Quản lý hiệu quả bài báo khoa học, đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học

Cần thiết ban hành quy định về quản lý bài báo khoa học, đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học

Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, bài báo khoa học trong nước hiện nay chủ yếu được xuất bản bởi các tạp chí hoạt động như một cơ quan báo chí, trực thuộc cơ quan chủ quản là các bộ, cơ quan Trung ương và địa phương, các tổ chức nghiên cứu và phát triển, cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, các hội,…

Ở nước ta, đến nay trên phạm vi toàn quốc vẫn chưa có một thống kê, đo lường, phân tích về chất lượng các bài báo khoa học; chưa có công cụ đo lường hệ số ảnh hưởng và chỉ số trích dẫn của các bài báo khoa học hoặc các công cụ đo lường khác được áp dụng phổ biến. Do vậy, chưa thật sự đánh giá khách quan được chất lượng các bài báo; chưa chỉ ra phát hiện mới, ý tưởng mới hay là sự trùng lặp trong các bài báo khoa học, do đó cũng chưa chỉ ra được uy tín của các nhà khoa học cũng như các tạp chí, các tổ chức khoa học và công nghệ, dẫn đến khó khăn trong việc so sánh "sản lượng nghiên cứu" với các nước khác trong khu vực.

Vì vậy, tăng cường quản lý để nâng cao chất lượng bài báo khoa học giúp khẳng định uy tín trong cộng đồng học thuật vừa là mục tiêuvừa là nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược quan trọng đối với hoạt động xuất bản bài báo khoa học ở nước ta.

Để thực hiện điều đó, ngoài các cơ chế, chính sách và hoạt động hỗ trợ hiện hành, cần thiết phải ban hành quy định về quản lý bài báo khoa học nhằm "khắc phục khoảng trống pháp lý", thống nhất quản lý nhà nước hoạt động xuất bản bài báo khoa học, bảo đảm công khai, minh bạch, liên chính khoa học trong hoạt động khoa học và công nghệ, đưa hoạt động xuất bản công bố khoa học của Việt Nam tiếp cận và hội nhập với thông lệ và chuẩn mực quốc tế.

Tạp chí khoa học là kênh xuất bản quan trọng nhất để công bố và lan tỏa các kết quả nghiên cứu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Chất lượng của tạp chí ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của công bố khoa học, đồng thời phản ánh trình độ, uy tín và năng lực nghiên cứu của cá nhân, tổ chức và quốc gia. Việc đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học nhằm thiết lập hệ thống tạp chí chuẩn mực, thống nhất, công khai, minh bạch để cộng đồng khoa học, các cơ sở nghiên cứu, cơ quan quản lý và xã hội có cơ sở tin cậy trong việc tham khảo, sử dụng, và công nhận giá trị học thuật của các công trình nghiên cứu.

Ở Việt Nam, mặc dù đã có một số hoạt động rà soát và đánh giá tạp chí khoa học, song việc này mới dừng ở các tiêu chí cơ bản, chủ yếu phục vụ công nhận tạp chí được tính điểm xét công trình của Hội đồng Giáo sư Nhà nước. Chưa có văn bản pháp quy mang tính hệ thống để quy định cụ thể về phương pháp, tiêu chí, quy trình đánh giá và xếp loại tạp chí khoa học.

Do đó, việc ban hành Thông tư về quản lý bài báo khoa học và đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học tại Việt Nam sẽ góp phần thiết lập hành lang pháp lý, tạo cơ sở cho việc quản lý, đánh giá, kiểm duyệt và công bố kết quả nghiên cứu khoa học và tạp chí khoa học theo các tiêu chuẩn quốc tế; nâng cao chất lượng công bố khoa học, tạp chí khoa học, bảo đảm tính minh bạch, công khai, trách nhiệm của các tác giả, tổ chức xuất bản, cơ quan tài trợ; bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các nhà nghiên cứu, tổ chức khoa học, đồng thời khuyến khích phát triển khoa học và công nghệ trong nước, từ đó góp phần hội nhập quốc tế trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, tăng cường khả năng hợp tác quốc tế.

Công khai bài báo khoa học trên Hệ thống thông tin quốc gia về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Dự thảo Thông tư đề xuất quy định quản lý bài báo khoa học và đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học áp dụng với các tổ chức, cá nhân thực hiện hoạt động xuất bản bài báo khoa học, tạp chí khoa học và các tổ chức, cá nhân khác có liên quan tại Việt Nam.

Theo dự thảo, trong thời hạn 3 tháng kể từ ngày được phát hành, bài báo khoa học xuất bản tại Việt Nam phải được cập nhật toàn văn trên Hệ thống thông tin quốc gia về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để bảo đảm công khai, minh bạch thông tin, phục vụ tham khảo và đánh giá khoa học.

Quản lý bài báo khoa học

Chương 2 của dự thảo bao gồm 5 điều, quy định chi tiết về quản lý bài báo khoa học, bao gồm các nội dung: Nguyên tắc xuất bản bài báo khoa học; cấu trúc của bài báo khoa học; đo lường chất lượng bài báo khoa học; quyền lợi và trách nhiệm của tác giả bài báo khoa học; quyền và trách nhiệm của tổ chức khoa học và công nghệ.

Theo dự thảo, cấu trúc một bài báo khoa học phải đầy đủ từ tiêu đề, tóm tắt, từ khóa, nội dung nghiên cứu đến tài liệu tham khảo và cam kết minh bạch. Quy trình xuất bản phải trải qua kiểm tra ban đầu, phản biện kín hai chiều, xét duyệt biên tập, duyệt đăng và nộp lưu chiểu. Việc đo lường, đánh giá chất lượng và năng suất công bố được giao cho cơ quan có thẩm quyền, trong đó Cục Thông tin, Thống kê có nhiệm vụ xây dựng cơ sở dữ liệu công bố khoa học, trích dẫn khoa học phục vụ đánh giá và xếp hạng tạp chí, cơ sở nghiên cứu, nhà khoa học. Bài báo khoa học có gian lận học thuật như đạo văn, làm giả dữ liệu, mua bán bài viết sẽ bị rút và không được công nhận trong đánh giá.

Chương này cũng làm rõ quyền và nghĩa vụ của các bên: tác giả được bảo vệ quyền sở hữu và lợi ích nhưng phải trung thực học thuật; tổ chức khoa học và công nghệ được tính bài báo khoa học khoa học vào thành tích nghiên cứu chung và phải xây dựng, ban hành quy chế, quy định quản lý nội bộ đối với hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ của cán bộ nghiên cứu thuộc quyền quản lý.

Đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học

Dự thảo quy định về đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học, bao gồm các nội dung: yêu cầu đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học; đánh giá tạp chí khoa học theo các tiêu chí tại Điều 35 của dự thảo Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo về thông tin, thống kê, đánh giá, chuyển đổi số và các vấn đề chung; xếp loại tạp chí khoa học; cơ sở dữ liệu trích dẫn khoa học phục vụ đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học; trách nhiệm tổ chức thực hiện đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học; sử dụng kết quả đánh giá, xếp loại tạp chí khoa học.

Bộ Khoa học và Công nghệ đang lấy ý kiến đối với dự thảo này trên Cổng TTĐT của Bộ.

Minh Hiển