Phụ nữ dân tộc Mạ gửi tâm tình qua khung dệt

Nghệ nhân Ka Rỉn hướng dẫn kỹ thuật dệt thổ cẩm truyền thống cho con gái Ka Hương và cháu ngoại. Ảnh chụp tại bảo tàng

Câu chuyện về nghề dệt thổ cẩm truyền thống của phụ nữ dân tộc Mạ ở xã Tà Lài đang được kể lại qua trưng bày chuyên đề đặc sắc tại Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ (Thành phố Hồ Chí Minh).

Mang cả tình yêu và hồn cốt dân tộc

Trong không gian nhỏ nhưng ấm cúng tại bảo tàng giữa lòng đô thị nhộn nhịp, những bộ trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc Mạ ở xã Tà Lài được những người yêu văn hóa truyền thống say mê nhìn ngắm. Không chỉ trưng bày các trang phục truyền thống của người Mạ như: khố, áo, váy, tấm đắp, khăn, địu con… hay những sản phẩm phục vụ du lịch như túi, vòng đeo tay..., trưng bày còn đưa người xem ngược dòng sông Đồng Nai về với làng Tà Lài để tìm hiểu về nguồn cội và cách một tấm thổ cẩm ra đời. Đó là hình ảnh những người phụ nữ như nghệ nhân Ka Rỉn, Ka Hương... say sưa bên khung dệt. Họ tự tay làm tất cả những công đoạn để cho ra đời tấm thổ cẩm, mang cả tình yêu và hồn cốt dân tộc mình. Những người phụ nữ cần mẫn truyền nghề từ đời này sang đời khác đang góp phần gìn giữ vốn quý của cộng đồng trong bối cảnh đời sống đang không ngừng đổi thay, các nghề truyền thống đứng trước nguy cơ mai một.

Du khách tìm hiểu quy trình dệt thổ cẩm truyền thống của phụ nữ dân tộc Mạ được trưng bày tại bảo tàng. Ảnh: Nhật Hạ

Chị Nguyễn Thị Hoa (ngụ Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ): “Thông qua tham quan, tìm hiểu trưng bày chuyên đề, các hiện vật, tư liệu về nghề thủ công truyền thống này, tôi cảm nhận được rất rõ bản sắc văn hóa và sức sáng tạo của người phụ nữ Mạ”.

Từ 8-9 tuổi, các bé gái người Mạ đã được học những kỹ thuật dệt đầu tiên từ bà và mẹ. Quá trình truyền thụ không chỉ là sự truyền dạy về kỹ thuật, sự kiên nhẫn mà còn là trải nghiệm về văn hóa cộng đồng. Một tấm thổ cẩm tinh xảo chứa đựng niềm tự hào, tài hoa, sự khéo léo của người phụ nữ Mạ, là biểu hiện của vóc dáng, mỹ tố xã hội cộng đồng.

Để thổ cẩm sống dậy trong đời sống hôm nay, những sản phẩm đã được sáng tạo theo hướng ứng dụng phục vụ du lịch. Sự chuyển đổi này không chỉ giúp bảo tồn các kỹ thuật và hoa văn cổ mà còn khẳng định giá trị của di sản trong bối cảnh hội nhập.

Kết tinh bản sắc, niềm tự hào

Để có được những tấm thổ cẩm truyền thống cầu kỳ, tinh xảo, người phụ nữ Mạ cần mẫn quay sợi, nhuộm màu bằng lá, củ, vỏ cây đến thao tác luồn thoi, đạp chỉ... Đó là cả quá trình cầu kỳ, tỉ mỉ, kết tinh cỏ cây của núi rừng, bàn tay khéo léo của người phụ nữ và những sắc màu thiên nhiên độc đáo. Những sợi trắng được nhuộm từ các nguyên liệu tự nhiên như nghệ cho màu vàng, vỏ cây lộc vừng đồi cho màu nâu, lá giá tỵ cho màu hồng... Riêng màu chàm (xanh đen) dùng lá cây chàm để nhuộm nhưng hiện nay nguyên liệu này đã bị thất truyền nên các màu xanh đen, xanh dương, xanh lá được thay bằng chỉ màu công nghiệp. Tương tự, nguyên liệu tạo màu đỏ là lá cánh kiến hiện cũng bị thất truyền.

Các nguyên liệu nhuộm sẽ được đun sôi để lấy nước cốt, sau đó ngâm sợi trong nước cốt nhiều lần, phơi khô sau mỗi lần ngâm để màu thấm sâu và bền chắc. Sợi sau khi nhuộm được rửa sạch và phơi khô hoàn toàn. Tiếp đó, sợi được cuốn dọc, lắp khung dệt. Cuối cùng là dệt và tạo hoa văn - công đoạn chính, bao gồm kỹ thuật dệt cơ bản và kỹ thuật tạo hoa văn phức tạp. Sau khi tháo khung vải sẽ được giũ thẳng. Một tấm vải được tạo nên từ tạo hoa văn tinh tế và sáng tạo không ngừng, phản ánh trí tuệ, thẩm mỹ, lưu giữ tri thức dân gian và phản ánh môi trường thiên nhiên chung quanh cuộc sống của người Mạ.

Nhật Hạ