Phân cấp, phân quyền nhưng không buông lỏng

Lần đầu tiên sau gần 80 năm kể từ ngày thành lập nước, trên cơ sở chủ trương lớn của Đảng, Quốc hội xem xét và sẽ quyết định thay đổi mô hình chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp. Đây là một cuộc cải cách thể chế và hành chính toàn diện, mang tính kiến tạo sâu sắc, phản ánh tầm nhìn chiến lược và quyết tâm đổi mới của Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương, Tổng Bí thư, Quốc hội, Chính phủ để đất nước ta đủ điều kiện vững bước vào kỷ nguyên mới.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu liên quan đến dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). Ảnh: TTXVN

Thúc đẩy sự chủ động, năng động, sáng tạo của chính quyền địa phương

Các nội dung được đại biểu thảo luận, theo Bộ trưởng Nội vụ, như một dấu ấn mang tính lịch sử, có tính đột phá từ tư duy quản lý hành chính sang quản trị kiến tạo và phục vụ trong một chính quyền địa phương, từ phân công hành chính sang phân cấp, phân quyền, trao quyền một cách rõ ràng, thực chất. Từ bộ máy hành chính của chính quyền địa phương cồng kềnh, tầng nấc sang hệ thống hành chính địa phương tinh gọn, với mục tiêu gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân tốt hơn.

Cho biết tiếp thu tối đa các ý kiến phát biểu xác đáng, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà thông tin, dự thảo luật tập trung vào 4 yếu tố cốt lõi. Một là xác lập chỉnh thể cấu trúc pháp lý của chính quyền địa phương 2 cấp trên nền tảng tuân thủ một số điều có liên quan đến Hiến pháp đang được sửa đổi và thể chế hóa chủ trương của Đảng theo tinh thần Nghị quyết 60-NQ/TW, các Kết luận 126, 127, 137-KL/TW, một số chủ trương lớn của Đảng trong tổng thể cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy của cả hệ thống chính trị và trong mục tiêu, yêu cầu về xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp.

Hai là kế thừa, bổ sung, phân định một cách rành mạch thẩm quyền về phân cấp, phân quyền, ủy quyền giữa Trung ương với địa phương, giữa cấp chính quyền địa phương với nhau, làm cơ sở pháp lý để toàn bộ hệ thống pháp luật chuyên ngành sửa đổi, bổ sung hoặc xây dựng mới. Đồng thời, thúc đẩy sự chủ động, năng động, sáng tạo của chính quyền địa phương theo phương châm Tổng Bí thư đã quán triệt là "địa phương quyết, địa phương làm và địa phương chịu trách nhiệm".

Ba là minh định thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương cho phù hợp với yêu cầu quản trị địa phương trong tình hình mới, giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Bốn là thiết lập đầy đủ, toàn diện cơ sở pháp lý để tháo gỡ những khó khăn, rào cản, vướng mắc cho việc chuyển đổi chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp, gắn với việc có thể thực hiện được ngay việc phân cấp, phân quyền và ủy quyền theo chủ trương của Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương để địa phương thực hiện.

Thiết lập cơ chế điều hành sáng tạo, năng động, linh hoạt cho chính quyền địa phương

Liên quan đến nội dung nhiều đại biểu quan tâm về nguyên tắc phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp và ủy quyền, Bộ trưởng cho hay, dự luật cơ bản kế thừa nội dung Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 65/2025/QH15 ban hành tháng 2/2025 vừa qua, nhưng hoàn thiện về mặt kỹ thuật lập pháp để đảm bảo được tính chính trị, tính pháp lý, yêu cầu quản trị và tạo cơ sở để dẫn dắt cho tất cả các luật chuyên ngành sẽ tuân thủ, kịp thời sửa đổi, bổ sung. Đây cũng là những yếu tố rất cơ bản để quyết định hiệu quả vận hành của chính quyền địa phương 2 cấp.

