Phát triển văn hóa đọc trong kỷ nguyên số

Trong thời đại công nghệ thông tin, người đọc nhiều cơ hội tiếp cận thông tin và tri thức mở không chỉ ở thư viện mà còn từ nhiều nguồn với sự hỗ trợ của internet. Thói quen đọc bởi thế có sự thay đổi với những cách tiếp cận mới. Nhưng bất kể đọc bằng phương pháp nào sách vẫn luôn mang lại cho chúng ta những kiến thức phong phú. Duy trì và phát triển văn hóa đọc trong thời đại số chính là cách để mỗi người tích lũy thêm tri thức cho mình cũng như có những giây phút thư giãn sau một ngày căng thẳng và không bị tụt hậu so với thế giới bên ngoài.

Học sinh Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo (TP Hòa Bình) hào hứng với các loại sách do xe thư viện lưu động tổ chức trong khuôn viên trường.

Đưa sách đến cộng đồng

Với sự phát triển của công nghệ thông tin, ngày nay nhiều người dần rời xa thói quen đọc sách. Bên cạnh đó, phương thức tiếp cận với sách cũng thay đổi, không chỉ đọc sách giấy truyền thống, bạn đọc có thể tiếp cận với sách điện tử. Để khơi dậy niềm đam mê đọc sách của bạn đọc, các cấp, các ngành chức năng đã nỗ lực đổi mới phương pháp tiếp cận độc giả, đưa nguồn sách đến đúng đối tượng. Trường học cũng sáng tạo, tổ chức phong phú các hình thức khuyến đọc.

Ông Nguyễn Mạnh Trưng, Phó Giám đốc Thư viện tỉnh cho biết: Thư viện tỉnh hiện có trên 42.640 đầu sách với trên 99.450 bản sách, 28 đầu báo, tạp chí. Ngoài ra, Thư viện còn tiếp nhận sách qua các chương trình hỗ trợ của các nhà xuất bản, các cơ quan, tổ chức và tác giả trong, ngoài tỉnh. Hiện nay, Thư viện tỉnh duy trì thực hiện tốt các hoạt động dịch vụ thư viện như: phục vụ bạn đọc tại chỗ được bố trí tại phòng đọc tầng 2 của đơn vị; cho bạn đọc mượn về nhà đọc, nghiên cứu; thực hiện luân chuyển sách, báo đến hệ thống thư viện trên địa bàn tỉnh và tổ chức phục vụ bạn đọc bằng xe thư viện lưu động. Đặc biệt, mỗi chuyến xe thư viện lưu động được linh động bố trí thư viện điện tử với 6 máy tính có kết nối internet và thư viện truyền thống với trên 4.500 sách, tạp chí, báo và 100 ghế ngồi phục vụ đọc sách, xem ti vi. Hình thức sắp xếp bắt mắt và hài hòa với các giá đỡ, ngăn chứa trong ôtô, những đầu sách, báo trên xe thường xuyên được thay đổi sao cho phù hợp với từng địa điểm xe đến.

Tại mỗi chuyến xe thư viện lưu động đã thu hút được đông đảo người dân và các em học sinh đến tìm đọc sách, thực sự trở thành ngày hội đọc sách của người dân. Chỉ cần chọn được một quyển sách yêu thích là người đọc có thể say sưa thả tâm trí trải nghiệm hành trình tri thức đặc biệt trong sách. Từ đó góp phần khơi dậy niềm đam mê đọc sách với lứa tuổi học sinh, khuyến khích, thúc đẩy phong trào đọc sách trong thế hệ trẻ, hình thành thói quen, kỹ năng đọc sách trong học sinh, góp phần phát triển văn hóa đọc trong nhà trường và cộng đồng. So với thư viện truyền thống, điểm khác biệt của mô hình xe thư viện lưu động là cách thức phục vụ linh hoạt, học sinh có thể đọc sách ngay tại trường trong một không gian mở, giúp các em phát triển sự sáng tạo và niềm yêu thích đọc sách.

Thực tế, dù thư viện ở các trường vẫn có nhiều đầu sách nhưng chưa thể đa dạng và phong phú để đáp ứng nhu cầu đọc của học sinh. Chính vì thế, những thư viện lưu động như cách Thư viện tỉnh đang tổ chức là mô hình giúp các em tiếp cận tích cực hơn với sách, qua đó dần hình thành thói quen đọc sách trong trường học. Thầy giáo Trần Mạnh Hoàng, Hiệu trưởng Trường TH&THCS Bình Chân, xã Vũ Bình, huyện Lạc Sơn chia sẻ: Để khuyến khích phong trào đọc sách trong học sinh, nhà trường thường xuyên bổ sung các đầu sách. Tuy nhiên, sách không thể đa dạng như các xe thư viện lưu động được. Rất mong Thư viện tỉnh sẽ kết hợp với các trường học, thường xuyên có những chuyến xe thư viện để học sinh được tiếp cận nhiều hơn thông tin và kiến thức bổ ích.

