Phân biệt kỹ sư bậc 6, kỹ sư bậc 7 và thạc sĩ ngành vi mạch bán dẫn

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Quyết định số 1314/QĐ-BGDĐT về Chuẩn chương trình đào tạo về vi mạch bán dẫn trình độ đại học, thạc sĩ.

Trong đó, cơ sở đào tạo sẽ xây dựng các chuẩn đầu ra với mức độ năng lực phù hợp với đặc thù của từng chương trình đào tạo, nhưng phải đáp ứng tối thiểu theo thang trình độ năng lực Bloom tương ứng với từng trình độ đào tạo (cử nhân, kỹ sư, thạc sĩ).

Sự phân tầng giữa kỹ sư bậc 6 và bậc 7 phản ánh yêu cầu của thị trường lao động

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ Chử Đức Trình - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, Chủ tịch Hội đồng tư vấn xây dựng chuẩn chương trình đào tạo các trình độ của giáo dục đại học về vi mạch bán dẫn thông tin:

“Theo Khung trình độ quốc gia Việt Nam, kỹ sư bậc 7 tương đương với trình độ thạc sĩ, do đó người học cần đạt được trình độ sử dụng ngoại ngữ tương ứng với chuẩn đầu ra của bậc thạc sĩ, bao gồm khả năng trao đổi chuyên môn, viết báo cáo kỹ thuật và tham dự những hoạt động học thuật quốc tế. Bên cạnh đó, các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm và tư duy phản biện cũng là những thành tố quan trọng trong chuẩn đầu ra.

Cơ sở giáo dục phải xây dựng chương trình đào tạo bám sát các chuẩn này, vốn được thiết kế dựa trên khung của ABET - một tổ chức kiểm định uy tín toàn cầu. Hội đồng xây dựng chương trình đã tham khảo 7 chuẩn đầu ra của ABET và bổ sung thêm một chuẩn riêng về ngoại ngữ, xem đây là yêu cầu tối thiểu đối với tất cả bậc đào tạo từ cử nhân đến kỹ sư và thạc sĩ.

Đối với ngành Vi mạch bán dẫn, việc xây dựng chương trình đào tạo mới được thực hiện dựa trên triết lý “mapping” - tức là ánh xạ giữa nhu cầu nhân lực của ngành công nghiệp trong nước và quốc tế với năng lực đào tạo hiện có của các cơ sở giáo dục đại học tại Việt Nam.

Từ đó, tổ công tác xác định được mối liên kết giữa các ngành đào tạo hiện hành với những vị trí việc làm trong lĩnh vực bán dẫn, nhằm xây dựng lộ trình đào tạo hợp lý, phân tầng rõ ràng giữa các hệ: cử nhân, kỹ sư bậc 6, kỹ sư bậc 7 và thạc sĩ. Mỗi cơ sở giáo dục có thể lựa chọn xây dựng chương trình theo định hướng phù hợp với chuẩn đầu ra tương ứng với từng bậc đào tạo”.

Giáo sư, Tiến sĩ Chử Đức Trình - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội. Ảnh: website nhà trường

Trong khi đó, từ thực tế giảng dạy tại đơn vị, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Quy - Trưởng khoa, Khoa Vật liệu điện tử và linh kiện, Trường Vật liệu, Đại học Bách khoa Hà Nội chia sẻ: “Hiện nay, chương trình đào tạo kỹ sư theo trình độ bậc 7 tại trường có sự khác biệt đáng kể so với chương trình cử nhân hay kỹ sư bậc 6, đặc biệt là về số lượng tín chỉ thực hành và thời lượng thực tập.

Cụ thể, tại Đại học Bách khoa Hà Nội, sinh viên sẽ được bố trí một kỳ học riêng để đi thực tập kéo dài khoảng ba tháng tại doanh nghiệp hoặc các cơ sở sản xuất. Thời gian này giúp các em nắm vững kỹ năng thực hành và tiếp cận thực tiễn nghề nghiệp một cách sâu sắc hơn.

Về tổng thể, chương trình kỹ sư bậc 7 thường yêu cầu hoàn thành khoảng 180 tín chỉ - tương đương với trình độ thạc sĩ, nhưng lại thiên về thực hành và ứng dụng kỹ thuật nhiều hơn.

