Ðộng lực mới từ trục 'xương sống' vận tải hành khách công cộng

Không chỉ là trục “xương sống” của mạng lưới vận tải hành khách công cộng, hệ thống đường sắt đô thị chính là động lực phát triển mới cho Thủ đô, tăng khả năng kết nối, liên kết vùng.

Tuyến đường sắt Nhổn - Ga Hà Nội (đoạn đi trên cao). Ảnh:Quang Thái

Đã qua thời “dò đá qua sông”

Ngày 6-11-2021 có thể coi là thời khắc lịch sử khi tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của Hà Nội và cả nước là tuyến 2A Cát Linh - Hà Đông dài 13km chính thức đi vào vận hành thương mại. Đến ngày 8-8-2024, đoạn trên cao dài 8,5km thuộc tuyến 3.1 Nhổn - ga Hà Nội cũng được đưa vào phục vụ nhân dân Thủ đô. Rất nhanh, cả hai tuyến này đã chứng minh tính hiệu quả cao của loại hình vận tải công cộng khối lượng lớn, văn minh, hiện đại, ngày càng thu hút đông đảo người dân sử dụng.

Theo thống kê của đơn vị vận hành (Công ty TNHH Một thành viên Đường sắt Hà Nội - Hanoi Metro), tuyến Cát Linh - Hà Đông bình quân mỗi ngày vận chuyển hơn 41.000 lượt hành khách; tuyến Nhổn - ga Hà Nội bình quân mỗi ngày vận chuyển hơn 18.000 lượt hành khách và tiếp tục có xu hướng tăng trưởng trong thời gian tới. Quan trọng nhất, các chuyến tàu vận hành bảo đảm an toàn tuyệt đối, tỉ lệ tàu đúng giờ đạt 99,8%, giúp người dân tiết kiệm thời gian, đặc biệt là trong các khung giờ cao điểm. Lượng hành khách sử dụng vé tháng đạt gần 60 - 70% và tiếp tục có xu hướng tăng.

“Có tuyến đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông, hành trình đi làm hằng ngày của tôi từ nhà ở đường Quang Trung (quận Hà Đông) lên cơ quan trên phố Giảng Võ (quận Ba Đình) trở nên thuận tiện hơn rất nhiều. Chỉ mất khoảng 15 - 20 phút là tàu đã đến, không còn phải lo lắng về tắc đường. Chi phí đi lại hằng ngày cũng giảm đáng kể, tiết kiệm hơn rất nhiều so với đi xe máy” - chị Phạm Phương Thùy (phường Quang Trung, quận Hà Đông) vui mừng chia sẻ.

Niềm vui của chị Phạm Phương Thùy cũng là niềm vui của hàng triệu người dân Thủ đô kể từ khi thay đổi thói quen đi lại từ phương tiện cá nhân sang phương tiện công cộng.

Nhưng để có được hai đoạn tuyến đường sắt đô thị đầu tiên ấy, các cơ quan, đơn vị chức năng liên quan của Bộ Giao thông Vận tải (nay là Bộ Xây dựng) và Thành phố Hà Nội cũng đã phải trải qua rất nhiều khó khăn. Ở cả hai dự án nói trên, để có thể đưa vào vận hành thương mại cũng phải mất 15 - 20 năm triển khai. Trong khi đó, tuyến đường sắt đô thị số 2 Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo được chấp thuận đầu tư từ năm 2008 nhưng đến nay vẫn chưa xây dựng.

“Thực tế triển khai các dự án đường sắt đô thị thời gian qua cho thấy có rất nhiều bất cập. Bên cạnh vấn đề chậm tiến độ, các dự án còn bị đội vốn do phát sinh chi phí và khiếu nại của các nhà thầu làm tổng mức đầu tư tăng cao. Các tuyến đường sắt đô thị hiện nay (bao gồm các tuyến trong quy hoạch và các tuyến đã đưa vào khai thác) còn thiếu tính gắn kết với việc tái cấu trúc không gian đô thị, thiếu tính liên thông, kết nối với chính hệ thống giao thông” - Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội Nguyễn Phi Thường chỉ rõ.

Nhiều ý kiến cho rằng, Việt Nam mới ở giai đoạn đầu triển khai các công trình đường sắt đô thị nên chưa có kinh nghiệm. Hành lang pháp lý chưa hoàn thiện, tồn tại nhiều khoảng trống cũng như sự chồng chéo trong các quy định. Nguồn lực đầu tư phụ thuộc chủ yếu vào nguồn vốn vay ODA, dẫn đến bị ràng buộc về cơ chế và công nghệ... Giai đoạn vừa qua vẫn phải “dò đá qua sông”, hoàn toàn không có quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật, định mức kinh tế kỹ thuật... Thời “dò đá qua sông” đã qua, các kinh nghiệm về đầu tư xây dựng, quản lý vận hành đường sắt đô thị đã dần được tích lũy, nên việc tập trung phát triển hệ thống là phù hợp.

