Quanh tình ca Câu hò bên bờ Hiền Lương

... Vậy là bài hát “Câu hò bên bờ Hiền Lương” mà nhạc sĩ Hoàng Hiệp hằng ôm ấp bấy nay đã được khởi nguồn từ buổi chiều gặp ông Phan Đình Đồng ấy. Ca từ chan chứa tình yêu đôi lứa, nặng tình nước non, rung lên nỗi nhớ nhung da diết mượt mà Bên ven bờ Hiền Lương, chiều nay ra đứng trông về, mắt đượm tình quê, đôi mắt đượm tình quê (...) Ơi câu hò chiều nay, tôi mang nặng tình ai, nơi miền quê xa vắng , em có nghe thấu chăng lòng anh, tình này ta xây đắp nên thủy chung, không bao giờ phai!

NGUYÊN MẪU BẢN TÌNH CA

Chị Phan Thị Hoa kể về người cha Phan Đình Đồng - nguyên mẫu của bản tình ca “Câu hò bên bờ Hiền Lương”

Trong cuốn sách “Nhạc và đời” do Lê Giang - Lưu Nhất Vũ chủ biên (NXB Tổng hợp Hậu Giang, 1989) có đăng bài viết của nhạc sĩ Hoàng Hiệp viết năm 1987. Đề cập đến “duyên nợ” giữa nhạc sĩ với nguyên mẫu của bản tình ca “Câu hò bên bờ Hiền Lương” (Đằng Giao cùng viết lời), là ông Phan Đình Đồng, sinh năm 1915 ở thôn 9, xã Gio Hải, huyện Gio Linh (nay là xã Bến Hải, tỉnh Quảng Trị), nhạc sĩ Hoàng Hiệp kể rằng, năm 1956, nhạc sĩ Hoàng Hiệp từ Hà Nội vào công tác ở Vĩnh Linh, sống trong một đồn biên phòng nằm cách cầu Hiền Lương chừng trăm mét…

Rồi sau đó, nhạc sĩ Hoàng Hiệp từ giã đồn biên phòng để ra Cửa Tùng, đến sống với những người dân làm nghề chài lưới ở một tập đoàn đánh cá. Chính trong thời gian ấy, nhạc sĩ Hoàng Hiệp đã gặp ông Đồng. Khác với những người dân miền biển thích ăn to nói lớn, sống cởi mở và luôn bắt chuyện với nhạc sĩ Hoàng Hiệp. Trong số họ, có ông Phan Đình Đồng khiến nhạc sĩ Hoàng Hiệp có phần e dè và đặc biệt để ý. Bởi ông Đồng ít nói, cũng không hay cười, kể cả khi mọi người ngồi quanh chén rượu, kể cho nhau nghe những câu chuyện vui nhộn.

Ngoài nhiệm vụ ra khơi đánh bắt thủy sản, ông Đồng còn được giao nhiệm vụ gác đèn biển. Một buổi chiều, thấy ông Đồng sửa soạn trèo lên nơi đặt đèn, nhạc sĩ Hoàng Hiệp xin theo lên và đã được ông Đồng đồng ý. Nhạc sĩ Hoàng Hiệp và ông Đồng im lặng nhìn ra biển khơi sóng vỗ.

Trạm hải đăng Cửa Tùng, xưa là trạm đèn biển, nơi nhạc sĩ Hoàng Hiệp nghe ông Phan Đình Đồng tâm sự về nỗi đau chia cắt “chồng Bắc - vợ Nam”

“Bỗng nhiên anh nói: Đồng chí có biết không? Nhà tôi ở ngay chỗ chòm dương có những cây cao nhất đó… Tôi cũng như đồng chí, tập kết ra Bắc từ hơn hai năm nay… Tôi sang đây để lại vợ con bên ấy… Vì vậy, tôi lên đây không phải để làm nhiệm vụ thôi mà còn để nhìn về quê tôi. Vài lần, tôi đã trông thấy ai như vợ con tôi đang từ trong nhà ra bãi để nhận cá mang ra chợ bán. Tôi muốn kêu to lên, nhưng kêu sao cho tới…

Một lần, vừa mới tang tảng sáng, tôi đang đứng ở đây thì nghe tiếng súng nổ bên ấy. Rồi thì tôi thấy khói bốc lên ở đúng ngay xóm tôi. Đồng chí thử tưởng tượng coi, ruột gan tôi lúc đó như thế nào! Tôi đã tìm đủ mọi cách để biết được nhà cửa, vợ con tôi bây giờ ra sao. Nhưng không có cách gì hết. Tôi muốn lén đi về bên ấy một lần. Chỉ một lần thôi rồi ra sao thì ra…

Đồng chí có biết bao giờ thì mình được về bên ấy hay không? Trước đây tôi là du kích. Bây giờ tôi chỉ muốn cầm súng. Thà chết còn hơn sống hoài trong cảnh thế này…

Một lúc sau, chúng tôi lẳng lặng quay về tập đoàn đánh cá. Và bài hát “Câu hò bên bờ Hiền Lương” của tôi được bắt đầu ngay từ cái đêm hôm đó” (Trích bài viết của nhạc sĩ Hoàng Hiệp trong cuốn sách “Nhạc và đời” do Lê Giang - Lưu Nhất Vũ chủ biên, NXB Tổng hợp Hậu Giang 1989).

