Phục hồi các dòng sông: Cần hợp tác khơi thông dòng chảy, đảm bảo mạch nguồn

Thúc đẩy việc quản lý chung và bảo tồn các hệ sinh thái của nguồn nước ngọt xuyên biên giới. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Năm 2025, Ngày Nước thế giới (22/3) được Liên hiệp quốc lựa chọn chủ đề “Glacier preservation - Bảo tồn các dòng sông băng.” Căn cứ chủ đề tuyên truyền của thế giới và tình hình thực tế hiện nay, năm nay, lĩnh vực tài nguyên nước Việt Nam tập trung vào nội dung “Bảo tồn và phục hồi các dòng sông” nhằm đáp ứng các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội và phát triển bền vững, đảm bảo an ninh nguồn nước.

Xoay quanh nội dung trên, phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Minh Khuyến - Phó Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), để làm rõ hơn về quá trình phục hồi các dòng sông, cũng như công tác quản lý, sử dụng tài nguyên nước.

Hợp tác quốc tế, đảm bảo an ninh nguồn nước

- Đầu tiên, xin ông cho biết nhìn nhận, đánh giá của mình về ý nghĩa của chủ đề Ngày Nước thế giới (22/3) năm 2025, đặc biệt là đối với Việt Nam hiện nay?

Ông Nguyễn Minh Khuyến: Ngày Nước thế giới năm nay được Liên hiệp quốc phát động ̣với chủ đề “Glacier preservation - Bảo tồn các dòng sông băng”nhằm nâng cao nhận thức toàn cầu về vai trò quan trọng của sông băng, tuyết và băng trong hệ thống khí hậu, chu trình thủy văn của Trái Đất.

Bởi theo báo cáo của Liên hiệp quốc, hiện nay sông băng và tảng băng dự trữ khoảng 70% nước ngọt toàn cầu; có gần 2 tỷ người sống dựa vào nước từ sông băng, tuyết tan và nước chảy từ núi để sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp và năng lượng. Đáng chú ý, sự tan chảy sông băng đã kéo theo mực nước biển dâng cao hơn khoảng 20cm so với năm 1900, gây ra nhiều rủi ro về nguồn nước cho các cộng đồng dân cư, ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực.

Trên phạm vi khu vực và toàn cầu, Việt Nam cũng đang chịu tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Băng tan là một yếu tố của biến đổi khí hậu, những tác động của biến đổi khí hậu đến Việt Nam được Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố tại Kịch bản biến đổi khí hậu.

Trong đó, nước biển dâng dự báo sẽ tác động lớn đến tài nguyên nước, đến xâm nhập mặn; đặc biệt là trong điều kiện tài nguyên nước Việt Nam còn chịu tác động của nguồn nước xuyên biên giới - với khoảng 60% lượng nước của chúng ta được hình thành từ ngoài biên giới.

Vì vậy, hưởng ứng Ngày Nước thế giới năm 2025, Cục Quản lý tài nguyên nước đã phối hợp với các cơ quan liên quan tham mưu cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường tuyên truyền, phổ biến về vai trò tầm quan trọng của nguồn nước trong phát triển kinh tế; các thông điệp về sử dụng tài nguyên nước hợp lý để phát triển bền vững.

Cùng với đó, trong nhiều năm qua, Cục Quản lý tài nguyên nước cũng đã và đang tham mưu cho bộ trình cấp có thẩm quyền ban hành nhiều chính sách liên quan đến an ninh nguồn nước được quy định tại Luật Tài nguyên nước 2023, trong đó có chính sách về bảo vệ an ninh nguồn nước và tổ chức triển khai nhiều hoạt động cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nước, hướng tới sử dụng bền vững tài nguyên nước.

- Như vậy, Ngày Nước thế giới 2025 không chỉ là dịp để kêu gọi bảo vệ tài nguyên nước, mà còn là cơ hội để thể hiện sự đoàn kết quốc tế. Vậy Cục Quản lý Tài nguyên nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tham gia những hoạt động hợp tác quốc tế nào để góp phần bảo vệ các dòng sông?

