Phở Hà Nội, phở Nam Định và nghệ thuật trang trí cây Nêu của người Co được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Một quán phở gia truyền

Phở Hà Nội và phở Nam Định được tôn vinh

Tính đến năm 2023, trên địa bàn Hà Nội có gần 700 cửa hàng phở, trải rộng trên 30/30 quận, huyện, thị xã trên địa bàn. Nhiều thương hiệu phở gia truyền (trên 2 đời làm phở) chuyên bán phở bò hoặc phở gà tập trung chủ yếu trên địa bàn các quận: Hoàn Kiếm, Ba Đình, Hai Bà Trưng.

Theo nhiều sử liệu ghi chép lại, món phở tại Hà Nội được ra đời vào đầu thế kỷ XX. Thuở ban đầu phở vốn là một loại quà rong, được gánh đi rong và rao bán khắp phố phường tại Hà Nội vào những năm 1907-1910. Về nguồn gốc ra đời của món phở, đến nay, còn nhiều quan điểm khác nhau với 3 giả thuyết phổ biến: phở bắt nguồn từ món pot-au-feu của Pháp; phở có nguồn gốc từ món ngưu nhục phấn của người Hoa; và phở có nguồn gốc từ món bún xáo trâu của người Việt.

Lịch sử hình thành và phát triển của món phở gắn với với lịch sử thăng trầm của Thủ đô, ký ức của nhiều người Hà Nội. Phở đã nương theo những biến động lịch sử trong nửa cuối thế kỷ XX của Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng, phát triển rất sôi động với tốc độ nhanh và mở rộng địa bàn, trở thành món ăn phổ biến được ưa chuộng tại Hà Nội. Đằng sau mỗi quán phở lại có một câu chuyện lịch sử riêng tạo thành những mảnh ghép để hiểu hơn ẩm thực và con người Hà Nội.

Hà Nội 30/30 quận, huyện, thị xã trên địa bàn Hà Nội đều có quán phở

Quy trình chế biến và thưởng thức phở chứa đựng tinh hoa đất Kinh kỳ, chứa đựng chiều dài văn hóa, sự khéo léo và tinh tế của người Hà Nội. Giai đoạn mới hình thành, phở xuất phát từ món ăn dân dã hàng ngày, từ món quà vặt rồi đến nay xuất hiện khắp các con đường, ngõ phố ở Hà Nội đến những nhà hàng, khách sạn sang trọng. Người Hà Nội vốn sành ăn, sành mặc, thanh lịch, tao nhã trong lối sống nên quá trình hình thành phở Hà Nội vì thế cũng ảnh hưởng theo phong cách đó. Phở Hà Nội có cái ngọt chân chất của xương ninh, cái thơm của thịt vừa chín đến độ để vẫn dẻo mà lại không dai, nước phở màu trong, bánh phở mỏng và mềm, được trang trí bằng các cọng hành, rau thơm bắt mắt phản ánh cái chất sành điệu, kỹ càng trong ăn uống của người Hà Nội.

Phở không những là món ăn tồn tại trong tâm thức của người Hà Nội nói riêng mà giờ đây đã gần như trở thành một biểu tượng cho nền ẩm thực phong phú của người Việt Nam nói chung và vượt ra khỏi lãnh thổ Việt Nam, vươn tầm ẩm thực thế giới. Phở Hà Nội đã góp phần làm phong phú thêm phở của người Việt Nam nói chung. Phở đã trở thành danh từ riêng trong hàng loạt từ điển danh tiếng trên thế giới và hiện diện ở trên 50 quốc gia trên thế giới.

Cùng đợt này, Bộ trưởng Bộ VH-TT-DL cũng có quyết định đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, loại hình tri thức dân gian phở Nam Định (tỉnh Nam Định). Theo số liệu thống kê, địa bàn tỉnh Nam Định hiện có khoảng 300 cửa hàng phở. Phở Nam Định còn được đưa đi khắp các tỉnh, thành trong cả nước và thậm chí cả nước ngoài.

Nghệ thuật trang trí cây Nêu của người Co là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Bộ trưởng Bộ VH-TT-DL Nguyễn Văn Hùng vừa ký quyết định đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với “Tri thức dân gian Nghệ thuật trang trí cây Nêu của người Co, huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi”.

Trước đó, UBND tỉnh Quảng Ngãi có tờ trình Bộ VH-TT-DL về việc đưa Nghệ thuật trang trí cây Nêu của đồng bào dân tộc Co, huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Cây Nêu được trang trí trong một ngôi làng thuộc huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi. Ảnh: NGUYỄN TRANG

Nghệ thuật trang trí cây Nêu của đồng bào dân tộc Co, huyện Trà Bồng, tồn tại và phát triển gắn liền với lễ hội ăn trâu từ hàng ngàn năm trước và được truyền từ đời này sang đời khác, thể hiện bản sắc văn hóa, mang đậm dấu ấn của đồng bào dân tộc Co.

Ông Hồ Ngọc An (xã Trà Thủy, huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi) là một trong số ít nghệ nhân còn giữ nét vẽ, nghệ thuật trang trí cây Nêu. Ảnh: NGUYỄN TRANG

Cây Nêu hay còn gọi là cột lễ ăn trâu, không chỉ là một đồ lễ trong lễ cúng thần mà còn là công trình điêu khắc độc đáo, thể hiện sinh động các sinh hoạt đời sống cùng thế giới tinh thần, tâm linh phong phú của đồng bào dân tộc Co. Người Co tin rằng cây Nêu chính là giao điểm thông linh giữa các vị thần trên trời và con người dưới đất. Chính nơi đây, con người tỏ lòng thành kính, cầu xin thần linh ban cho họ cuộc sống yên bình, no đủ, thôn làng đoàn kết, yêu thương giúp đỡ lẫn nhau; đồng thời giáo dục, dạy bảo con cháu người Co không quên cội nguồn ông bà, tổ tiên của mình.

Nghệ thuật trang trí cây Nêu của người Co, huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi. Ảnh: NGUYỄN TRANG

Cây Nêu của dân tộc Co là một tổ hợp trang trí độc đáo, khác biệt so với cây Nêu-cột lễ của các dân tộc khác, thể hiện giá trị tiêu biểu cho nghệ thuật tạo hình dân gian ở khu vực Trường Sơn và vùng Tây Nguyên rộng lớn. Sự kết hợp những dải hoa văn vẽ với việc tạo hình trên cây Nêu không đơn thuần là sự sáng tạo cái đẹp mang tính giải trí và thưởng thức mà còn là sự gửi gắm ước nguyện đến thần linh về cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Do đó, nghệ thuật trang trí cây Nêu của đồng bào Co mang đậm nét văn hóa tộc người riêng biệt của dân tộc Co.

MAI AN - NGUYỄN TRANG