Phụ nữ dân tộc thiểu số sinh con khi chưa kết hôn được hỗ trợ 2 triệu đồng/người

Ảnh minh họa

Luật sư Đặng Thành Chung - Giám đốc Công ty Luật TNHH An Ninh, thuộc Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội, đã có những chia sẻ xung quanh vấn đề này.

- Thưa Luật sư, theo quy định hiện hành, người mẹ đơn thân sinh con ngoài hôn nhân có quyền và nghĩa vụ pháp lý gì đối với con? Có gì khác biệt so với các bà mẹ trong hôn nhân hợp pháp?

Khoản 2 Điều 68 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định: Con sinh ra không phụ thuộc vào tình trạng hôn nhân của cha mẹ đều có quyền và nghĩa vụ như nhau đối với cha mẹ của mình.

Theo đó, mẹ đơn thân có đầy đủ quyền và nghĩa vụ pháp lý đối với con, không có sự khác biệt nào với các bà mẹ trong hôn nhân hợp pháp.

Cụ thể tại điều 69 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định, mẹ có nghĩa vụ và quyền như sau:

- Thương yêu con, tôn trọng ý kiến của con; chăm lo việc học tập, giáo dục để con phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ, đạo đức, trở thành người con hiếu thảo của gia đình, công dân có ích cho xã hội;

- Trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình;

- Giám hộ hoặc đại diện theo quy định của Bộ Luật Dân sự cho con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự;

- Không được phân biệt đối xử với con trên cơ sở giới hoặc theo tình trạng hôn nhân của cha mẹ; không được lạm dụng sức lao động của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động; không được xúi giục, ép buộc con làm việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội...

Luật sư Đặng Thành Chung - Giám đốc Công ty Luật TNHH An Ninh

- Trong trường hợp người cha không nhận con nhưng sau này quay lại đòi quyền nuôi con hoặc can thiệp vào cuộc sống của hai mẹ con, thì người mẹ có thể làm gì để bảo vệ quyền lợi hợp pháp?

Trong trường hợp người cha trước đây không nhận con nhưng sau này quay lại yêu cầu quyền nuôi con hoặc can thiệp vào cuộc sống của mẹ và con, người mẹ có thể thực hiện các biện pháp pháp lý sau để bảo vệ quyền lợi hợp pháp:

- Xác định tình trạng pháp lý quyền nuôi con:

+ Nếu đã có quyết định của Tòa án hoặc sự thỏa thuận bằng văn bản giữa các bên về quyền nuôi con thuộc về mẹ, thì người mẹ có quyền khởi kiện hoặc đề nghị Tòa án xử lý nếu người cha cố tình can thiệp trái pháp luật.

+ Nếu chưa có quyết định hoặc thỏa thuận, người mẹ có quyền khởi kiện tại Tòa án nhân dân cấp huyện nơi con cư trú để yêu cầu xác định quyền nuôi con dựa trên nguyên tắc vì lợi ích tốt nhất của trẻ. Tòa án sẽ xem xét nhiều yếu tố như: điều kiện vật chất, tinh thần, môi trường sống của mỗi bên, khả năng chăm sóc, nuôi dưỡng, tình cảm giữa con và cha/mẹ.

- Bảo vệ quyền lợi khi người cha can thiệp trái phép:

+ Người mẹ có quyền từ chối và không phải chấp nhận sự can thiệp nếu không được pháp luật cho phép.

+ Nếu người cha có hành vi xâm phạm quyền riêng tư, gây phiền hà hoặc đe dọa mẹ con, người mẹ có thể yêu cầu cơ quan công an địa phương can thiệp bảo vệ an ninh trật tự, ngăn chặn hành vi gây tổn hại.

- Lưu giữ và chuẩn bị chứng cứ pháp lý:

+ Người mẹ cần giữ các giấy tờ chứng minh tình trạng mẹ đơn thân, giấy khai sinh của con, các bằng chứng về việc nuôi dưỡng, chăm sóc con (hóa đơn chi tiêu, học bạ, giấy khám sức khỏe, giấy chứng nhận hoàn cảnh).

+ Nếu có, lưu giữ các biên bản, giấy tờ liên quan đến việc người cha không thực hiện nghĩa vụ nuôi dưỡng hoặc hành vi can thiệp trái pháp luật.

- Tìm kiếm sự hỗ trợ pháp lý:

+ Người mẹ nên liên hệ Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước hoặc luật sư để được tư vấn chi tiết và hỗ trợ soạn đơn khởi kiện hoặc làm thủ tục bảo vệ quyền lợi.

- Những trường hợp mẹ đơn thân bị từ chối hỗ trợ vì thiếu giấy tờ thì nên làm gì?

Trước hết, cần xác định rõ giấy tờ bị thiếu là gì để liên hệ cơ quan có thẩm quyền bổ sung. Nếu thiếu giấy tờ tùy thân như CCCD, người mẹ cần đến cơ quan công an xã hoặc công an huyện nơi cư trú. Nếu con chưa có giấy khai sinh, mẹ có thể đăng ký khai sinh cho con tại UBND cấp xã nơi cư trú, kể cả khi không có giấy chứng sinh theo quy định của Luật Hộ tịch 2014. Ngoài ra, nếu cần xác nhận tình trạng đơn thân hoặc xác nhận nuôi con đơn thân, mẹ cũng có thể làm thủ tục tại UBND xã.

