Phục dựng Đại Cung Môn: Đủ cơ sở từ khảo cổ đến lịch sử

Các chuyên gia khảo sát tại hiện trường khai quật khảo cổ

“Giải mã” nền móng công trình

Được xây dựng vào năm 1833 dưới thời Minh Mạng, Đại Cung Môn là công trình kiến trúc đặc biệt, nằm giữa điện Thái Hòa và điện Cần Chánh. Với năm gian, ba cửa (cửa giữa dành riêng cho vua), mặt trước sơn son, thếp vàng lộng lẫy, trang trí bát bửu, tứ linh, thơ văn…; mặt sau có hai cánh hành lang kết nối với nhà Tả Vu và Hữu Vu, hai hành lang này dài 9 gian, quay về mặt bắc, lợp ngói thanh lưu ly. Đại Cung Môn từng là biểu tượng uy nghi trong tổng thể kiến trúc Đại Nội Huế. Công trình bị phá hủy hoàn toàn vào năm 1947 trong chiến tranh, chỉ còn lại phần nền.

Từ tháng 3 đến tháng 4/2025, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp với Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô (BTDTCĐ) Huế thực hiện khai quật khảo cổ trên diện tích hơn 60m², nhằm xác định quy mô, cấu trúc và kết cấu nền móng Đại Cung Môn - điều kiện tiên quyết để có thể phục dựng công trình.

Đoàn khảo cổ thu thập được 402 mảnh hiện vật trong quá trình khai quật

Kết quả khảo cổ cho thấy, công trình có mặt bằng hình chữ nhật (dài 23,72m, rộng 12,48m), đúng với mô tả trong sử liệu. Các dấu tích còn lại như hệ thống bó nền ở bốn phía, dấu vết móng bậc phía trước và sau, năm trụ móng gạch vồ nguyên vị trí và nhiều trụ móng gia cố khác đã góp phần tái hiện không gian kiến trúc đặc biệt này.

Theo ông Nguyễn Ngọc Chất, Phó Trưởng phòng Nghiên cứu - Sưu tầm, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia: Qua khảo sát địa tầng, xác định rõ hai lớp kiến trúc: lớp nền cũ thời Gia Long, gồm dấu vết hai cửa Tả Túc và Hữu Túc; lớp thứ hai là nền móng Đại Cung Môn được dựng dưới thời Minh Mạng. Dù qua nhiều đợt tu sửa, quy mô và cấu trúc mặt bằng vẫn được giữ nguyên. “Từ việc nghiên cứu, quan sát, đối sánh và bóc tách dựa trên cấu trúc địa tầng, cho phép khẳng định toàn bộ cấu trúc, quy mô mặt bằng nền móng kiến trúc Đại Cung Môn từ khi xây dựng cho đến khi bị phá hủy, dù qua nhiều lần tu sửa, vẫn không hề thay đổi”, ông Chất nói.

Khai quật còn thu được hơn 400 mảnh hiện vật, từ gạch, đá, gốm men, kim loại… có niên đại từ thế kỷ XVI đến XX. Đây là những tư liệu quý phục vụ việc phục dựng công trình và nghiên cứu lịch sử - kiến trúc.

“Kết quả nghiên cứu và diễn biến địa tầng, những vết tích nền móng kiến trúc xuất lộ trong đợt khai quật khảo cổ này cho thấy, Đại Cung Môn là công trình kiến trúc bị phá hủy nghiêm trọng nhất so với các công trình kiến trúc trong Hoàng thành Huế mà chúng tôi có dịp nghiên cứu, khai quật” - ông Nguyễn Ngọc Chất thông tin.

Phục dựng là khả thi

Dựa trên các dấu tích khảo cổ và tài liệu lịch sử, các chuyên gia đánh giá việc phục dựng Đại Cung Môn là hoàn toàn khả thi. Giám đốc Trung tâm BTDTCĐ Huế Hoàng Việt Trung nhận định: “Kết quả khai quật đã cung cấp thêm nhiều nhận thức mới, có đủ cơ sở dữ liệu để xác định quy mô, kết cấu nguyên gốc nền móng kiến trúc Đại Cung Môn. Việc phục hồi sẽ đảm bảo tính kế thừa từ khảo cổ và yếu tố lịch sử”.

Theo Nghị quyết số 91 của HĐND tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế), Dự án “Phục hồi di tích Đại Cung Môn” sẽ được triển khai từ năm 2025, thực hiện trong vòng 4 năm, với kinh phí gần 65 tỷ đồng từ ngân sách địa phương. Dự án sẽ tu bổ, phục hồi phần nền móng công trình bằng gạch vồ, chân tảng bằng đá Thanh, bậc cấp lát đá xanh, tường xây gạch vồ trát vữa tam hợp bả màu truyền thống. Bộ khung chính bằng gỗ nhóm II, mái ngói hoàng lưu ly, các cấu kiện chạm trổ tinh xảo, sơn son, thếp vàng đúng kỹ thuật và mỹ thuật truyền thống. Hành lang hai bên, hệ thống lan can, bình phong, sân lát đá, chiếu sáng… cũng được tu bổ đồng bộ.

Phó Giám đốc Trung tâm BTDTCĐ Huế Phan Văn Tuấn, cho biết: “Hiện mặt bằng Đại Cung Môn gần như không còn dấu vết. Tuy nhiên, kết quả khảo cổ đã giúp chúng tôi khẳng định được vị trí hệ thống tim, trục và các vật liệu sử dụng để phục dựng”.

Trung tâm BTDTCĐ Huế đang hoàn tất các thủ tục để có thể khởi động dự án trong năm 2025. Việc thực hiện tu bổ, phục hồi công trình có vai trò quan trọng và ý nghĩa lớn trong quá trình phục hồi đầy đủ diện mạo kiến trúc quần thể di tích Đại Nội Huế.

Với kết quả khảo cổ chi tiết và định hướng phục dựng bài bản, Đại Cung Môn sẽ không còn là vết tích của quá khứ mà sẽ sớm được trả lại vẻ uy nghi của di sản cha ông để lại.

Liên Minh