Nữ Thủ tướng đầu tiên và con đường chông gai sau cánh cửa quyền lực

Bà Sanae Takaichi được các đại biểu chúc mừng sau khi giành chiến thắng trong cuộc bỏ phiếu bầu lãnh đạo đảng Đảng Dân chủ Tự do (LDP) ngày 4/10. Ảnh: Kyodo

Sau cuộc bầu cử ngày 4/10, bà Sanae Takaichi đã chính thức trở thành Chủ tịch Đảng Dân chủ Tự do (LDP) và gần như chắc chắn sẽ là nữ Thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản. Trong bài phát biểu sau khi đắc cử, bà Takaichi tuyên bố “sẵn sàng từ bỏ cân bằng công việc - cuộc sống để làm việc, làm việc và làm việc” nhằm hồi sinh đất nước - lời khẳng định vừa cho thấy quyết tâm, vừa gợi lên không ít hoài nghi về những thách thức trên chặng đường phía trước.

Tự ví mình là “Margaret Thatcher của Nhật Bản”, “bà đầm thép” Takaichi thể hiện hình ảnh là một nhà lãnh đạo cứng rắn. Chiến thắng của bà có thể báo hiệu một sự chuyển dịch sang cánh hữu ở Nhật Bản, nơi các chính trị gia chống lại hệ thống gần đây đã giành được lợi thế trước những lo ngại của cử tri về mức lương trì trệ, giá cả leo thang và tình trạng lao động nhập cư lớn.

Những nhiệm vụ cấp bách mà bà phải đối mặt sắp tới trên cương vị mới sẽ không hề đơn giản: Hàn gắn rạn nứt trong nội bộ LDP, củng cố niềm tin công chúng, xử lý các vấn đề kinh tế, đồng thời đối phó với sức ép ngày càng lớn từ chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Bà Sanae Takaichi tuyên bố “sẵn sàng từ bỏ cân bằng công việc - cuộc sống để làm việc, làm việc và làm việc” nhằm hồi sinh đất nước. Ảnh: The Japan Times

Di sản chia rẽ của LDP

Sau hai thất bại liên tiếp trong các cuộc bầu cử quốc gia, LDP đã phải tiến hành tự xem xét lại nội bộ. Đảng hiện chia rẽ sâu sắc về di sản của cố Thủ tướng Abe Shinzo, người từng dẫn dắt Nhật Bản trong giai đoạn 2012 – 2020, và cách thức khôi phục niềm tin của cử tri sau loạt bê bối quỹ đen liên quan đến phe bảo thủ của ông.

Những người trung thành với ông Abe, trong đó có bà Takaichi, bị chỉ trích vì ngăn cản các nỗ lực cải cách tài chính tranh cử và tăng cường trách nhiệm giải trình. Cách tiếp cận không có đổi mới đáng kể đã khiến công chúng ngày càng xa rời LDP, không chấp nhận tham nhũng trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng trì trệ.

Chính vì vậy, bà Takaichi cần chứng minh rằng việc thay đổi lãnh đạo có thể mang lại những thay đổi thực chất. Là chính trị gia kỳ cựu và là “học trò” chính trị của cố Thủ tướng Abe, bà được đánh giá có khả năng thu hút lại tầng lớp cử tri cánh hữu vốn cho rằng LDP đang trở nên quá ôn hòa, nhất là trong chính sách nhập cư. Sự trỗi dậy của đảng mới Sanseito, với lập trường chống toàn cầu hóa và chống nhập cư, đã khiến vấn đề này trở thành điểm nóng trong bầu cử Thượng viện năm 2025. Tuy nhiên, không chính trị gia nào dám công khai ủng hộ siết chặt lao động nước ngoài - lực lượng được xem là thiết yếu cho nền kinh tế đang thiếu nhân lực nghiêm trọng.

Trong bối cảnh chia rẽ hiện nay, bà Sanae Takaichi cần chứng minh rằng việc thay đổi lãnh đạo có thể mang lại những thay đổi thực chất. Ảnh: Asahi

Gánh nặng “Abenomics”

Trên mặt trận kinh tế, bà Takaichi phải đối diện với những hệ quả phức tạp từ “Abenomics” - chính sách mà bà tuyên bố muốn khôi phục với khẩu hiệu “Japan is Back”. Dù vậy, chính cựu Thủ tướng Fumio Kishida từng thẳng thắn thừa nhận rằng, Abenomics không tạo ra nền tảng tăng trưởng bền vững, làm gia tăng bất bình đẳng và bỏ rơi người yếu thế - thực tế được nhìn nhận rộng rãi là “phúc lợi cho người giàu”.

