấn đề mà các cơ quan đang trong quá trình nghiên cứu. Khi nào có chỉ đạo, chủ trương chính thức sẽ thông tin", bà Thủy trả lời báo chí.

Tăng số lượng cấp phó là bình thường

Sau khi kiện toàn nhân sự Quốc hội, Chính phủ, số lượng phó chủ tịch Quốc hội, phó thủ tướng tăng lên. Lý giải điều này, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thủy cho biết, cả nước đang thực hiện cuộc sắp xếp, tinh gọn bộ máy chưa từng có từ trước đến nay, do đó, số cán bộ thuộc diện phải sắp xếp, có liên quan đến sắp xếp rất lớn.

Vừa qua, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 190/2025/QH15 quy định về xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước. Trong đó, có quy định, khi sắp xếp bộ máy thì số cấp phó của các cơ quan có thể cao hơn so với quy định hiện hành ở các văn bản quy phạm pháp luật để phục vụ yêu cầu đầu tiên là sắp xếp về tổ chức, sau đó mới sắp xếp về đội ngũ, con người cụ thể. Trong bối cảnh giảm số lượng đầu mối các bộ của Chính phủ, giảm số lượng ủy ban của Quốc hội, thì việc các cơ quan tăng thêm số lượng lãnh đạo là bình thường.

Nguyễn Lê