Phát triển bền vững vùng dược liệu và thị trường đầu ra

Xây dựng thị trường đầu ra ổn định cùng với tạo vùng nguyên liệu tốt sẽ là nền tảng để sản phẩm dược liệu phát triển bền vững

Thiếu ràng buộc và kết nối

Những năm gần đây, nhiều địa phương như Phú Lộc, A Lưới, Phong Điền... triển khai các mô hình phát triển cây dược liệu, như: Tràm gió, đinh lăng, giảo cổ lam, cà gai leo, chè dây, atiso đỏ, ba kích, thiên niên kiện, sâm Bố Chính... Tuy nhiên, hầu hết quy mô còn nhỏ lẻ, rải rác; quy trình trồng, chế biến, bảo quản còn thô sơ; sản phẩm chưa kết nối thị trường nên khó khăn trong việc tiêu thụ.

Để tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp và chính quyền địa phương tham gia bảo tồn, phát triển dược liệu, nhiều chính sách, chương trình, đề án, dự án hỗ trợ của Nhà nước liên quan đến phát triển vùng trồng, sản xuất dược liệu quý được triển khai. Ngoài ra, thành phố còn tập trung đầu tư các dự án, nhiệm vụ khoa học công nghệ để nghiên cứu chọn, tạo cây giống dược liệu mới có năng suất và chất lượng cao, đặc tính tốt, phù hợp với từng vùng sinh thái của địa phương. Nhờ đó đã góp phần đưa diện tích trồng cây dược liệu hiện có trên toàn thành phố lên hơn 315ha.

Tuy nhiên, qua thực tế, nhiều hộ dân còn đối mặt với những khó khăn trong quá trình trồng dược liệu, như: Chưa nhận được sự hỗ trợ, chuyển giao về kỹ thuật trồng và giống trồng, thị trường tiêu thụ dược liệu bấp bênh, không ổn định do chưa có đầu mối bao tiêu đầu ra sản phẩm. Một bất cập nữa là đề án quy hoạch vùng nguyên liệu theo các tiểu vùng sinh thái trên địa bàn thành phố đến nay vẫn chưa được ban hành, gây khó khăn trong công tác quy hoạch, định hướng các vùng trồng dược liệu và xác định các loài dược liệu gây trồng phù hợp.

Còn nhớ cách đây mấy năm, hơn 20 hộ gia đình ở A Lưới vui mừng đón nhận dự án trồng cây sâm Bố Chính của một doanh nghiệp ở Huế . Lúc đó, gia đình anh Nguyễn Văn Hải, xã Quảng Nhâm là một trong số những hộ chuyển đổi vườn cây ăn quả, vườn sắn, thu hẹp chuồng trại chăn nuôi để đầu tư trồng sâm Bố Chính. Nhưng sau một thời gian, dự án trồng cây sâm này của nhiều hộ dân gặp thất bại do sâu bệnh. Mới đây, dự án trồng hàng chục ha cây gấc ở 3 xã Quảng Nhâm, A Roàng, Hồng Bắc (A Lưới) theo mô hình liên kết giữa Công ty TNHH Sản xuất Thương mại La San với các hộ dân cũng tạm gián đoạn, nảy sinh mâu thuẫn do công ty liên kết không hỗ trợ vật tư cho bà con như thỏa thuận, dù nhiều hộ đã tự bỏ vốn khá lớn đầu tư làm đất, gieo trồng gấc gần đến độ ra quả.

Phân tích những bất cập trên, nhiều ý kiến cho rằng nguyên nhân chính là do liên kết thiếu chặt chẽ, chưa có sự ràng buộc giữa các nhà. Ngoài bắt tay liên kết với doanh nghiệp, HTX... đa phần các hộ đang trồng theo hướng tự phát. Hoặc nếu có vai trò của cơ quan chức năng, chính quyền địa phương hay sự kết nối của doanh nghiệp cũng chỉ dừng lại ở "vận động", hỗ trợ một phần mà thiếu hợp đồng chặt chẽ, lâu dài để hình thành chuỗi liên kết bền vững.

Giải bài toán thị trường đầu ra

Thất bại của một số mô hình liên kết theo lý giải của đại diện ngành KH&CN một phần là do thiếu sự liên kết của các cơ quan quản lý trung gian và các đầu mối bao tiêu đầu ra sản phẩm. Ngoài ra, do chưa có nhiều chính sách ưu đãi nên chưa thu hút được nhiều nhà đầu tư, doanh nghiệp mạnh tham gia đầu tư phát triển vùng trồng, khai thác, chế biến dược liệu theo hướng sản xuất hàng hóa quy mô lớn trên địa bàn và chưa có nhiều sản phẩm du lịch dịch vụ trị liệu, chăm sóc sức khỏe từ tài nguyên dược liệu.

Bên cạnh những bắt tay "đứt đoạn", thời gian qua vẫn có nhiều mô hình liên kết dược liệu được duy trì thành công trên địa bàn. Đơn cử có Công ty Công Thành với thương hiệu sản phẩm NEO, Công ty Liên Minh Xanh với sản phẩm mang thương hiệu SAOLA, Công ty Hoa Nén... Chia sẻ kinh nghiệm liên kết phát triển dược liệu bền vững, Giám đốc Công ty TNHH SX-TM Liên Minh Xanh - Phạm Nguyễn Thành cho rằng, cần hợp tác với tổ chức cộng đồng và HTX địa phương để tổ chức kinh doanh một cách chuyên nghiệp, đúng kế hoạch và có chứng từ hàng hóa; huy động sự tham gia giám sát hỗ trợ của chính quyền cấp xã và các tổ chức liên quan để các thỏa thuận giữa công ty và cộng đồng được tuân thủ; có kế hoạch liên kết lâu dài; thực hiện đúng cam kết giữa các bên; chú ý đến các yếu tố xã hội, môi trường khi xây dựng chuỗi liên kết để đảm bảo tính bền vững...

Trao đổi với góc độ là một nhà chuyên môn, ông Lê Văn Anh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, muốn phát triển dược liệu bền vững và hiệu quả không có con đường nào khác ngoài việc cần tuân thủ 3 tiêu chí cốt lõi: Chọn loài dược liệu để trồng phải phù hợp với hiện trạng phân bố, điều kiện tự nhiên của từng tiểu vùng khí hậu ở địa phương; liên kết, ký kết bao tiêu sản phẩm; nâng tầm sản phẩm dược liệu trở thành sản phẩm OCOP thực thụ của từng địa phương.

Đến nay, Huế có hơn 1.600 loài cây thuốc có giá trị y tế và kinh tế cao, chiếm hơn 30% tổng số loài cây thuốc của cả nước. Với tiềm năng về tài nguyên dược liệu bản địa lớn tại địa phương và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng cao, việc liên kết phát triển ngành công nghiệp dược phẩm, chăm sóc sức khỏe sẽ mở ra nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư, doanh nghiệp, người dân đẩy mạnh phát triển vùng trồng dược liệu. Tất nhiên sự liên kết này giữa các nhà phải tuân theo 4 khâu "Nghiên cứu - Phát triển - Sản xuất - Thị trường", trong đó lấy nhu cầu thị trường để định hướng các sản phẩm dược liệu, hóa dược và các sản phẩm khác mà doanh nghiệp đóng vai trò là trung tâm.

Bài, ảnh: HOÀI THƯƠNG