Phía sau nguồn thu khổng lồ giúp TPHCM soán ngôi 'sao hạng A'

Lần đầu tiên sau nhiều năm, TPHCM vượt Hà Nội để giữ vị trí số 1 trong 7 tháng đầu năm nay, với tổng thu ngân sách 465.000 tỷ đồng, bằng 66,8% dự toán và tăng 12,9% so với cùng kỳ. Xung quanh vấn đề này, PV Tiền Phong đã có cuộc trao đổi với TS. Ngô Minh Hải - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế - Tài chính TPHCM.

3 lý do giúp TPHCM bùng nổ

- Thưa ông, thu ngân sách 7 tháng đầu năm 2025, TPHCM đã vượt Hà Nội và đứng đầu cả nước. Thưa ông, vì sao năm nay TPHCM thu ngân sách vượt Hà Nội?

- Lý do đầu tiên là sáp nhập hai tỉnh có ngân sách lớn. Cụ thể, TPHCM (cũ) có dự toán thu khoảng 520.400 tỷ đồng, Bà Rịa - Vũng Tàu là 102.650 tỷ đồng và Bình Dương là 74.320 tỷ đồng. Trong 7 tháng đầu năm, tổng thu ngân sách TPHCM sau sáp nhập đã đạt khoảng 465.000 tỷ đồng, vượt Hà Nội là 427.100 tỷ đồng.

Ông Ngô Minh Hải - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế - Tài chính TPHCM.

Hà Nội tăng trưởng nội địa mạnh nhưng chưa đủ bù thiệt hao từ sáp nhập. Trong 7 tháng đầu năm, Hà Nội đạt mức tăng trưởng thu nội địa rất cao (khoảng 40%) và hoàn thành khoảng 84% dự toán, phản ánh sự khôi phục và tăng tốc kinh tế sau dịch. Tuy nhiên, do TPHCM đã mở rộng địa giới và cộng dồn nguồn thu từ các tỉnh, Hà Nội dù tăng trưởng mạnh vẫn xếp sau về tổng thu.

Lý do thứ hai là nguồn thu từ đất đai tại TPHCM (cũ) lớn, trong 6 tháng đầu năm đã thu hơn 65.000 tỷ đồng. Đóng góp đột biến từ 9 dự án lớn đã phê duyệt, riêng tại Cần Giờ và Khu đô thị mới Thủ Thiêm đã trên 43.000 tỷ đồng. Dự kiến năm nay có thể lên đến 86.000 tỷ đồng nếu tất cả 153 dự án được triển khai. Ở Hà Nội thu hơn 86.700 tỷ đồng từ đất, tăng hơn 539%, nhưng con số tuyệt đối vẫn thấp hơn TPHCM.

Lý do thứ ba là Nhà nước đã triển khai hiệu quả nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp như giảm, miễn, giãn thuế để thúc đẩy sản xuất kinh doanh. Đây là nền tảng quan trọng để duy trì nguồn thu ổn định. Một số biện pháp phòng chống thất thu, xử lý nợ thuế cũng được tăng cường, giúp cải thiện chất lượng nguồn thu.

- Nhìn vào cơ cấu nguồn thu ngân sách của TPHCM, liệu rằng nguồn thu này có bền vững hay không, thưa ông?

- Theo số liệu từ Thuế TPHCM, có thể khái quát là thu nội địa (chiếm hơn 80%), doanh nghiệp vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng khoảng 13%. Doanh nghiệp ngoài quốc doanh tăng nhẹ. Thuế thu nhập cá nhân, thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp ổn định. Thu từ nhà đất, bất động sản tăng gấp 3,4 lần và trở thành điểm sáng lớn.

Thu từ xuất nhập khẩu (hải quan) hiện chiếm từ 15-18%, tăng nhờ hoạt động xuất nhập khẩu phục hồi, đặc biệt là điện tử, dệt may, da giày.

Sau sáp nhập, nguồn thu dầu khí giúp TPHCM vọt lên dẫn đầu cả nước.

Sau sáp nhập, nguồn thu dầu khí giúp TPHCM (chủ yếu từ Bà Rịa - Vũng Tàu cũ) vọt lên dẫn đầu cả nước. Thu từ đất đai, đấu giá đất và định giá dự án cụ thể có đóng góp đột biến.