CHUYỆN TÌNH “CHỒNG BẮC - VỢ NAM”

Ngôi nhà nhỏ của chị Phan Thị Hoa - con gái người gác đèn biển năm xưa nằm sâu trong con hẻm rợp bóng cây xanh, hoa trái ở thôn Hòa Lý, xã Cửa Tùng, tỉnh Quảng Trị. Cha chị - ông Phan Đình Đồng về cõi thiên thu với mẹ cùng các anh trai năm 2006. Chiến tranh phân ly, loạn lạc không sống được bên nhau thì giấc ngủ ngàn thu sẽ đưa họ về gần nhau.

Năm 1954, ông Đồng giã biệt vợ con tập kết ra Bắc. Ngày ông Đồng lên đường, vợ ông đang mang thai đứa con gái thứ ba là chị Phan Thị Hoa. Nói tập kết ra Bắc nhưng ông Đồng không phải đi đâu xa mà làm nhiệm vụ gác đèn biển ở Trạm đèn biển Cửa Tùng cách bờ Nam sông Bến Hải, nơi có ngôi làng cát Cát Sơn quê ông chỉ mấy nhịp chèo đò.

Một đêm khuya khoắt cuối năm 1954, ông Đồng bí mật bơi qua sông Bến Hải để về làng với mong muốn nhìn mặt đứa con gái vừa cất tiếng khóc chào đời trong căn hầm bí mật. Chỉ kịp hôn lên trán đứa con gái còn đỏ hỏn, ông vội vàng quay trở lại bờ Bắc với lời hứa sẽ sớm gặp lại vợ con.

Nhưng rồi, đằng đẵng 18 năm sau, ông mới gặp lại đứa con gái còn lại duy nhất của mình là chị Hoa đây. Vợ ông, liệt sĩ Khổng Thị Nậy, lúc sinh con xong đã tiếp tục hoạt động cách mạng trong lòng địch.

Hằng ngày, bà đóng vai buôn cá nhằm tiếp cận đồn địch nắm suốt dọc bờ Nam sông Bến Hải để nắm tình hình, sau đó báo cho bộ đội ta nã pháo vào đồn tiêu diệt địch. Bà anh dũng hy sinh khi đang ở cương vị Bí thư Đảng ủy xã Gio Hải, Huyện ủy viên Gio Linh.

Con trai đầu của ông Đồng là anh Phan Đình An giữ chức Xã đội trưởng Gio Hải cũng là liệt sĩ. Con trai thứ hai là anh Phan Đình Trung qua đời vì bệnh tật. Gia đình ông Đồng ở ngôi làng cát bên kia sông Bến Hải chỉ còn lại độc nhất người con gái Phan Thị Hoa.

Tiếp nối truyền thống cách mạng của gia đình, chị Hoa tham gia du kích xã Gio Hải để bám đất, giữ làng. Trong suốt 18 năm, từ thời thơ ấu cho đến khi thành o du kích xã Gio Hải, hình bóng người cha chưa biết mặt bên kia bờ giới tuyến luôn thao thức trong lòng chị Hoa.

Cuối năm 1972, trong lần vượt sông Bến Hải sang xã Vĩnh Kim (nay là xã Cửa Tùng) để nhận thêm quân về bờ Nam chiến đấu. Chị Phan Thị Hoa gặp lại cha mình trong niềm vui trùng phùng đẫm nước mắt. Hôm đó, chị đang đứng nói chuyện phiếm với mấy o du kích xã Gio Hải trên đất Vĩnh Kim thì có một người đàn ông đi đến rồi cứ đứng lặng lẽ nhìn chị.

Thấy người lạ nhìn mình không chớp mắt, chị quay đi chỗ khác. Khoảng mấy phút sau, người đàn ông mới rưng rưng tiến đến chỗ chị rồi nghẹn ngào: “Hoa phải không con! Ba đây mà…Ba Đồng đây con ơi… ”. Sau giây phút sững sờ bối rối, chị òa khóc rồi ôm chặt lấy cha…

HỮU THÀNH