Phòng chống lao và nguồn lây từ cộng đồng: Dễ gây nhầm lẫn

Bệnh viện Đa khoa huyện Vũ Thư (Thái Bình) khám sàng lọc bệnh lao cho người dân. Ảnh minh họa: INT

Để dự phòng bệnh lao cần áp dụng các biện pháp nhằm giảm nguy cơ nhiễm vi khuẩn lao và lây lan, đồng thời, việc phát hiện sớm và điều trị khỏi cho người bệnh sẽ là biện pháp tốt nhất cắt giảm nguồn lây trong cộng đồng.

Các triệu chứng

Bệnh lao lây truyền qua đường hô hấp do người lành hít phải các hạt khí dung có chứa vi khuẩn lao của người bệnh giai đoạn tiến triển, ho khạc, hắt hơi ra ngoài không khí. Những yếu tố liên quan đến lây truyền phụ thuộc số lượng vi khuẩn lao do người bệnh khạc ra và sự thông khí tại khu vực phơi nhiễm; thời gian tiếp xúc của người lành với các hạt khí dung bị nhiễm vi khuẩn lao; mức độ vi khuẩn càng nhiều, thời gian tiếp xúc thường xuyên liên tục tỷ lệ lây nhiễm càng cao. Khi hệ miễn dịch của người mang vi khuẩn lao bị suy giảm, chẳng hạn người đó bị bệnh ung thư, HIV,… bệnh lao sẽ chuyển biến phức tạp.

Bệnh lao được chia làm hai giai đoạn. Khi mới xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn lao ẩn nấp tại các cơ quan nội tạng. Đây là giai đoạn đầu, thời kỳ ủ bệnh, vì thế các triệu chứng chưa xuất hiện. Thời gian ủ bệnh có thể từ vài tháng đến vài năm tùy theo sức đề kháng và khả năng miễn dịch của cơ thể. Chúng cư trú trong cơ thể và chờ đợi cơ hội bùng phát thành bệnh.

Theo bác sĩ Nguyễn Trần Tùng - Bệnh viện Phổi Trung ương, các triệu chứng bệnh lao khiến nhiều người nhầm lẫn với các bệnh viêm đường hô hấp thông thường, vì thế dễ bỏ sót và không phát hiện bệnh sớm. Người bệnh nên nắm được một số triệu chứng của bệnh lao để đi thăm khám kịp thời.

Ho kéo dài: Ho là triệu chứng cơ bản của nhiều bệnh liên quan đến đường hô hấp như viêm họng, viêm phổi, viêm amidan, viêm phế quản,… Tuy nhiên, nếu triệu chứng ho kéo dài trên 3 tuần không dứt dù đã sử dụng thuốc kháng sinh thì bạn nên nghĩ đến lao phổi.

Ho ra máu: Ngoài ho khan và ho có đờm thì người bệnh có thể ho ra máu. Tỷ lệ bệnh nhân bị lao phổi ho ra máu chiếm 60%. Đó là do phổi bị tổn thương gây chảy máu bên trong. Tuy nhiên, ho ra máu cũng xuất hiện ở bệnh nhân bị ung thư phổi, viêm phổi hoặc áp xe phổi giai đoạn nặng. Vì thế, để chắc chắn ho ra máu do bệnh gì, bạn nên đến cơ sở y tế để làm các xét nghiệm cần thiết.

Khạc đờm: Đờm được hình thành khi phổi, phế quản bị viêm nhiễm hoặc tổn thương. Nếu khạc đờm kéo dài hơn 3 tuần, mặc dù đã điều trị kháng sinh nhưng không dứt là triệu chứng khá phổ biến mà người bệnh lao có thể gặp phải.

Khó thở, đau tức ngực: Đây cũng là triệu chứng dễ thấy của bệnh lao phổi, do áp suất phổi, phế quản bị tổn thương. Tình trạng này khiến người bệnh khó thở và hô hấp khó khăn. Khó thở thường kèm theo các cơn ho rất khó chịu, và người bệnh còn có các cơn đau diễn biến âm ỉ tại vùng ngực.

Sốt: Sốt là biểu hiện thường gặp ở người mắc bệnh lao, do hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng lại với vi khuẩn lao, song cơn sốt thường không cao và hay xuất hiện vào chiều muộn.

Chán ăn, sút cân, người mệt mỏi: Người bị bệnh cảm thấy cơ thể mệt mỏi, chán ăn dẫn đến giảm sút về tinh thần và thể lực. Đó cũng là do sự tác động của tình trạng đau tức ngực và các cơn ho. Nhưng nhiều người thường nghĩ rằng đó là do áp lực công việc hoặc lười ăn.

Như vậy, triệu chứng của bệnh lao phổi khá tương đồng với những bệnh lý thông thường. Điều này dễ gây nên sự nhầm lẫn, chủ quan. Nếu thấy mình có các biểu hiện như trên mà không phải do ung thư, HIV, thiếu dinh dưỡng,… thì bạn nên đi khám bệnh lao phổi.

Phân biệt với bệnh lý phổi

Lao phổi là thể lao phổ biến nhất, nên cũng dễ bị chẩn đoán nhầm với một số bệnh lý phổi khác. Theo bác sĩ Nguyễn Trần Tùng, khi bệnh nhân đến khám bệnh, có thể xảy ra tình trạng chẩn đoán nhầm không phải mắc lao, hoặc đôi khi là bệnh phổi khác nhưng lại được chẩn đoán là lao.