Như vậy, nguồn thu năm nay bùng nổ chủ yếu nhờ bất động sản, đất đai, ngoài ra vẫn có nền tảng ổn định từ thuế và xuất nhập khẩu. Sang năm, khi các chính sách ưu đãi thuế hết hiệu lực, cũng như hệ thống quản lý thuế bằng công nghệ được triển khai, nguồn thu ngân sách từ thuế các hoạt động thương mại điện tử cũng sẽ góp phần tạo nguồn thu ổn định và lâu dài. Ngoài ra, trong đà hồi phục của nền kinh tế, nguồn thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp cũng sẽ là một điểm sáng.

- Không chỉ TPHCM mà nhiều tỉnh thành khác cũng bứt phá trong thu ngân sách sau sáp nhập, ông có bình luận gì về vấn đề này?

- Hiện tại phần lớn kết quả tăng thu chỉ là cộng cơ học. Về lâu dài, nếu địa phương biết tận dụng không gian mới, quy hoạch và thu hút đầu tư thì sáp nhập sẽ tạo động lực tăng thu bền vững. Nếu không có chiến lược phát triển, thì số thu lớn lên chỉ vì cộng dồn, còn chất lượng thu không thay đổi.

Mở rộng nguồn thu, thu định kỳ

- Theo như ông phân tích ở trên thì đã rõ cơ cấu nguồn thu. Việc TPHCM "hưởng lợi" sau sáp nhập đã thấy trước mắt, tuy nhiên để duy trì nguồn thu bền vững cho ngân sách, những việc TPHCM cần làm là gì, thưa ông?

- Về ngắn hạn cần chống thất thu và mở rộng cơ sở thu. Cụ thể, siết quản lý thuế trong bất động sản, áp dụng thanh toán không tiền mặt, định giá đất sát giá thị trường, chống khai thấp giá trị giao dịch.

Kinh tế số - thương mại điện tử thì đưa các nền tảng xuyên biên giới (Facebook, Google, Shopee, TikTok…) vào diện nộp thuế minh bạch, tránh thất thu. Quản lý thuế khu vực FDI và hộ kinh doanh cá thể phải hạn chế chuyển giá, tăng tỷ lệ kê khai và nộp tự nguyện. Ứng dụng dữ liệu số (AI, big data) để giám sát hóa đơn điện tử, khoanh vùng rủi ro thuế, giảm gian lận.

Để duy trì nguồn thu bền vững, TPHCM phải giảm phụ thuộc vào đất, nuôi dưỡng doanh nghiệp - kinh tế số - dịch vụ tài chính - công nghệ cao.

Trong trung hạn phải chuyển từ thu “một lần” sang thu “định kỳ”. Cải cách chính sách thuế bất động sản, thay vì phụ thuộc vào “tiền sử dụng đất” (thu một lần khi giao đất) nên triển khai thuế tài sản, thuế nhà đất định kỳ để tạo nguồn thu ổn định.

Có cơ chế thu giá trị gia tăng từ đất nhờ hạ tầng, khi xây metro, vành đai, khu đô thị… Nhà nước thu một phần giá trị tăng thêm từ đất để tái đầu tư và bổ sung ngân sách thường xuyên. Mở rộng phí dịch vụ đô thị (phí môi trường, xử lý rác, phí lưu trú du lịch, phí giao thông thông minh) theo nguyên tắc “người hưởng lợi trả phí”.

Về dài hạn phải tạo động lực kinh tế mới cho TPHCM. Cụ thể, phát triển TPHCM thành trung tâm tài chính quốc tế để tăng thu bền vững từ dịch vụ tài chính, ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm.

Đẩy mạnh công nghiệp công nghệ cao và logistics, thu hút FDI chất lượng cao (AI, bán dẫn, công nghệ sinh học, y tế), mở rộng dịch vụ logistics cảng biển, hàng không. Khai thác kinh tế số và đổi mới sáng tạo, nuôi dưỡng hệ sinh thái startup, trung tâm dữ liệu, thương mại điện tử xuyên biên giới.

TPHCM cần quản trị ngân sách minh bạch, trong đó minh bạch thu chi, công khai dự án đầu tư công để tăng niềm tin của người nộp thuế. Giảm chi thường xuyên, tăng chi đầu tư phát triển, tránh lạm dụng nguồn thu ngắn hạn. Thiết lập quỹ bình ổn ngân sách để “đỡ sốc” khi thị trường bất động sản hoặc xuất nhập khẩu chững lại.

Duy Quang