Ông Nguyễn Minh Khuyến: Hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tài nguyên nước luôn là vấn đề hết sức quan trọng, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, gia tăng nhu cầu sử dụng nước và ô nhiễm nguồn nước ngày càng diễn ra phức tạp; và Việt Nam có khoảng 60% lượng nước đến từ ngoài biên giới.

Xác định tầm quan trọng của việc hợp tác, chia sẻ, trong thời gian qua, Việt Nam đã và đang làm tương đối tốt trong việc hợp tác với các nước trong khu vực sông Mekong. Đặc biệt là Hiệp định Mekong năm 1995, nhằm giải quyết các vấn đề về tài nguyên nước hạ du sông Mekong.

Ngoài ra, từ năm 2014, Chủ tịch nước cũng đã ký quyết định về việc Việt Nam tham gia Công ước về sử dụng các nguồn nước liên quốc gia cho các mục đích phi giao thông thủy; và Việt Nam là thành viên thứ 35 tham gia công ước để đảm bảo công ước có hiệu lực.

Trong thời gian qua, chúng tôi cũng đã thực hiện rà soát, nghiên cứu, xem xét đề xuất các cấp cao hơn trong việc tham gia Công ước về bảo vệ và sử dụng các nguồn nước xuyên biên giới và các hồ quốc tế của Ủy ban Kinh tế châu Âu, để có những tiếng nói chung, thúc đẩy việc quản lý chung và bảo tồn các hệ sinh thái của nguồn nước ngọt xuyên biên giới.

Cùng với đó, chúng tôi tích cực hợp tác với các đối tác phát triển triển khai các kế hoạch, chương trình, hoạt động hợp tác quốc tế phù hợp với nhu cầu thực tế về tài nguyên nước; trao đổi kinh nghiệm với các đối tác phát triển như Ngân hàng Thế giới, Hà Lan, Phần Lan, Ý, Hàn Quốc, Nhật Bản.

Ngoài ra, chúng tôi cũng tích cực mở rộng mạng lưới với các đối tác mới như Unesco, Unicef trong việc xây dựng, hoàn thiện khung pháp lý trong lĩnh vực tài nguyên nước; chia sẻ kinh nghiệm, kỹ thuật hướng tới quản lý hiệu quả tài nguyên nước; quản trị tài nguyên nước trên nền tảng công nghệ số…

Cần thông dòng chảy, xử lý triệt để nước thải

- Rõ ràng nước là “mạch nguồn của sự sống,” phải bảo vệ. Nhưng câu hỏi đặt ra là vì sao chúng ta đã có rất nhiều nỗ lực, song nguồn nước tại nhiều dòng sông vẫn bị ô nhiễm. Thậm chí như Hà Nội có tới 9 con sông, nhưng phần lớn trong số này đều đang bị ô nhiễm rất nghiêm trọng, thưa ông?

Ông Nguyễn Minh Khuyến: Thời gian qua, thành phố Hà Nội đã có nghiên cứu rất nhiều giải pháp. Trong đó, các giải pháp cấp bách để tăng cường công tác kiểm soát và xử lý ô nhiễm môi trường nước. Điển hình như việc xây dựng và triển khai các dự án thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt; điều chỉnh vận hành cống Thanh Liệt và trạm bơm Yên Sở; xây dựng trạm xử lý nước thải Yên Xá công suất 270.000 m3/ngày đêm…

Tuy nhiên, nút thắt khiến việc giải quyết vấn đề ô nhiễm tại các sông, đặc biệt như sông Tô Lịch, vẫn chưa được xử lý triệt để như hiện nay, là bởi dòng chảy các sông qua Hà Nội đã bị cạn kiệt, suy thoái, ô nhiễm.

Thậm chí, một số dòng sông gần như đã bị "chết," không còn dòng chảy, đặc biệt vào mùa khô do biến đổi khí hậu, nhu cầu khai thác, sử dụng nước ngày càng gia tăng và hạn hán xảy ra thường xuyên hơn.

Hầu hết, nước thải sinh hoạt, nước thải đô thị trên địa bàn thành phố Hà Nội và lân cận chưa được thu gom, xử lý triệt để trước khi xả ra vào nguồn nước các sông nội đô, đặc biệt khu vực sông Lừ, sông Sét, sông Nhuệ.