Viêm phổi: Nhiều bệnh nhân lao phổi bị chẩn đoán nhầm là viêm phổi. Thông thường, hướng tới chẩn đoán viêm phổi khi bệnh diễn biến đột ngột với sốt, ho khạc đờm mủ, đờm màu xanh hoặc màu vàng. Xét nghiệm thấy số lượng bạch cầu trong máu tăng. Chụp X-quang phổi thấy tổn thương là đám mờ hình tam giác mà không có hang kèm theo. Xét nghiệm đờm: Không tìm thấy vi khuẩn lao. Dùng kháng sinh bệnh thuyên giảm nhanh.

Áp-xe phổi: Người bệnh thường có hội chứng nhiễm khuẩn rõ ràng, ho khạc mủ hoặc ộc mủ. Trên phim X-quang phổi là hình mức nước hơi.

Giãn phế quản: Chẩn đoán phân biệt bằng cách tìm trực khuẩn kháng cồn kháng toan (phải làm nhiều lần); chụp cắt lớp lồng ngực lớp mỏng 1mm, độ phân giải cao thấy hình ảnh giãn phế quản.

Hen phế quản: Trường hợp này hiếm gây chẩn đoán nhầm, những trường hợp lao nội phế quản co thắt hẹp đường thở đôi khi có thể gây tiếng thở rít làm chẩn đoán nhầm là hen.

Ung thư phổi: Nhiều trường hợp lao phổi có hình mờ trên phim X-quang giống như u phổi do, đó có thể chẩn đoán nhầm là u phổi. Tuy nhiên, cũng có nhiều trường hợp u phổi bị hoại tử ở giữa, do vậy trên phim thấy hình giống như hang trong lao phổi.

Thông thường hướng tới chẩn đoán u phổi khi: Bệnh nhân nam, tuổi > 45 có tiền sử hút thuốc lào, thuốc lá. Để có chẩn đoán chắc chắn, cần tiến hành nội soi phế quản, lấy dịch phế quản làm các xét nghiệm tế bào, vi khuẩn lao, hoặc tiến hành chọc kim vào đúng vị trí tổn thương để lấy bệnh phẩm chẩn đoán.

Trẻ được điều trị tại Khoa Nhi, Bệnh viện Phổi Trung ương. Ảnh minh họa: VGP/HM

Tỷ lệ mắc lao ở trẻ tương ứng với người lớn

Các triệu chứng bệnh lao ở trẻ em không điển hình nên việc phát hiện sớm bệnh còn khó khăn. Theo thống kê, mỗi tháng, Khoa Nhi - Bệnh viện Phổi Trung ương tiếp nhận điều trị từ 120 - 150 trẻ, trong đó, khoảng 1/3 bệnh nhi là mắc bệnh lao.

Trong đó, số trẻ mắc lao sống ở thành thị có xu hướng gia tăng. Nguyên nhân chưa được xác định cụ thể, nhưng theo các chuyên gia y tế cho biết, thực tế dịch tễ lao ở trẻ em phản ánh dịch tễ lao ở người lớn. Tức là, ở đâu có số lượng người lớn mắc lao nhiều thì trẻ em nơi đó cũng mắc bệnh nhiều, do lây từ người lớn.

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, các dấu hiệu nghi ngờ bệnh lao ở trẻ rất đa dạng, như: Ho, khò khè kéo dài trên 2 tuần không đáp ứng với kháng sinh, sốt kéo dài, gầy sút cân, mệt, giảm vận động, trẻ suy dinh dưỡng đã can thiệp nhưng không đáp ứng… Bác sĩ Tùng cũng chỉ rõ thêm các dấu hiệu để nhận biết như sốt, ra mồ hôi đêm, mệt mỏi, giảm chơi đùa, chán ăn, gù lưng… tùy thuộc vào cơ quan mắc lao, trẻ có thể ho dai dẳng, nổi hạch, đau đầu, co giật, đau khớp…

“Nếu điều trị bằng kháng sinh trên 2 tuần mà các triệu chứng ở trẻ không giảm, không cải thiện thì cần cho trẻ làm các xét nghiệm để sàng lọc bệnh lao sớm”, bác sĩ Tùng cho biết và thông tin, cần chú ý những trẻ từng tiếp xúc gần gũi với người bệnh mắc lao phổi trong vòng 1 - 2 năm gần đây và có các triệu chứng lâm sàng nghi lao đã được điều trị nhưng triệu chứng không hoặc ít cải thiện, nhanh tái phát.

Đối với nhóm trẻ suy dinh dưỡng, trẻ phải sử dụng thuốc làm suy giảm miễn dịch như bệnh ung thư hoặc một số bệnh tự miễn thì nên thường xuyên được khám sàng lọc bệnh lao.

Với nhóm trẻ em có nguy cơ cao mắc bệnh là trẻ có tiếp xúc với nguồn lây lao phổi, tức là trong gia đình có người thân mắc lao phổi, cần phải được khám sàng lọc. Nếu phát hiện bệnh sớm, trẻ sẽ được điều trị với phác đồ phù hợp, trường hợp không bị bệnh thì được tư vấn, sử dụng phác đồ dự phòng lao tiềm ẩn, nhằm hạn chế nguy cơ tiến triển thành bệnh lao về sau.

“Nếu được điều trị sớm, trẻ sẽ khỏi bệnh lao hoàn toàn. Nếu điều trị muộn, thời gian điều trị sẽ kéo dài, ở một số thể bệnh lao còn lại di chứng, thậm chí tử vong”, bác sĩ Nguyễn Trần Tùng khuyến cáo.

Ngọc Trang (ghi)