Thống nhất về nhận thức và hành động

Trong Đề án tổng thể đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt đô thị Thủ đô, Thành phố Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2030 hoàn thành xây dựng 96,8km; đến năm 2035 hoàn thành 301km và đến năm 2045 hoàn thành đầu tư xây dựng 196,2km. Sơ bộ nhu cầu vốn đầu tư khoảng 55,442 tỷ USD.

Tại Chỉ thị số 41-CT/TU ngày 23-1-2025 của Ban Thường vụ Thành ủy, Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài đã yêu cầu cả hệ thống chính trị thống nhất về nhận thức và hành động về vị trí, vai trò, tầm quan trọng, sự cần thiết của phát triển đường sắt đô thị. Trong đó xác định đường sắt đô thị là trục “xương sống” của mạng lưới vận tải hành khách công cộng Thủ đô. Việc đầu tư hiệu quả và sớm đưa vào khai thác các tuyến đường sắt đô thị sẽ góp phần giảm ùn tắc và sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tai nạn giao thông, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của thành phố và Vùng Thủ đô. Quá trình triển khai phải “rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ quy trình và rõ hiệu quả”.

Cùng với việc tiếp tục thu hút mạnh mẽ, sử dụng hiệu quả nguồn vốn của Chính phủ, tổ chức quốc tế, nguồn vốn ODA, Ban Thường vụ Thành ủy cũng yêu cầu nghiên cứu, đề xuất áp dụng mô hình TOD (phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng) trong quy hoạch để khai thác và sử dụng hiệu quả giá trị từ quỹ đất, không gian ngầm tại khu vực xung quanh các nhà ga, khu vực depot...

Thực hiện chỉ đạo này, thời gian qua, Ban quản lý đường sắt đô thị (MRB) đã tích cực, chủ động phối hợp với các sở, ngành, địa phương và các đơn vị liên quan quyết liệt đẩy nhanh tiến độ thi công cũng như công tác giải phóng mặt bằng, chuẩn bị đầu tư các dự án.

Với đoạn đi ngầm dự án Nhổn - ga Hà Nội (gói thầu CP-03) dài khoảng 4km, cả hai máy khoan hầm TBM số 1 và số 2 đang vận hành, dự kiến đến cuối năm nay sẽ hoàn thành công tác khoan hầm để chuyển sang các công đoạn tiếp theo, phấn đấu đưa dự án vào khai thác vào năm 2027.

Với dự án xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 2, đoạn Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo, ngày 16-12-2024, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt điều chỉnh chủ trương đầu tư. Hiện, MRB đang huy động tư vấn hoàn thiện hồ sơ điều chỉnh dự án, trình UBND thành phố phê duyệt. Cùng với đó, MRB đang phối hợp với các địa phương tập trung cho công tác di dời, giải phóng mặt bằng.

Công tác chuẩn bị đầu tư các tuyến đường sắt đô thị số 1 (Ngọc Hồi - Yên Viên), số 5 (Văn Cao - Hòa Lạc), tuyến 3.2 (ga Hà Nội - Hoàng Mai)... cũng đang được MRB quyết liệt triển khai.

Về mô hình TOD, MRB đang nghiên cứu, báo cáo thành phố lựa chọn thí điểm áp dụng cho một số tuyến, đoạn tuyến để vừa làm vừa từng bước hoàn thiện chiến lược phát triển TOD của Thủ đô.

Theo Trưởng ban MRB Nguyễn Cao Minh, Luật Đất đai 2024 và Luật Thủ đô 2024 với những cải cách mang tính đột phá, sẽ tạo ra hành lang pháp lý thuận lợi, giúp Hà Nội dẫn đầu trong phát triển các dự án đô thị theo định hướng TOD. Những thay đổi này sẽ giúp kết nối tốt hơn giữa các khu vực, tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên đất, xây dựng một đô thị xanh, thông minh và bền vững, hướng tới mục tiêu Hà Nội trở thành một đô thị thịnh vượng, hội nhập và có bản sắc riêng.

Nhằm thu hút các nguồn lực và kinh nghiệm quốc tế đóng góp vào quá trình phát triển đường sắt đô thị Thủ đô, thời gian qua, trực tiếp lãnh đạo UBND thành phố Hà Nội cũng đã làm việc với lãnh đạo Tập đoàn Thông tin và Tín hiệu đường sắt Trung Quốc (CRSC), Tập đoàn Larsen & Toubro (Ấn Độ) và các tập đoàn, doanh nghiệp của Nhật Bản, Đức... Và như Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn chia sẻ. “Việc Thành phố đang triển khai hàng loạt dự án đường sắt đô thị sẽ mang đến nhiều cơ hội để các doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài đến tìm hiểu, tham gia đầu tư, góp phần xây dựng hệ thống giao thông công cộng tiên tiến, hiện đại. Sự phát triển này sẽ mang lại nhiều kết quả tích cực không chỉ cho Hà Nội mà còn cho cả các đối tác quốc tế trong tương lai”.

Tuấn Lương