Trong khi đó, chương trình kỹ sư bậc 6 (hiện một số trường vẫn đang triển khai) có số lượng tín chỉ thấp hơn, thường dao động trên dưới 160 tín chỉ. Như vậy, sinh viên hệ kỹ sư bậc 6 được trang bị kiến thức sâu hơn so với cử nhân, nhưng vẫn thấp hơn so với kỹ sư bậc 7.

Về năng lực ngoại ngữ, theo chuẩn đầu ra của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trình độ tiếng Anh đối với kỹ sư bậc 7 thường cao hơn so với bậc 6. Một số ngành đặc thù có thể yêu cầu năng lực ngoại ngữ đạt được trình độ ngoại ngữ tương đương với bậc 4 trong khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc của Việt Nam.

Còn lại, các chương trình cử nhân hoặc kỹ sư bậc 6 thường chỉ yêu cầu ngoại ngữ ở mức 3/6 theo khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc của Việt Nam. Sự phân tầng này phản ánh yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động đối với các kỹ sư có chuyên môn sâu”, thầy Quy thông tin.

Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Chí - Trưởng khoa, Khoa Điện tử, Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp, Đại học Thái Nguyên cho biết: “Sự khác biệt cốt lõi giữa kỹ sư trình độ bậc 6 và bậc 7 theo Khung trình độ quốc gia Việt Nam nằm ở năng lực giao tiếp, làm việc nhóm và sử dụng ngoại ngữ, thể hiện rõ qua mức độ thành thạo, phạm vi ứng dụng và vai trò chuyên môn mà người học được kỳ vọng sau khi hoàn thành chương trình đào tạo ngành Vi mạch bán dẫn.

Kỹ sư bậc 6 có khả năng giao tiếp tốt trong nhóm kỹ thuật chuyên ngành, làm việc theo sự hướng dẫn và đảm nhiệm vai trò thành viên trong nhóm; sử dụng ngoại ngữ ở mức cơ bản để đọc hiểu tài liệu và giao tiếp đơn giản trong môi trường quốc tế.

Trong khi đó, kỹ sư bậc 7 được trang bị năng lực giao tiếp chủ động, thuyết phục trong môi trường đa ngành liên quan đến lĩnh vực bán dẫn; có khả năng điều phối, lãnh đạo nhóm liên ngành và giải quyết vấn đề hiệu quả; đồng thời sử dụng ngoại ngữ một cách thành thạo và chuyên sâu, đủ để trao đổi chuyên môn, viết báo cáo kỹ thuật và tham gia hội thảo quốc tế”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Chí (bên phải) - Trưởng khoa, Khoa Điện tử, Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp, Đại học Thái Nguyên. (Ảnh: website nhà trường)

Cũng theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Chí, để nâng cao hiệu quả đào tạo và thu hút sinh viên theo học chương trình kỹ sư bậc 7 trong lĩnh vực vi mạch bán dẫn, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp mang tính chiến lược và thực tiễn.

Trước hết, việc xây dựng lộ trình học tập rõ ràng và linh hoạt giữa bậc 6 và bậc 7 là nền tảng quan trọng. Chương trình có thể được thiết kế theo mô hình tích hợp hoặc nối tiếp, với thời gian đào tạo 3,5-4 năm cho bậc 6, sau đó cộng thêm 1-1,5 năm để đạt bậc 7. Toàn bộ lộ trình cần được công bố sớm từ năm thứ hai nhằm giúp sinh viên chủ động định hướng.

Bên cạnh đó, cần có cơ chế khuyến khích cả về tài chính lẫn học thuật, như miễn giảm học phí, học bổng cho sinh viên khá giỏi, kết nối với các dự án nghiên cứu để nhận trợ cấp học thuật, cũng như tạo điều kiện tham dự các hội thảo khoa học và khóa học chuyên sâu có chứng nhận quốc tế.

Môi trường học tập và nghiên cứu cũng cần được phát triển theo hướng chuyên sâu, thông qua việc thành lập trung tâm thiết kế vi mạch hoặc phòng thí nghiệm mở, trang bị các phần mềm chuyên dụng như Cadence, Synopsys, Vivado để sinh viên bậc 7 sử dụng độc lập.

Đồng thời, nên tổ chức các học phần chọn lọc như thiết kế SoC, IC Analog/Mixed-Signal, layout, mô phỏng và kiểm thử mạch, kiến trúc chip, hệ điều hành nhúng... với sự tham gia giảng dạy hoặc hướng dẫn đề tài từ chuyên gia đến từ các doanh nghiệp như FPT Semiconductor, Viettel IC, Renesas.

