Quần áo cũ 'đắt hàng' ở Zimbabwe, ảnh hưởng xấu đến ngành bán lẻ

Nhập lậu, trốn thuế và bán 2 USD/chiếc quần jeans

Kimberley Dube rất chăm chút cho vẻ ngoài của mình. Cô luôn trông sành điệu và thời trang trong những chiếc quần jeans, áo phông, quần nỉ, áo sơ mi và giày thể thao hàng hiệu.

“Tôi thích quần jeans, tôi không bao giờ chán chúng”, người phụ nữ 35 tuổi này chia sẻ.

Nhưng trong khi cô ấy có vẻ như là người có tiền để chi tiêu cho quần áo đắt tiền, nữ doanh nhân tự kinh doanh này lại cười khi cô ấy nói: “Bạn sai rồi! Những bộ quần áo này không đắt, tôi mua chúng từ những người bán quần áo cũ”.

Người mua lục tung đống quần áo cũ được bày bán tại chợ Mbare ở trung tâm thành phố Harare, Zimbabwe. (Nguồn: Ish Mafundikwa/Al Jazeera)

Dube, sống tại thủ đô Harare, chỉ là một trong số rất nhiều người Zimbabwe đã quay lưng lại với các thương hiệu thời trang trong nước và thay vào đó lựa chọn thị trường đồ cũ đang bùng nổ – hoặc hàng “đã qua sử dụng” được nhập khẩu từ nước ngoài.

“Không có cửa hàng nào ở đất nước này mà bạn có thể trả 2 USD để mua một chiếc quần jeans”, cô nói.

Dube đặc biệt bị thu hút bởi phong cách cá nhân sành điệu mà việc mua quần áo cũ mang lại cho cô. “Hầu hết các cửa hàng quần áo đều bán các mặt hàng sản xuất hàng loạt, bạn sẽ thấy chúng ở khắp thị trấn, trong khi đồ cũ rất độc đáo”, Dube nói thêm về sự khác biệt.

Here là một khu chợ nhỏ bên cạnh trung tâm mua sắm ngoại ô trong một khu phố trung lưu. Người bạn thời thượng và cũng là người cùng thế hệ của Dube, Gamuchirai Mpofu, một người hâm mộ lớn của quần áo cũ, cũng đã đến.

“Điểm tuyệt vời khi mua sắm ở đây là mặc dù quần áo đã qua sử dụng nhưng chúng rất bền, không giống như đồ Trung Quốc được bán ở hầu hết các cửa hàng”, cô nói. Cả hai đều nói rằng việc mua quần áo đã qua sử dụng giúp họ tiếp cận được nhiều thương hiệu và mặt hàng mà họ không thể tìm thấy ở các cửa hàng Zimbabwe. “Đó là sự độc đáo và cá tính”, Mpofu nói.

Theo các nhà chức trách, quần áo cũ nhập khẩu được bán tại Zimbabwe được đưa vào nước này một cách bất hợp pháp thông qua biên giới lỏng lẻo hoặc các trạm biên giới chính thức với sự thông đồng của các viên chức hải quan, nhập cư sau khi được đưa xuống khỏi các tàu đến từ Châu Âu và Bắc Mỹ.

Mặc dù có thể xin giấy phép mang quần áo đã qua sử dụng vào nước này để bán lại, nhưng không ai làm vậy vì chi phí cao và thuế nhập khẩu cũng cao.

Mutsokoti mua hàng từ một “người chạy việc”. Cô trả tiền khi giao hàng để không có nguy cơ mất tiền nếu người chạy việc bị bắt và quần áo bị tịch thu. Cô trả từ 150 USD đến hơn 250 USD cho một kiện quần áo, tùy thuộc vào chất lượng của hàng. “Người ta có thể lựa chọn vì các kiện được phân loại và dán nhãn theo đó”, Mutsokoti nói.

Chất đống cao, bán giá thấp

Ở một nơi khác trong thành phố, những khu chợ rộng lớn rất đông đúc tại Mbare là khu phố lao động nghèo và khu dân cư lâu đời nhất của người da đen tại thủ đô Harare, được gọi là Khu phố người Phi Harare vào thời kỳ thuộc địa.

Tại một trong những khu chợ ở đây, trải dài trong một không gian mở bụi bay mù mịt giữa các căn lán dựng tạm, việc mua bán quần áo cũ đang diễn ra rất nhộn nhịp.