Sông Tô Lịch ở thành phố Hà Nội. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Ngoài ra, đa số các cơ sở sản xuất, các làng nghề chưa đầu tư hệ thống xử lý nước thải đạt quy chuẩn; các khu, cụm công nghiệp thực hiện vận hành hệ thống xử lý nước thải chưa theo quy trình. Một số cơ sở ô nhiễm nghiêm trọng khu vực nội đô qua gần 20 năm vẫn chưa được di dời gây áp lực rất lớn cho cơ sở hạ tầng thoát nước, xử lý nước thải của thành phố.

- Vậy, để phục hồi các dòng sông đã và đang bị ô nhiễm, đặc biệt là các sông ở Hà Nội, theo ông, đâu là giải pháp căn cơ cần phải cấp bách thực hiện?

Ông Nguyễn Minh Khuyến: Việt Nam hiện có tương đối đầy đủ các quy định pháp luật để bảo vệ các dòng sông. Thời gian qua cũng triển khai nhiều giải pháp, bước đầu đã có một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, tình trạng các dòng sông bị ô nhiễm vẫn đang là vấn đề “nóng” của xã hội hiện nay.

Do vậy, giải pháp căn cốt của vấn đề cải thiện, phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm hiện nay chính là thu gom, xử lý để nước thải sinh hoạt sản xuất, đô thị trước khi xả ra vào nguồn nước các sông nội đô; kết hợp với các giải pháp khơi thông, tạo dòng chảy cho các con sông đang bị ô nhiễm, mất dòng chảy.

Kỳ vọng sự chuyển biến từ kịch bản nguồn nước

- Kỳ vọng công tác quy hoạch sẽ góp phần quản lý tài nguyên nước bền vững, tại Hội nghị Giao ban công tác tháng 2 mới đây, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy, cũng đã yêu cầu Cục Quản lý tài nguyên nước sớm hoàn thiện trình phê duyệt các quy hoạch lưu vực sông, kịch bản nguồn nước. Xin hỏi, vấn đề này đang được cục triển khai ra sao, thưa ông?

Ông Nguyễn Minh Khuyến: Nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý tài nguyên nước trong tình hình mới, ngày 27/11/2023, Quốc hội chính thức thông qua Luật Tài nguyên nước năm 2023, đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ về tư duy, cách tiếp cận và phương thức quản trị tài nguyên nước tại Việt Nam.

Theo đó, để triển khai thi hành Luật Tài nguyên nước, Cục quản lý tài nguyên nước đã tham mưu cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức thực hiện nhiều hoạt động, trong đó có công bố Kịch bản nguồn nước, trình Chính phủ phê duyệt 10 quy hoạch về tài nguyên nước gồm: 1 quy hoạch tài nguyên nước quốc gia; 8 quy hoạch tổng hợp lưu vực sông liên tỉnh; và 1 quy hoạch tổng thể điều tra cơ bản tài nguyên nước.

Dự kiến trong năm 2025 này, 5 quy hoạch tổng hợp lưu vực sông liên tỉnh còn lại sẽ được chúng tôi trình Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Trong thời gian qua, Cục quản lý tài nguyên nước cũng đã quyết tâm hoàn thành việc xây dựng, trình Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố 8 kịch bản nguồn nước (lần đầu) để chủ động trong việc điều hòa, sử dụng nước trên các lưu vực sông như: Sông Hồng - Thái Bình, Cửu Long, Bằng Giang Kỳ Cùng, sông Mã, sông Hương, Sê San, Srepok, Đồng Nai.

Các kịch bản sẽ phục vụ công tác điều hòa, phân phối tài nguyên nước trên lưu vực sông, từ đó góp phần bảo đảm an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, an ninh năng lượng và các nhu cầu thiết yếu khác của người dân; làm căn cứ để các bộ, ngành và ủy ban nhân dân cấp tỉnh trên lưu vực sông, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, chỉ đạo việc lập kế hoạch khai thác, sử dụng tài nguyên nước phù hợp./.

Trân trọng cảm ơn ông!

(Vietnam+)