Quốc đảo bán hộ chiếu để tự cứu nguy

Quốc đảo Nauru nằm ở phía đông bắc của Australia và phía tây bắc của Tuvalu, nổi tiếng với lịch sử khai thác phốt phát và vị trí địa chính trị độc đáo. Ảnh: The Guardian.

Với 105.000 USD, mọi người có thể trở thành công dân của Nauru - một hòn đảo nhỏ chỉ rộng 8 dặm vuông ở Tây Nam Thái Bình Dương nhưng lại mở ra cánh cửa đến 89 quốc gia trên thế giới, theo CNN.

Quan trọng hơn, chương trình này không chỉ mang lại lợi ích cho người tham gia mà còn giúp Nauru có thêm nguồn lực để ứng phó với thách thức sống còn do biến đổi khí hậu gây ra.

Giải pháp sinh tồn

Nằm giữa Thái Bình Dương, Nauru đang phải đối diện với nguy cơ ngày càng lớn từ mực nước biển dâng, xói lở bờ biển và sóng thần. Với nguồn lực hạn chế, quốc đảo nhỏ bé này khó có thể tự chống chọi trước cuộc khủng hoảng khí hậu mà các cường quốc công nghiệp đã góp phần gây ra.

Chính phủ Nauru cho biết số tiền thu được từ việc bán quốc tịch sẽ được sử dụng để thực hiện một kế hoạch táo bạo: Di dời 90% dân số, tức khoảng 12.500 người, lên vùng đất cao hơn và xây dựng một cộng đồng hoàn toàn mới để đảm bảo sự sống còn của quốc đảo này.

Việc bán hộ chiếu không phải là điều xa lạ, nhưng mô hình này từng gây nhiều tranh cãi vì bị lợi dụng cho các hoạt động bất hợp pháp. Tuy nhiên, với những quốc gia đang vật lộn để tìm nguồn tài chính ứng phó với biến đổi khí hậu - nhất là khi Mỹ rút lui khỏi các cam kết khí hậu toàn cầu - thì đây được xem là giải pháp sáng tạo giúp huy động vốn.

“Tương lai của đất nước chúng tôi đang bị đe dọa. Trong khi thế giới vẫn còn tranh cãi về hành động khí hậu, chúng tôi phải chủ động tìm kiếm giải pháp”, Tổng thống Nauru, ông David Adeang, chia sẻ với CNN.

Hộ chiếu Nauru có giá tối thiểu 105.000 USD và không được cấp cho những người có tiền án nghiêm trọng. Công dân sở hữu hộ chiếu này sẽ được miễn thị thực đến 89 quốc gia, trong đó có Vương quốc Anh, Hong Kong, Singapore và UAE.

Mặc dù phần lớn người mua hộ chiếu có thể sẽ không bao giờ đặt chân đến Nauru, họ sẽ có cơ hội "sống một cuộc sống toàn cầu", theo Giáo sư Kirstin Surak, chuyên gia tại Trường Kinh tế London. Điều này đặc biệt có lợi cho những người mang hộ chiếu bị hạn chế về khả năng di chuyển.

Một bãi biển trên đảo Nauru ở Thái Bình Dương. Ảnh: Shutterstock.

Nauru từng là một trong những quốc gia giàu có nhất thế giới nhờ nguồn phốt phát dồi dào. Tuy nhiên, gần một thế kỷ khai thác đã khiến trung tâm hòn đảo trở nên hoang tàn với những tảng đá cằn cỗi, làm 80% diện tích không thể sinh sống.

Hầu hết người dân phải sống dọc bờ biển, nơi mực nước biển đang dâng cao nhanh hơn mức trung bình toàn cầu. Khi nguồn phốt phát cạn kiệt, Nauru tìm cách duy trì nền kinh tế bằng cách trở thành trung tâm giam giữ người di cư muốn đến Australia. Tuy nhiên, chương trình này bị thu hẹp sau hàng loạt vụ bê bối và tử vong trong các trại tị nạn.

Gần đây, Nauru lại trở thành tâm điểm tranh cãi khi tham gia vào kế hoạch khai thác đáy biển sâu để lấy khoáng sản phục vụ quá trình chuyển đổi xanh. Đảo quốc này thậm chí từng được doanh nhân tiền điện tử tai tiếng Sam Bankman-Fried nhắm đến như một nơi trú ẩn cho "ngày tận thế".

Dù vậy, đối với người dân Nauru, viễn cảnh tương lai vẫn đầy bất trắc. “Nhiều người đã mất đất, thậm chí mất nhà vì nước biển dâng cuốn trôi tất cả”, ông Tyrone Deiye, nhà nghiên cứu tại Trường Kinh doanh Monash, Australia, chia sẻ.

Giải pháp kinh tế hay canh bạc rủi ro?

Chương trình bán hộ chiếu của Nauru được kỳ vọng sẽ mang lại tác động kinh tế lớn. Chính phủ dự kiến thu về 5,6 triệu USD trong năm đầu tiên và có thể đạt 42 triệu USD mỗi năm, đóng góp khoảng 19% ngân sách quốc gia.

Tuy nhiên, để thành công, Nauru phải đảm bảo quy trình xét duyệt minh bạch, kiểm soát chặt chẽ và ngăn chặn nạn hối lộ. Một chương trình tương tự vào những năm 1990 đã khiến Nauru vướng vào bê bối, khi hai nghi phạm khủng bố Al Qaeda bị bắt tại Malaysia năm 2003 với hộ chiếu Nauru.

Chính phủ cam kết sẽ thực hiện các tiêu chuẩn an ninh nghiêm ngặt, không cấp hộ chiếu cho công dân các quốc gia có rủi ro cao như Nga hay Triều Tiên, đồng thời hợp tác với các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới để giám sát chặt chẽ.

Tổng thống David Ranibok Adeang của Cộng hòa Nauru. Ảnh: Nauru.

Nauru không phải quốc gia đầu tiên bán hộ chiếu để huy động vốn cho các dự án khí hậu. Dominica - quốc đảo Caribe đã triển khai chương trình này từ năm 1993 - gần đây tuyên bố họ đang dùng một phần doanh thu để trở thành “quốc gia chống chịu khí hậu đầu tiên trên thế giới vào năm 2030”.

Trong bối cảnh chi phí ứng phó với biến đổi khí hậu ngày càng vượt quá khả năng tài chính của các quốc gia nhỏ, sáng kiến của Nauru có thể trở thành mô hình để các nước khác tham khảo.

“Nauru đang cho thế giới thấy rằng những quốc gia dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu có thể trở thành nơi thử nghiệm cho các sáng kiến sáng tạo”, ông Edward Clark, Giám đốc Chương trình Quốc tịch Kinh tế và Khí hậu của Nauru, nhận định.

Phương Linh