Trong trường hợp khó khăn hoặc không biết cách làm thủ tục, mẹ đơn thân nên liên hệ Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước hoặc các tổ chức xã hội có chức năng trợ giúp pháp lý miễn phí. Theo Luật Trợ giúp pháp lý 2017, mẹ đơn thân thuộc diện hộ nghèo, cận nghèo hoặc sống ở vùng sâu, vùng xa được trợ giúp pháp lý miễn phí để hướng dẫn thủ tục, soạn thảo hồ sơ hoặc khiếu nại nếu việc từ chối hỗ trợ là không đúng quy định.

Nếu bị từ chối hỗ trợ, mẹ đơn thân có quyền yêu cầu cơ quan trả lời bằng văn bản có đóng dấu và căn cứ pháp lý. Trên cơ sở đó làm đơn khiếu nại hoặc kiến nghị đến các cơ quan có thẩm quyền để được xem xét, giải quyết theo quy định của pháp luật.

- Đối với phụ nữ dân tộc thiểu số làm mẹ đơn thân có cơ chế hỗ trợ đặc thù nào không?

Theo quy định tại khoản 9 Điều 1 Nghị định 39/2015/NĐ/CP phụ nữ là người dân tộc thiểu số làm mẹ đơn thân thuộc đối tượng được nhà nước hỗ trợ khi cư trú tại các đơn vị hành chính thuộc vùng khó khăn, sinh một hoặc hai con trở lên trong cùng một lần sinh.

Căn cứ theo điều 2 Nghị định 39/2015/NĐ-CP mức hỗ trợ đối với phụ nữ là người dân tộc thiểu số sinh con khi chưa kết hôn là 2.000.000VNĐ/người. Thời điểm nhận hỗ trợ được tính từ tháng đầu sau khi sinh con.

- Theo Nghị định 75/2023/NĐ-CP là người dân tộc thiểu số đang sinh sống tại địa bàn các xã khu vực II, khu vực III, thôn đặc biệt khó khăn thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2016 - 2020 mà các xã này không còn trong danh sách giai đoạn 2021 - 2025 theo Quyết định 861/QĐ-TTg năm 2021 của Thủ tướng Chính phủ, sẽ được ngân sách nhà nước hỗ trợ mức đóng bảo hiểm y tế.

Trong thực tế, luật sư có gặp trường hợp mẹ đơn thân bị phân biệt đối xử? Và cách xử lý thế nào?

Chị H là mẹ đơn thân, người dân tộc Mường, có con chuẩn bị nhập học vào lớp 1 tại một trường tiểu học công lập trên địa bàn thành phố Hà Nội. Khi nộp hồ sơ nhập học, nhà trường phản hồi rằng giấy khai sinh của trẻ không có tên cha nên hồ sơ bị xem là "chưa hợp lệ", đồng thời yêu cầu bổ sung giấy xác nhận cha hoặc giải trình lý do không có tên cha trong khai sinh.

Đây là hành vi gây khó dễ và có dấu hiệu phân biệt đối xử, bởi theo khoản 2 Điều 15 Nghị định 123/2015 NĐ-CP, trong trường hợp không xác định được cha, mẹ thì được để trống phần khai về cha hoặc mẹ trong giấy khai sinh, và việc này không làm mất hiệu lực pháp lý của giấy tờ. Ngoài ra, Điều 16 Luật Trẻ em 2016 quy định rõ trẻ em có quyền được học tập và không bị phân biệt đối xử dưới bất kỳ hình thức nào. Nhà trường không có cơ sở pháp lý để từ chối tiếp nhận học sinh với lý do thiếu tên cha trên giấy khai sinh. Trong trường hợp này Luật sư đã hướng dẫn chị H làm việc lại với nhà trường bằng văn bản, trích dẫn quy định pháp luật nêu trên để yêu cầu tiếp nhận hồ sơ hợp lệ. Nếu trường tiếp tục từ chối hoặc có biểu hiện né tránh, chị H có quyền gửi đơn khiếu nại đến Phòng Giáo dục và Đào tạo địa phương.

- Nếu có thể gửi một lời khuyên pháp lý ngắn gọn đến các bà mẹ đơn thân vùng sâu vùng xa, luật sư sẽ nói gì?

Hãy giữ đầy đủ giấy tờ tùy thân và giấy khai sinh cho con đó là điều kiện tiên quyết để bảo vệ quyền lợi pháp lý của cả mẹ và con sau này như: xác định quan hệ mẹ con; làm thủ tục pháp lý liên quan đến giáo dục, bảo hiểm y tế, trợ cấp xã hội… Thiếu những giấy tờ này, mẹ sẽ gặp rất nhiều khó khăn khi tiếp cận quyền lợi chính đáng.

Chủ động tiếp cận nguồn thông tin chính thống: UBND xã, Hội LHPN, báo đài,… để tiếp cận được với các chính sách bảo vệ mình và sự hỗ trợ của Nhà nước

Ngoài ra, trường hợp cần thiết hãy chủ động liên hệ UBND xã/phường hoặc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước ở địa phương để được hướng dẫn chi tiết, miễn phí.

- Cảm ơn luật sư đã tư vấn!

An Khê (thực hiện)