Trong năm 2024, Thư viện tỉnh đã tổ chức được 30 cuộc phục vụ bạn đọc bằng xe lưu động đến các điểm trường học, nhà văn hóa xã, thôn bản. Qua các hoạt động phục vụ trong và ngoài thư viện đã thu hút hơn 37.200 lượt bạn đọc; phục vụ 56.585 lượt sách, báo (trong đó phục vụ tại thư viện, thu hút trên 5.810 lượt bạn đọc, 16.401 lượt sách báo; phục vụ luân chuyển ngoài thư viện thu hút gần 17.420 lượt bạn đọc, 14.404 lượt sách báo; phục vụ xe lưu động thu hút gần 14.000 lượt bạn đọc, 25.780 lượt sách). Đặc biệt, năm 2024, Thư viện tỉnh đã bàn giao 44 tủ sách cộng đồng cho các xã khó khăn trên địa bàn tỉnh. Có thể thấy, việc tổ chức luân chuyển sách và các chuyến xe thư viện lưu động đã góp phần không nhỏ đến duy trì văn hóa đọc trong cộng đồng. Tại những nơi dừng chân, thư viện lưu động đã mang đến một không gian đọc sách hoàn toàn mới, giúp các em được tiếp cận nhiều hơn với các thể loại sách, góp phần khơi dậy đam mê đọc sách và lan tỏa văn hóa đọc đến với nhiều người.

Bên cạnh đó, hàng năm, Thư viện tỉnh đã tham mưu và chủ trì tổ chức thực hiện các hoạt động truyền thông như: Tổ chức trưng bày sách, báo phục vụ Hội Báo xuân; phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông (cũ), Sở Giáo dục và Đào tạo và các huyện tổ chức thành công Ngày sách và văn hóa đọc Việt Nam, kết hợp tổ chức phục vụ lưu động bằng xe thư viện đa chức năng đã thu hút hàng nghìn người tham dự, trong đó có rất đông học sinh, giáo viên.

Đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số

Với sự phát triển của công nghệ thông tin, ngày nay nhiều người dần rời xa thói quen đọc sách. Bên cạnh đó, phương thức tiếp cận với sách cũng thay đổi, không chỉ đọc sách giấy truyền thống, bạn đọc có thể tiếp cận với sách điện tử. Để đáp ứng nhu cầu tiếp cận thông tin của độc giả, UBND tỉnh đã ban hành Đề án kiện toàn, củng cố và nâng cao hiệu quả hoạt động hệ thống thư viện công cộng trên địa bàn tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2019 - 2025, định hướng đến năm 2035; ban hành Kế hoạch triển khai Chương trình chuyển đổi số ngành Thư viện trên địa bàn tỉnh Hòa Bình đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Việc chuyển đổi số ngành Thư viện trên cơ sở ứng dụng, khai thác có hiệu quả công nghệ số, phát triển nguồn lực thông tin và tài nguyên số, phát triển nguồn vốn tri thức, xây dựng hệ thống thư viện điện tử, thư viện số góp phần nâng cao dân trí, xây dựng xã hội học tập trong cộng đồng. Đồng thời, tăng cường công tác quản lý nhà nước của các cấp chính quyền, cơ quan chuyên môn về chuyển đổi số ngành Thư viện đồng bộ với chuyển đổi số ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch nhằm xây dựng hệ sinh thái số đáp ứng nhu cầu của mọi người dân trong nền kinh tế số, xã hội số.

Theo kế hoạch hệ thống thư viện công cộng trên địa bàn tỉnh, gồm 1 Thư viện tỉnh và 10 Thư viện cấp huyện được quản lý, khai thác, cung cấp dịch vụ trên nền tảng công nghệ số và được liên thông, tích hợp chia sẻ dữ liệu với nhau. Thư viện tỉnh phát triển hạ tầng số, dữ liệu số, triển khai liên thông, chia sẻ tài nguyên và sản phẩm thông tin thư viện theo chức năng, nhiệm vụ, văn bản hợp tác; có trang thông tin điện tử cung cấp dịch vụ trực tuyến, tích hợp với thành phần dữ liệu mở của Hệ tri thức Việt số hóa; 70% tài liệu, thư tịch cổ, tài nguyên thông tin của các dân tộc thiểu số có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, khoa học do thư viện sưu tầm, thu thập được số hóa; 100% thư viện công cộng cấp huyện được trang bị phần mềm quản lý thư viện, phần mềm thư viện số và có trang thông tin điện tử cung cấp dịch vụ trực tuyến; thực hiện việc liên kết, chia sẻ và khai thác tài nguyên thông tin dùng chung giữa các thư viện; 60% thư viện chuyên ngành, thư viện cơ sở giáo dục phổ thông, cơ sở giáo dục nghề nghiệp và các cơ sở giáo dục khác được trang bị phần mềm quản lý thư viện hoặc có trang thông tin điện tử có khả năng cung cấp dịch vụ trực tuyến trên nhiều phương tiện truy cập...