Trong những căn lán phủ tạm bằng bạt nhựa, một số quần áo được bày trên bàn hoặc treo trên móc, nhưng hầu hết, người bán chất đống quần áo trên những tấm bạt trên mặt đất.

Quần áo cũ được treo tại các lán đầy bụi ở ngoại ô Harare. (Nguồn: Ish Mafundikwa)

Prosper Matenga, chủ sở hữu một lán bán quần áo nam và nữ, luôn để mắt đến những khách hàng sẵn sàng dành thời gian lục tung đống đồ đó và thử ngay tại chỗ. Giá quần áo anh bán dao động từ 3 đến 10 USD tùy thuộc vào những gì khách hàng muốn mua và chất lượng của chúng.

"Tôi không tìm được việc làm, vì vậy tôi đã thử buôn bán quần áo cũ. Tôi vui vì công việc này giúp tôi có thể chăm sóc vợ và con mình", Matenga nói. Giống như Mutsokoti, nguồn hàng hóa của anh cũng đến từ nước ngoài.

Matenga cho biết anh kiếm được nhiều tiền hơn nhiều người làm công việc chính thức. "Vào những ngày đầu mùa đông, đôi khi tôi kiếm được tới 1.000 USD/ngày. Bây giờ thì chỉ khoảng 200 USD/ngày nhưng tôi không phàn nàn; tôi thích được làm chủ chính mình”. Để so sánh, ở Zimbabwe, công chức kiếm được khoảng 350 USD/tháng.

Chi phí thấp cũng rất hấp dẫn: “Tôi không phải trả tiền cho hội đồng thành phố để buôn bán ở đây, tôi chỉ trả cho người dọn dẹp 2 USD/ngày và 20 USD/tuần để trông đồ qua đêm”.

Thời điểm khó khăn cho các nhà bán lẻ

Trong khi người tiêu dùng là những người hưởng lợi rõ ràng do sự bùng nổ của thị trường quần áo cũ nhập khẩu nước ngoài thì điều này lại ảnh hưởng tiêu cực đến các nhà sản xuất và bán lẻ quần áo của Zimbabwe.

Áo phông và áo polo được trưng bày tại chợ Mbare ở trung tâm thành phố Harare. (Nguồn: Ish Mafundikwa)

Bekithemba Ndebele là Giám đốc điều hành của Truworths Zimbabwe, một chuỗi bán lẻ quần áo được thành lập vào năm 1957 khi đất nước này vẫn còn là thuộc địa của Anh có tên là Rhodesia.

Ông chia sẻ rằng: “Chúng tôi đang cạnh tranh với quần áo cũ được nhập khẩu mà không phải trả bất kỳ khoản thuế nào và không giống như các nhà bán lẻ truyền thống, chúng không phải chịu các chi phí chung như chi phí thuê mặt bằng, thuế suất và tiền thuê nhà vì những người này buôn bán ngay trên phố. Nếu so sánh giá bán, họ bán với giá thấp hơn giá nguyên liệu thô là giá vải”.

Trong khi nền kinh tế suy thoái là yếu tố chính dẫn đến sự suy yếu của Truworths, Ndebele cho biết sự phổ biến của quần áo đã qua sử dụng thực sự là một thảm họa đối với chuỗi cửa hàng này.

“Chúng tôi đã phải đóng cửa hàng chục chi nhánh vì hàng ngàn công nhân mất việc”, Ndebele nói. Từ 53 chi nhánh ở thời kỳ đỉnh cao, thương hiệu Number 1 của chúng tôi hiện chỉ còn 6 chi nhánh. Trong những năm qua, Truworths đã đóng cửa tất cả trừ 34 trong số 101 cửa hàng mà công ty đã điều hành vào cuối những năm 1990”, ông Ndebele nói thêm.

Những khó khăn này cũng ảnh hưởng đến bộ phận sản xuất của Truworths, Bravette có trụ sở tại Harare, buộc phải cắt giảm lực lượng lao động từ 250 người xuống còn 80 người để cắt giảm chi phí.

Các vấn đề như tỷ lệ thất nghiệp cao, tình trạng di cư ồ ạt của những người có tay nghề cao đến các quốc gia như Nam Phi, Botswana, Úc, Hoa Kỳ và Vương quốc Anh; siêu lạm phát; và tình trạng suy thoái kinh tế chung kéo dài hàng thập kỷ của Zimbabwe cũng góp phần vào sự suy thoái của ngành.