Dự thảo đã xác lập một cách đầy đủ về nguyên tắc, phạm vi, chủ thể, nội dung, hình thức, điều kiện để phân cấp, phân quyền và ủy quyền, kèm theo đó là cơ chế kiểm soát để đảm bảo phát huy vai trò chủ thể của chính quyền địa phương trong quyết định, tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm mọi công việc thuộc thẩm quyền được giao; đảm bảo phù hợp với tinh thần Nghị quyết 27-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương về quyền lực nhà nước là thống nhất nhưng có sự phân công phù hợp giữa các cơ quan, tổ chức thực hiện về lập pháp, hành pháp và tư pháp, đặc biệt là giữa Trung ương với địa phương.

Cơ quan soạn thảo đã cùng với Ủy ban Tư pháp và Pháp luật rà soát một cách thận trọng, kỹ lưỡng và dự liệu cả những vấn đề có thể phát sinh trong quá trình tổ chức thực hiện liên quan đến phân cấp, phân quyền để thiết lập một cơ chế điều hành sáng tạo, năng động, linh hoạt cho chính quyền địa phương, đảm bảo trong những trường hợp cần thiết. Chẳng hạn như khoản 4, Điều 11 quy định, trong những trường hợp cần thiết thì UBND hoặc Chủ tịch UBND tỉnh phải kịp thời giải quyết những vấn đề, đảm bảo dòng chảy trong điều hành một cách thông suốt, không để đình trệ, không để gián đoạn. Điều này là phù hợp với nguyên tắc của tổ chức chính quyền và gắn với thẩm quyền, trách nhiệm phân cấp, phân quyền nhưng không buông lỏng và cũng là công cụ để bảo đảm được quyền và lợi ích chính đáng của người dân, lợi ích của Nhà nước.

"Trong trường hợp cần thiết ở đây là cơ quan chuyên môn hoặc cấp xã không đủ năng lực để thực hiện một nhiệm vụ nào đó; đó là phát sinh những vấn đề khẩn cấp, phức tạp, nhạy cảm vượt quá khả năng giải quyết ở cấp dưới; là các nhiệm vụ đột xuất, bất thường cần phải phản ứng nhanh và kịp thời. Hay là khi Chủ tịch UBND tỉnh xác định có dấu hiệu trì trệ và né tránh, các tình huống cần phải điều phối, điều hòa liên vùng, liên xã trong trường hợp cấp bách", Bộ trưởng lý giải.

Bộ trưởng Nội vụ cũng cho rằng, thực tiễn rất đa dạng, phong phú, nếu không có cơ chế này thì không thể đảm bảo được yêu cầu vận hành một cách trơn tru, liên thông, thống nhất, hiệu quả. Hiện nay có tới 177 luật quy định thẩm quyền của các bộ trưởng, 152 luật quy định thẩm quyền cụ thể của Thủ tướng và có tới 170 luật quy định rất cụ thể về thẩm quyền của HĐND và UBND cấp huyện, cần phải xử lý.

Qua rà soát có tới 474 nhiệm vụ trong 104 luật, 249 nghị định và thông tư, sẽ phân cấp cho chính quyền địa phương 140 nhiệm vụ, phân định lại thẩm quyền cho chính quyền cấp xã 300 nhiệm vụ cùng với 90/99 nhiệm vụ trong Luật Tổ chức chính quyền hiện hành. Các bộ đang khẩn trương hoàn thành các nghị định để thực hiện nội dung này.

Bộ trưởng Nội vụ cũng cho biết cơ quan soạn thảo tiếp thu ý kiến của đại biểu về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương, sẽ cố gắng để phạm vi bao quát đầy đủ, toàn diện, đảm bảo được tính chặt chẽ và thực chất, cải cách một cách đầy đủ, toàn diện như ý kiến các đại biểu đã bổ sung. Ngay sau đây, Chính phủ sẽ phải ban hành 25 nghị định để triển khai kịp thời khi Luật Tổ chức chính quyền địa phương được bấm nút thông qua, đảm bảo cho việc vận hành chính quyền địa phương 2 cấp và việc phân cấp, phân quyền, ủy quyền cho chính quyền địa phương.

Chu Thanh Vân (TTXVN)