Khi ông Abe rời nhiệm sở năm 2020, nợ công của Nhật đã lên tới 260% GDP - mức cao nhất trong nhóm các nền kinh tế phát triển. Ngân hàng Trung ương Nhật Bản hiện phải đối mặt với nhiệm vụ thu hẹp chính sách nới lỏng tiền tệ kéo dài, bán dần các tài sản đầu tư vào thị trường chứng khoán và nâng lãi suất từng bước. Lạm phát leo thang trong khi đồng yên yếu, làm giá năng lượng và thực phẩm tăng mạnh, tiếp tục gây sức ép lên đời sống người dân.

Bên cạnh đó, tỷ lệ lao động không thường xuyên chiếm khoảng 40% tổng lực lượng làm việc, với thu nhập bấp bênh và thiếu ổn định. Bà Takaichi cần tìm cách giảm tác động của tình trạng này thông qua đàm phán trong Quốc hội, đồng thời xây dựng đồng thuận cho những chính sách hỗ trợ xã hội khả thi hơn.

Bài toán liên minh và thỏa hiệp

Liên minh do LDP dẫn dắt hiện không chiếm đa số ở cả hai viện Quốc hội. Việc mở rộng liên minh trở thành ưu tiên hàng đầu, với đối tác tiềm năng là Đảng Nippon Ishin - lực lượng có đường lối tương đồng về cải cách hành chính và chính sách tài chính.

Dù khẳng định là người lãnh đạo “kiên định và nguyên tắc”, bà Takaichi sẽ phải học cách thỏa hiệp, điều có thể không hề dễ dàng với một chính trị gia bảo thủ từng nhiều lần thể hiện quan điểm cứng rắn trong các vấn đề trong nước. Cân bằng giữa cam kết cải cách, nhu cầu ổn định chính trị và sức ép từ dư luận sẽ là thử thách lớn cho vị nữ Thủ tướng tương lai.

Cân bằng giữa cam kết cải cách, nhu cầu ổn định chính trị và sức ép từ dư luận sẽ là thử thách lớn cho vị nữ Thủ tướng Nhật Bản tương lai. Ảnh: The Japan Times

“Cơn bão Donald Trump” và thách thức đối ngoại

Ngoài những vấn đề trong nước, bà Takaichi còn phải đối diện “cơn bão Donald Trump” từ Washington. Tokyo từng cam kết đầu tư 550 tỷ USD vào Mỹ để đổi lấy việc giảm thuế ô tô, song Nhà Trắng đã trì hoãn thực thi và sau đó điều chỉnh điều khoản theo hướng có lợi cho Mỹ. Nếu không hài lòng, Tổng thống Trump có thể tái áp mức thuế cao hơn, gây tổn thất lớn cho ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản, lĩnh vực sử dụng khoảng 5,5 triệu lao động và chiếm 10% việc làm công nghiệp.

Ước tính, mức thuế bổ sung 25% áp dụng từ tháng 4 đến tháng 8 vừa qua đã khiến sáu hãng xe lớn của Nhật thiệt hại khoảng 2,6 nghìn tỷ yên lợi nhuận. Viễn cảnh này đang thúc đẩy xu hướng sáp nhập hoặc chuyển dây chuyền sản xuất sang Mỹ để tránh rủi ro thương mại.

Vấn đề càng trở nên nhạy cảm khi Mỹ được cho là sẽ yêu cầu Tokyo tăng mạnh chi phí cho việc duy trì 54.000 binh sĩ Mỹ đồn trú tại Nhật. Hiện Tokyo chi khoảng 8,6 tỷ USD cho giai đoạn 2022 - 2027, song chính quyền Tổng thống Trump có thể yêu cầu con số cao hơn đáng kể, trong bối cảnh tình hình an ninh khu vực ngày càng căng thẳng do tham vọng của Trung Quốc và các vụ thử hạt nhân của Triều Tiên.

Giới hạn của quyền lực

Tokyo dự kiến vẫn đạt mục tiêu tăng chi tiêu quốc phòng lên 2% GDP vào năm 2027, song Washington muốn nâng lên 3,5% - mức khó đạt với một quốc gia đang gánh nợ công khổng lồ và phải dành tới 33% ngân sách cho phúc lợi xã hội. Với 30% dân số trên 65 tuổi, Nhật Bản đang bước vào giai đoạn già hóa sâu sắc, đòi hỏi chi tiêu ngày càng lớn cho an sinh và y tế.

Trước hàng loạt sức ép trong và ngoài nước, con đường phía trước của bà Sanae Takaichi không hề bằng phẳng. Việc bà trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản là một dấu mốc lịch sử, nhưng việc duy trì vị thế ấy trong một môi trường chính trị khắc nghiệt - nơi từng chứng kiến chuỗi “thủ tướng một nhiệm kỳ” sẽ là phép thử khó khăn hơn nhiều.

Bước vào quyền lực trong thời khắc Nhật Bản cần đổi mới, nhưng cũng là khi dư địa cho những thử nghiệm chính trị đã trở nên hạn hẹp hơn bao giờ hết, bà Takaichi khẳng định: “Tôi sẽ biến nỗi lo lắng của người dân thành hy vọng”.

Hồng Nhung