Cuộc sống hiện đại với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin đã tác động không nhỏ tới văn hóa đọc, nhất là thế hệ trẻ. Chuyển đổi số và nhiều hoạt động đa dạng hình thức được tổ chức nhằm thúc đẩy phát triển văn hóa đọc, bồi dưỡng, nâng cao nhận thức về văn hóa đọc cho người dân.

Sách giấy là lựa chọn ưu tiên

Nguyễn Đăng Tuyến

Phó Bí thư Huyện Đoàn Lương Sơn

Trước sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện truyền thông đại chúng và các nền tảng mạng xã hội, người đọc có thể dễ dàng lựa chọn hình thức đọc phụ thuộc vào thói quen, sở thích, từ sách giấy, sách điện tử, máy đọc sách... Mỗi loại hình đều có những ưu thế nổi bật, luôn song hành phát triển, hướng tới mục đích đưa nhiều cuốn sách hay đến với độc giả, góp phần hình thành thói quen đọc sách và nâng cao văn hóa đọc trong xã hội hiện nay.

Tuy nhiên, với tôi sách giấy vẫn là lựa chọn ưu tiên. Đặc biệt, đối với trẻ nên cho tiếp xúc sách giấy hơn là sách điện tử và các thiết bị đọc khác, nhất là trẻ trong độ tuổi cuối mẫu giáo và đầu cấp tiểu học. Việc đọc sách giấy sẽ giúp trẻ làm quen tốt hơn với sách cũng như hình ảnh trong sách, sách khổ lớn nên được sử dụng cho trẻ ở độ tuổi này. Tương tác thông qua hình ảnh cũng là một cách giúp trẻ giao tiếp phi ngôn ngữ với sách khi mà trẻ chưa thể đọc thông viết thạo.

Nên thay đổi việc đọc từ trong nhà trường

Nguyễn Thị Thanh Hương

Hiệu trưởng Trường TH&THCS Lạc Hưng (Yên Thủy)

Xác định mục tiêu "Thư viện là nơi để đọc sách, cán bộ, giáo viên nghiên cứu các tài liệu tham khảo và học sinh tìm đọc những câu chuyện, những kiến thức ngoài sách giáo khoa”, các trường học trên địa bàn huyện Yên Thủy đã triển khai nhiều mô hình thư viện mở, hiện đại, thân thiện, khơi dậy hứng thú đọc sách cho học sinh. Thư viện điện tử được kết nối internet và sử dụng phần mềm của Nhà xuất bản Giáo dục, giúp giáo viên và học sinh dễ dàng tiếp cận nguồn tài liệu phong phú. Người đọc có thể tra cứu thông tin ngay tại phòng đọc thông qua máy tính hoặc truy cập trực tuyến từ xa, mở ra cơ hội tìm hiểu kiến thức nhanh chóng, thuận tiện, giúp giáo viên và học sinh có điều kiện nghiên cứu, học tập.

Bên cạnh đó, cần thay đổi theo hướng đặt việc đọc vào tiếp thu tri thức và sáng tạo tri thức. Nhà trường có vai trò không chỉ xây thư viện to và chứa nhiều sách, mà cần tạo các đường dẫn như kiểu bài tập, để đưa các em đến gần với việc đọc chủ động. Khi đã có ý thức chủ động tiếp nhận tri thức và sáng tạo tri thức, cũng như nhận thấy tầm quan trọng của việc giải quyết vấn đề, các bạn sẽ trở thành những người đọc thường xuyên và tự nhiên.

Tìm kiếm nhiều thông tin hữu ích từ thư viện

Nguyễn Hà Vy

Học sinh lớp 11C1, Trường THPT Công Nghiệp (thành phố Hòa Bình)

Trong thời đại công nghệ số, em thấy các bạn trẻ đã chú trọng sử dụng các loại hình công nghệ để duy trì niềm đam mới với việc đọc. Không chỉ đọc sách giấy truyền thống, công nghệ số đã hỗ trợ giới trẻ rất nhiều. Em tin rằng mỗi cuốn sách đều mang lại những điều kỳ diệu. Sách không chỉ là kho tàng tri thức, mà còn như người bạn đồng hành giúp chúng em khám phá thế giới, mở rộng tầm nhìn. Trong quá trình học tập, em và các bạn thường xuyên được thầy, cô giáo động viên, khuyến khích tự giác học tập, đến thư viện trường và thư viện tỉnh để đọc sách, tra cứu thông tin hữu ích. Đến đây, ngoài đọc các đầu sách, tài liệu in, em còn thường xuyên sử dụng hệ thống máy tính để truy cập tìm tài liệu và giải các bài toán online... Nhờ những hoạt động này, chúng em được tiếp xúc với nhiều cuốn sách hay, tìm thấy những kiến thức bổ ích để vận dụng vào giờ học và cuộc sống.

Đỗ Hà