Quan hệ Hàn Quốc - Nhật Bản: Lo ngại sóng gió

Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru và Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol bắt tay trong cuộc họp song phương bên lề Hội nghị Thượng đỉnh APEC vào tháng 11.2024 tại Lima, Peru. Ảnh: Yonhap

Mối quan hệ đang được cải thiện

Thời gian qua, dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru và Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol, quan hệ giữa Nhật Bản và Hàn Quốc đã có được những đột phá quan trọng, và hai nước đều hy vọng rằng động lực này sẽ tiếp tục, với các bước giải quyết những thách thức chung và tăng cường hợp tác song phương.

Tầm quan trọng chiến lược của quan hệ Nhật Bản - Hàn Quốc càng trở nên rõ rệt hơn trước các mối đe dọa và những thay đổi địa chính trị ngày càng gia tăng trong khu vực. Trong một cuộc họp tại Peru vào ngày 16.11, ông Ishiba và ông Yoon đã nhất trí về tầm quan trọng của sự hợp tác giữa Nhật Bản, Hàn Quốc và Hoa Kỳ trong việc giải quyết những thách thức này. Nhà lãnh đạo Nhật Bản, Hàn Quốc cũng đã tham dự hội nghị thượng đỉnh ba bên cùng Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden vào ngày 15.11. Sự thống nhất về các vấn đề an ninh khu vực là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy cả Nhật Bản và Hàn Quốc đều nhận ra sự cần thiết phải hợp tác để bảo đảm hòa bình và ổn định ở Đông Bắc Á.

Ngoài ra, để chuẩn bị cho lễ kỷ niệm 60 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao, Bộ Ngoại giao Nhật Bản đã thành lập một văn phòng đặc biệt vào tháng 8.2024 để quản lý lễ kỷ niệm và tăng cường quan hệ song phương. Các sự kiện sắp tới vào năm 2025, bao gồm Triển lãm Osaka - Kansai và Hội nghị thượng đỉnh CEO APEC tại Gyeongju, cung cấp các nền tảng hữu hình để kỷ niệm những thành công trong 6 thập kỷ qua và tạo tiền đề cho sự hợp tác sâu sắc hơn trong tương lai.

Nguy cơ trở lại “thời kỳ băng giá”

Tuy nhiên, khi hai nước tiến gần đến lễ kỷ niệm 60 năm, đã có một số sự cố trên con đường này. Tuần trước, Quốc hội Hàn Quốc đã thông qua nghị quyết luận tội Tổng thống Yoon Suk-yeol. Kết quả là quyền hạn tổng thống của Yoon đã bị đình chỉ, và Thủ tướng sẽ nắm quyền tổng thống trong khi chờ đợi phán quyết tiếp theo của Tòa án Hiến pháp, cơ quan sẽ xác định xem ông Yoon sẽ được phục chức hay sẽ bị cách chức, dẫn đến một cuộc bầu cử tổng thống mới trong vòng 60 ngày.

Tình trạng rối loạn chính trị ở Seoul đang có tác động ngay lập tức đến quan hệ ngoại giao và an ninh song phương, đặc biệt là các hoạt động "ngoại giao con thoi" giữa hai nước: chuyến thăm Seoul của phái đoàn Quốc hội Nhật Bản do cựu Thủ tướng Suga Yoshihide dẫn đầu đã được lên kế hoạch trước, đã bị hủy bỏ. Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Nakatani Gen cũng hoãn chuyến thăm Seoul theo kế hoạch vào cuối tháng này. Chuyến thăm của Thủ tướng Ishiba Shigeru vào tháng 1 năm sau cũng có vẻ khó khăn hơn.

Giữa lúc Hàn Quốc đang hỗn loạn, Nhật Bản đã chọn cách tiếp cận chờ đợi và quan sát. Nikkei đã trích dẫn lời một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Nhật Bản nói rằng, Nhật Bản nên khôn ngoan hơn khi chỉ khởi động lại tương tác ở cấp chính phủ sau khi tình hình Hàn Quốc ổn định trở lại.

Ngay từ khi tình hình Hàn Quốc căng thẳng sau tuyên bố thiết quân luật của Tổng thống Yoon ngày 4.12, các phương tiện truyền thông Nhật Bản đã dự báo về khả năng "thay đổi chính sách đối ngoại" của Hàn Quốc dưới thời một tổng thống mới, một nhân vật nhiều khả năng cứng rắn hơn nhiều đối với Nhật Bản.

Trong trường hợp ông Yoon bị phế truất, lãnh đảng Dân chủ đối lập Lee Jae-myung, có quan điểm đặc biệt cứng rắn đối với Nhật Bản, sẽ trở thành ứng cử viên tổng thống số một cho cuộc bầu cử sắp tới.

Trước đây, sau những hạn chế thương mại mà Nhật Bản áp đặt lên Hàn Quốc, ông Lee đã gọi Nhật Bản là "quốc gia thù địch". Sau khi ông Yoon nhậm chức, ông Lee một lần nữa đặt câu hỏi liệu Nhật Bản có nên được coi là "quốc gia thân thiện" hay không. Ông cũng bác bỏ nhu cầu hợp tác an ninh ba bên giữa Hàn Quốc - Mỹ - Nhật Bản được thể chế hóa, điều vốn được coi là một trong những di sản đối ngoại quan trọng của Tổng thống Yoon.

