Quy hoạch điện VIII điều chỉnh có gì mới?

Điện mặt trời tập trung nay đã được xác định là một nguồn ưu tiên phát triển, quan trọng không kém so với điện mặt trời áp mái. Ảnh: H.P

Đáng chú ý, việc sửa đổi này có tính đến kịch bản tăng trưởng cao và bền vững cho Việt Nam trong thập niên tới, đồng thời nhằm đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia với khá nhiều điểm nổi bật.

Thứ nhất, mục tiêu cụ thể tổng công suất nguồn điện đã được Quy hoạch điện VIII điều chỉnh đạt khoảng 183-236 GW vào năm 2030 và 775-839 GW vào năm 2050, so với mức khoảng 160 GW vào năm 2030 và khoảng 573 GW vào năm 2050 theo quy hoạch ban đầu (tính đến cuối năm 2024, tổng công suất lắp đặt của Việt Nam mới đạt 82,4 GW). Bên cạnh đó, quy hoạch điều chỉnh tiếp tục khẳng định cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đây cũng là một mục tiêu cốt lõi được nêu trong quy hoạch ban đầu.

Thứ hai, các mục tiêu về công suất đối với nhà máy nhiệt điện than và khí/LNG hầu như không thay đổi, tổng cộng chiếm khoảng 36% tổng công suất vào năm 2030. Trong nhóm các nguồn điện truyền thống (than, thủy điện và khí), chỉ có nhiệt điện than là đang mở rộng công suất theo sát kế hoạch của Quy hoạch điện VIII ban đầu. Mặc dù nhiều dự án điện khí/LNG đang có dấu hiệu bị chậm tiến độ đáng kể nhưng vai trò của các nguồn điện này vẫn quan trọng nhằm đảm bảo tính ổn định của lưới điện trong bối cảnh công suất năng lượng tái tạo được thúc đẩy. Đến năm 2050, các nhà máy nhiệt điện dự kiến sẽ dần chuyển đổi sang nguồn nhiên liệu sạch hơn, phù hợp với định hướng quy hoạch trước đó.

Thứ ba, công suất thủy điện được điều chỉnh tăng thêm với tỷ trọng đạt khoảng 15-18% tổng công suất vào năm 2030 và sau đó giảm dần trong giai đoạn đến năm 2050.

Thứ tư, công suất năng lượng tái tạo được điều chỉnh tăng đáng kể, đặc biệt là đối với điện mặt trời (hơn gấp đôi, với công suất bổ sung chủ yếu ở khu vực miền Bắc) và điện gió (tăng từ 15-50%). Đáng chú ý, điện mặt trời tập trung - vốn chưa được ưu tiên phát triển nhiều theo Quy hoạch điện VIII ban đầu - nay đã được xác định là một nguồn ưu tiên phát triển, quan trọng không kém so với điện mặt trời áp mái. Năng lượng tái tạo và các nguồn năng lượng mới được dự báo sẽ chiếm khoảng 50% tổng công suất vào năm 2030 và hơn 70% vào năm 2050 (tăng từ gần 30% và 65% so với quy hoạch trước).

Thứ năm, nhằm giải quyết tính thiếu ổn định của các nguồn năng lượng tái tạo, thủy điện tích năng và pin lưu trữ (BESS) đã được điều chỉnh để phát triển mạnh khi kỳ vọng sẽ chiếm từ 7-15% tổng công suất trong giai đoạn 2030-2050.

Thứ sáu, Quốc hội đã phê duyệt việc tiếp tục phát triển điện hạt nhân, sau khi chương trình này bị tạm dừng từ năm 2016. Động thái này nhằm đa dạng hóa nguồn cung năng lượng và đóng vai trò nguồn dự phòng cho các dự án chậm tiến độ.

Cuối cùng, về nguồn điện nhập khẩu, tương tự như trong Quy hoạch điện VIII ban đầu, điện nhập khẩu dự kiến chỉ đóng vai trò hạn chế trong cơ cấu tổng công suất nguồn điện.

Nhìn chung, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh được đánh giá sẽ mang lại một số tín hiệu tích cực cho ngành điện. Cụ thể, lộ trình phát triển này có vẻ khả thi hơn, giúp tăng khả năng thực hiện quy hoạch. Mục tiêu tăng cường an ninh năng lượng cũng được đề cao khi việc đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng điện lực có thể góp phần giảm thiểu rủi ro thiếu điện quốc gia và đảm bảo sự ổn định năng lượng dài hạn. Bên cạnh đó, lộ trình tự do hóa dần thị trường điện tiếp tục được đề cập khi nhấn mạnh lại tầm quan trọng của cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA).

Mặc dù vậy, ở chiều ngược lại, một số rào cản lớn vẫn tồn tại có thể cản trở việc thực hiện Quy hoạch điện VIII điều chỉnh như: các dự án quy mô lớn như nhiệt điện khí/LNG và điện hạt nhân sẽ cần nguồn lực và thời gian đáng kể để triển khai; khả năng mở rộng công suất thủy điện khá thách thức do số lượng hồ chứa hạn chế tại Việt Nam; tính thiếu ổn định của năng lượng tái tạo có thể ảnh hưởng đến sự vận hành của hệ thống lưới điện; nhu cầu tài chính lớn; những lo ngại liên quan đến tác động môi trường và tính ổn định dài hạn của nguồn cung nhiên liệu hóa thạch...

Điển hình như về nguồn vốn đầu tư, theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, tính đến năm 2030, trung bình mỗi năm cần khoảng 27 tỉ đô la Mỹ vốn đầu tư, với tổng nhu cầu vốn tích lũy đạt trên 800 tỉ đô la Mỹ vào năm 2050. Đáng chú ý, khoảng 85-95% số vốn này dự kiến sẽ được đầu tư cho việc xây dựng các nhà máy điện mới. Con số sửa đổi này gần như gấp đôi ước tính ban đầu của Quy hoạch điện VIII, phản ánh việc tăng quy mô công suất điện.

Để đáp ứng nhu cầu tài chính khổng lồ này, Chính phủ sẽ cần có các chính sách thu hút đầu tư, đặc biệt là thu hút vốn của khu vực tư nhân, thông qua các cơ chế giá và khung pháp lý cập nhật. Hay với việc quản lý môi trường, việc phát triển các nhà máy điện mới và chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch hơn phải đi đôi với các biện pháp bảo vệ môi trường. Điều này đặc biệt quan trọng đối với thủy điện (do Việt Nam còn ít hồ chứa) và điện hạt nhân (nguồn điện đòi hỏi kiểm soát bức xạ nghiêm ngặt). Ngoài việc sản xuất điện thì các biện pháp như tiết kiệm năng lượng, áp dụng các công nghệ tiết kiệm năng lượng và việc triển khai các giải pháp lưu trữ năng lượng vẫn rất quan trọng để giảm ảnh hưởng đến môi trường và cải thiện hiệu quả của toàn hệ thống.

Với những điều chỉnh trong Quy hoạch điện VIII như trên, năng lượng tái tạo và năng lượng mới sẽ là nguồn điện quan trọng nhất để Việt Nam đạt được mục tiêu giảm phát thải carbon về mức “0” vào năm 2050. Theo đó, các công ty năng lượng tái tạo có uy tín sẽ là những đối tượng được hưởng lợi chính, trong đó có REE và HDG. Đồng thời, đối với quá trình chuyển đổi dần từ việc sử dụng khí thiên nhiên trong nước sang LNG, thì POW và GAS sẽ là những công ty được hưởng lợi từ xu hướng này.

Đăng Linh