Ngoài ra, cần hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp để đào tạo theo nhu cầu, ưu tiên tuyển dụng kỹ sư bậc 7 vào các vị trí kỹ thuật then chốt, cùng với việc tổ chức seminar nghề nghiệp định kỳ, sẽ góp phần làm rõ sự khác biệt về cơ hội phát triển giữa hai bậc kỹ sư.

Cuối cùng, công tác truyền thông và tư vấn định hướng sớm đóng vai trò thiết yếu, thông qua các chương trình như “Kỹ sư tương lai ngành Vi mạch” dành cho sinh viên năm 2–3, cùng với việc mời cựu sinh viên thành đạt chia sẻ trải nghiệm học tập và làm việc, kết hợp tư vấn cá nhân hóa từ cố vấn học tập để giúp sinh viên xác định rõ năng lực và lựa chọn hành trình phù hợp ngay từ đầu.

Doanh nghiệp ưu tiên nguồn nhân lực có trình độ cao

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Chử Đức Trình, cơ cấu nhân lực trong ngành bán dẫn có sự phân tầng rõ rệt tùy theo vị trí việc làm trong chuỗi giá trị công nghiệp toàn cầu. Các doanh nghiệp tại Việt Nam hiện nay chủ yếu tuyển dụng kỹ sư và cử nhân, trong khi tại các nước phát triển như Hoa Kỳ, nhu cầu nhân lực trình độ cao như thạc sĩ và tiến sĩ chiếm tỷ lệ áp đảo - có ngành đòi hỏi đến 70% người lao động phải tốt nghiệp sau đại học.

Điều này phản ánh thực tế rằng các doanh nghiệp Việt Nam hiện chủ yếu tham gia ở những phân đoạn có giá trị gia tăng thấp. Nếu muốn nâng tầm vị thế trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu, Việt Nam cần đầu tư đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao hơn, từ đó nâng cao năng suất lao động và năng lực công nghệ.

Riêng trong lĩnh vực bán dẫn, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội hiện đang hợp tác sâu rộng với nhiều doanh nghiệp lớn, trong đó có Samsung Electronics (Hàn Quốc) với chương trình đào tạo thạc sĩ kỹ thuật điện tử. Đây là mô hình liên kết hiệu quả giữa giáo dục và công nghiệp, góp phần từng bước hình thành đội ngũ chuyên gia kỹ thuật cao cho ngành bán dẫn Việt Nam.

Trong khi đó, đánh giá thực tế từ nhu cầu tuyển dụng hiện nay trong lĩnh vực vi mạch bán dẫn, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Chí cho biết, nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước vẫn chấp nhận tuyển dụng kỹ sư trình độ bậc 6 cho các vị trí khởi điểm như kỹ sư kiểm thử, hỗ trợ thiết kế, hoặc vận hành layout cơ bản, với điều kiện được đào tạo lại theo quy trình nội bộ.

Đại học Bách khoa Hà Nội chú trọng đào tạo kỹ sư bậc 7 ngành Vi mạch bán dẫn. Ảnh: website nhà trường

Tuy nhiên, xu hướng tuyển dụng đang nghiêng rõ rệt về phía các kỹ sư trình độ bậc 7, đặc biệt ở những doanh nghiệp lớn hoặc có định hướng làm chủ công nghệ như FPT Semiconductor, Viettel IC, Renesas, Marvell, hay Synopsys Vietnam. Các vị trí yêu cầu năng lực thiết kế vi mạch số, mô phỏng, tối ưu hóa hệ thống, viết testbench, hoặc kiểm tra thiết kế (DFT, verification) đều ưu tiên kỹ sư bậc 7 vì nhóm này thường có nền tảng kiến thức chuyên sâu hơn, sử dụng thành thạo các công cụ EDA (như Cadence, Synopsys, ModelSim...), và có khả năng làm việc độc lập trong môi trường kỹ thuật phức tạp.

Trong khi kỹ sư bậc 6 thường cần thời gian huấn luyện lại từ 3 đến 6 tháng để làm quen với môi trường thực tế, kỹ sư bậc 7 thường có thể tham gia ngay vào các dự án, thậm chí đảm nhận vai trò điều phối kỹ thuật ở cấp nhóm nhỏ.