“Bật đèn xanh”

Các công ty may mặc khác cũng bị ảnh hưởng tương tự. Energy Deshe là Tổng giám đốc của Kingsport Investments, một công ty chuyên sản xuất quần áo bảo hộ, trang phục quảng cáo, quần áo công ty, in lụa và thêu.

Ông cũng là Phó Chủ tịch của Hiệp hội sản xuất quần áo Zimbabwe. Ông đồng cảm với sự bực tức của ông Ndebele về tình trạng nhập khẩu bất hợp pháp và than thở về việc chính quyền không có động thái nào. "Quần áo được đưa vào đất nước một cách bất hợp pháp; bằng cách cho phép bán công khai, có vẻ như chính quyền đã bật đèn xanh cho những người buôn bán muốn làm gì thì làm", ông nói.

Ông cho biết tác động này đã gây ra thiệt hại lớn cho nhân công trong ngành. "Hiện tại, ngành này chỉ tuyển dụng hơn 4.000 người, giảm so với hơn 30.000 người vào thời kỳ đỉnh cao vào khoảng năm 2001".

Truworths cho biết họ không thể cạnh tranh với thị trường quần áo cũ nhập lậu. (Nguồn: Ish Mafundikwa/Al Jazeera)

Năm 2015, Zimbabwe đã cấm nhập khẩu quần áo cũ nhằm thúc đẩy ngành sản xuất quần áo trong nước. Tuy nhiên, Chính phủ đã nhượng bộ trước áp lực từ những người kinh doanh quần áo đã qua sử dụng và thay vào đó áp dụng thuế nhập khẩu mới đối với quần áo đã qua sử dụng vào năm 2017. Hơn nữa, bất kỳ ai muốn nhập khẩu quần áo đã qua sử dụng đều phải xin giấy phép để làm như vậy.

Một viên chức hải quan giấu tên cho biết những người nhập khẩu quần áo cũ không muốn xin giấy phép vì họ sẽ phải chịu mức thuế hải quan là 5 USD/kg cộng với 15% thuế đối với những mặt hàng nhập khẩu đó.

“Nếu ai đó trả thêm những khoản phí đó cho quần áo cũ, thì điều đó sẽ không khả thi”, ông kết luận. Trong mọi trường hợp, đơn vị này không có hồ sơ nào về bất kỳ khoản thuế nào được trả cho các kiện quần áo đã qua sử dụng.

Khi Al Jazeera liên hệ với bộ phận cấp giấy phép nhập khẩu của Bộ Công thương, một viên chức ở đó cho biết bộ phận này chưa hề cấp một giấy phép nào cho việc nhập khẩu quần áo cũ.

Người phát ngôn của Cảnh sát Cộng hòa Zimbabwe, Ủy viên Paul Nyathi xác nhận rằng việc buôn lậu quần áo cũ vào nước này là chuyện thường. "Chúng tôi đang tiến hành một chiến dịch chống buôn lậu, bao gồm cả quần áo đã qua sử dụng; chúng tôi đã thu hồi được nhiều kiện quần áo và đã nộp cho cơ quan hải quan", ông nói.

Ông nói thêm rằng cảnh sát đã bắt giữ một số nhân viên hải quan, di trú và thực thi pháp luật vì làm việc với những kẻ buôn lậu.

Bất chấp tất cả những điều đó, hoạt động buôn bán quần áo cũ vẫn tiếp tục phát triển mạnh ở Zimbabwe, khi một số người bán công khai quảng cáo trên mạng xã hội, nơi số điện thoại và địa chỉ của họ được hiển thị rõ ràng.

Trong khi những khách hàng mua quần áo cũ được phỏng vấn đều hài lòng với mức giá thấp, chất lượng và sự đa dạng mà họ có thể tiếp cận, họ cho biết họ cũng sẽ vui vẻ mua quần áo sản xuất tại địa phương với điều kiện là giá cả và chất lượng phải phù hợp.

Kimberley Dube cho biết: “Chúng tôi sẽ mua quần áo địa phương nếu giá cả, chất lượng và sự đa dạng được chú trọng”.

Hồng Vân (Theo Al Jazeera)