Trong suốt những năm cầm quyền của mình, Chính quyền Hàn Quốc và Nhật Bản cũng đã gác lại nhiều khúc mắc liên quan đến vấn đề thời thuộc địa và thời chiến của Nhật Bản để thúc đẩy hợp tác kinh tế và an ninh. Điều này thường xuyên bị ông Lee và các thành viên đảng đối lập khác chỉ trích. Nếu một Tổng thống tương lai của Hàn Quốc khơi lại những cuộc tranh luận lịch sử này và biến chúng thành trọng tâm trong quan hệ Nhật Bản - Hàn Quốc, thì các vấn đề ưu tiên an ninh khác chắc chắn sẽ bị xếp sau. Nhật Bản cũng lo ngại rằng Tổng thống Lee cũng sẽ hủy bỏ lời hứa của chính phủ Yoon và khiến quan hệ song phương trở lại thời kỳ băng giá.

Ảnh hưởng đến tam giác quan hệ Mỹ - Nhật - Hàn

Biến động chính trị ở Seoul cũng diễn ra trong bối cảnh quan trọng đối với quan hệ ba bên Nhật Bản - Hàn Quốc - Hoa Kỳ. Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Lloyd Austin sắp tới thăm Nhật Bản và Hàn Quốc để cùng xác nhận mối quan hệ hợp tác ba bên không thể đảo ngược. Đây có thể là cuộc trao đổi cuối cùng như vậy trước lễ nhậm chức của Tổng thống đắc cử Donald Trump vào tháng 1 năm sau, người ủng hộ quan điểm “nước Mỹ là trên hết”, cũng như không coi trọng các đồng minh và liên minh của Hoa Kỳ.

Hiện tại, có thông tin cho biết Bộ trưởng Austin đã hủy chuyến thăm Hàn Quốc và sẽ chỉ có mặt ở Tokyo. Vào thời điểm quan trọng như vậy, Nhật Bản sẽ bị giáng một đòn nặng nề nếu chính quyền thân Nhật Yoon mất quyền lực. Trong những trường hợp bình thường, hai ông Ishiba và Yoon sẽ làm nhiệm vụ quan trọng là thuyết phục Trump về tầm quan trọng chiến lược của sự hợp tác Mỹ - Nhật - Hàn.

Khi thế giới ngày càng chia rẽ và căng thẳng, có vẻ như Nhật Bản, Hoa Kỳ và các quốc gia khác sẽ buộc phải chú ý chặt chẽ đến định hướng chính sách ngoại giao và an ninh của Hàn Quốc trong thời gian tới.

Đúng là có nhiều lo ngại rằng quan hệ Nhật Bản - Hàn Quốc sẽ rơi vào thời kỳ băng giá nếu Tổng thống Yoon bị phế truất và chính quyền tiếp theo là thuộc về các đảng cấp tiến. Nhưng giáo sư luật Nishino Junya của Đại học Keio, một chuyên gia hàng đầu về quan hệ Nhật Bản - Hàn Quốc, cho rằng tình huống chưa chắc đã xảy ra ngay lập tức. “Có một số yếu tố khác so với trước đây”, ông Nishino chỉ ra.

Theo ông, thứ nhất, căng thẳng quốc tế đã trở nên nghiêm trọng hơn bao giờ hết và nhu cầu hợp tác giữa Nhật Bản và Hàn Quốc trở nên lớn hơn bao giờ hết. Thứ hai, ông Nishino cho biết mối quan hệ giữa chính quyền Moon Jae-in và chính quyền Abe Shinzo trước đây không suôn sẻ do thiếu sự ăn ý về mặt chính trị. Tuy nhiên, thủ tướng Nhật Bản hiện tại, Ishiba Shigeru, đã rất coi trọng mối quan hệ Nhật Bản - Hàn Quốc. Cuối cùng, ông Nishino chỉ ra rằng liệu lực lượng cấp tiến do ông Lee Jae-myung lãnh đạo có giành chiến thắng dễ dàng trong cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo của Hàn Quốc hay không sẽ phụ thuộc vào việc ai sẽ xuất hiện trong cuộc bầu cử tổng thống với tư cách là ứng cử viên và cuộc bầu cử sẽ được tổ chức như thế nào.

Các chuyên gia cho rằng, dù là ai lãnh đạo Hàn Quốc thì cũng nên nhìn nhận dịp kỷ niệm 60 năm quan hệ Nhật Bản - Hàn Quốc như một khoảnh khắc để suy ngẫm về tương lai và là cơ hội để thúc đẩy mối quan hệ này lên một nấc thang mới. Mặc dù có những thách thức không thể phủ nhận, đặc biệt là xung quanh các vấn đề lịch sử, cả hai quốc gia đều có cơ hội phát huy những gì đã đạt được, vì lợi ích của nhân dân hai nước. Để bảo đảm một tương lai lâu dài và tích cực cho quan hệ Nhật Bản - Hàn Quốc, cả hai bên phải thể hiện sự chân thành, nhất quán và cam kết chung trong việc vượt qua di sản của quá khứ để hướng tới một tương lai hài hòa và thịnh vượng hơn. Điều đó sẽ đòi hỏi sự thay đổi lập trường quan trọng ở một Chính phủ Hàn Quốc do phe đối lập lãnh đạo.

Quốc Đạt