Do đó, trong bối cảnh ngành công nghiệp vi mạch đang phát triển theo chiều sâu và đặt mục tiêu nội địa hóa thiết kế, các doanh nghiệp ngày càng ưu tiên nguồn nhân lực có trình độ cao hơn, tức là kỹ sư bậc 7, nhưng nhu cầu tuyển dụng kỹ sư bậc 6 cũng đang rất lớn.

Nói về thị trường lao động ngành Vi mạch bán dẫn, Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đức Tân - Trưởng khoa, Khoa Điện - Điện tử, Trường Kỹ thuật Phenikaa, Đại học Phenikaa đánh giá các doanh nghiệp có xu hướng lựa chọn kỹ sư tùy theo tính chất công việc và yêu cầu chuyên môn cụ thể.

Với các vị trí vận hành, kiểm thử hay hỗ trợ sản xuất - kỹ sư bậc 6 được ưu tiên hơn do thời gian đào tạo ngắn, có thể nhanh chóng đáp ứng nhu cầu nhân lực và bắt nhịp công việc thực tế.

Ngược lại, những vị trí liên quan đến thiết kế, nghiên cứu và phát triển (R&D), hay các mảng kỹ thuật cao cấp tại các công ty Fabless, IDM lớn như Renesas, Synopsys hay Qualcomm thường đòi hỏi kỹ sư bậc 7. Đây là nhóm công việc yêu cầu năng lực tư duy hệ thống, khả năng giải quyết vấn đề và kỹ năng chuyên sâu, đa chiều.

Nhằm tăng cường gắn kết đào tạo với thực tiễn, Đại học Phenikaa đã chủ động phối hợp với doanh nghiệp trong việc xây dựng nội dung các học phần thực hành - thực tập. Hiện nay, chương trình đào tạo của trường đã tích hợp các học phần thực hành chuyên ngành như FPGA, thiết kế CMOS, VLSI,... gắn liền với phần mềm và thiết bị thực tế, giúp sinh viên tiếp cận sớm với môi trường làm việc chuyên nghiệp.

Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đức Tân (thứ ba từ trái sang) - Trưởng khoa, khoa Điện - Điện tử, Trường Kỹ thuật Phenikaa, Đại học Phenikaa. Ảnh: NVCC

Bên cạnh đó, các học phần đồ án liên ngành và thực tập tốt nghiệp với tổng cộng 17 tín chỉ cho phép sinh viên thực hiện trực tiếp tại doanh nghiệp, qua đó phát triển năng lực ứng dụng và giải quyết vấn đề thực tiễn.

Nhà trường cũng đang đẩy mạnh tiềm năng hợp tác với nhiều công ty trong nước như Viettel, FPT Semiconductor, CMC,... cũng như các dự án thuộc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) và Khu công nghệ cao Hòa Lạc.

Trong thời gian tới, định hướng hợp tác sẽ được mở rộng hơn nữa: doanh nghiệp sẽ tham gia cùng nhà trường trong việc thiết kế nội dung học phần, xây dựng các phòng lab thực hành chung, đồng thời hỗ trợ sinh viên thực hiện đồ án tốt nghiệp dựa trên các bài toán thực tế tại chính doanh nghiệp. Đây là bước đi chiến lược nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, chuẩn bị cho sinh viên hành trang vững chắc để hội nhập thị trường lao động công nghệ cao.

Đồng quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Quy cho biết, việc phối hợp với doanh nghiệp được Đại học Bách khoa Hà Nội đặc biệt chú trọng. Hằng năm, sinh viên được tạo điều kiện tiếp cận doanh nghiệp ngay từ năm đầu thông qua các hoạt động trải nghiệm, tham quan thực tế. Các năm sau, sinh viên sẽ được bố trí thực tập chuyên sâu.

Bên cạnh đó, nhà trường thường xuyên mời các doanh nghiệp đến giảng dạy, chia sẻ nhu cầu nhân lực và tổ chức tuyển dụng trực tiếp tại trường, qua đó giúp sinh viên làm quen sớm với môi trường làm việc chuyên nghiệp và nâng cao năng lực thực hành.

Đánh giá từ phía doanh nghiệp cho thấy những tín hiệu tích cực. Dù chương trình kỹ sư bậc 7 mới bắt đầu triển khai trong khoảng một năm gần đây, nhưng các đơn vị tuyển dụng đã ghi nhận chất lượng đào tạo tốt và sự chuẩn bị kỹ lưỡng của sinh viên tốt nghiệp.

Đình Nam