NSND Thanh Bình: Cô giáo của Đại tá Tự Long và nhiều NSƯT, kín tiếng đời tư

Nhắc đến NSND Đoàn Thanh Bình, những người yêu nghệ thuật chèo đều dành lời ngợi ca cho một giọng hát được ví như khuôn thước của nghệ thuật truyền thống. Không chỉ là nghệ sĩ tài năng, bà còn là người thầy tận tụy, thắp lửa đam mê cho nhiều thế hệ nghệ sĩ trẻ và góp phần bảo tồn, phát triển nghệ thuật chèo Việt Nam.

Những dấu ấn đầu đời với nghệ thuật

Đoàn Thanh Bình sinh năm 1954, lớn lên trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật. Bà nội của bà là nghệ nhân Cả Tam - một trong những cây đại thụ của làng chèo và cũng là một trong những nghệ sĩ đầu tiên được phong tặng danh hiệu NSND. Bố mẹ bà cũng là những nghệ sĩ cải lương tại Đoàn Cải lương Bắc Thái.

Nghệ sĩ Đoàn Thanh Bình trong ngày nhận danh hiệu NSND.

Dù được bà nội dạy cho những làn điệu chèo từ năm lên 10, cô bé Thanh Bình không mấy hứng thú với loại hình nghệ thuật này. Sống trong không gian âm nhạc cải lương của bố mẹ, tâm hồn non nớt của bà bị cuốn hút bởi những câu hò, điệu lý ngọt ngào. Thanh Bình theo chân bố mẹ vào Đoàn Cải lương Bắc Thái và gắn bó được 2 năm. Nhưng số phận đã an bài một con đường khác.

Trước khi qua đời, bà nội đã gửi gắm Thanh Bình cho NSND Trần Bảng, một người thầy đáng kính của làng chèo. Năm 1971, khi bà nội mất, định mệnh đưa Thanh Bình đến với nghệ thuật chèo theo đúng tâm nguyện của người bà. Từ đây, cuộc đời Thanh Bình rẽ sang một hướng hoàn toàn mới.

Ảnh phải: NSND Thanh Bình và NSƯT Vũ Ngọc trong vở diễn "Tuần Ty - Đào Huế".

Hành trình trưởng thành trên sân khấu

Dưới sự dìu dắt của GS.NSND Trần Bảng, Thanh Bình theo học tại Trường Trung cấp Nghệ thuật Sân khấu Việt Nam. Tại đây, bà được học tập dưới sự chỉ dạy của những bậc thầy trong làng chèo như cô Trần Thị Xuân, cô Dịu Hương, cụ Lê Hiền, Năm Ngũ, Thúy Lan. Mỗi thầy cô đều để lại trong bà những bài học quý giá về nghề nghiệp và nhân cách.

Năm 1975, sau khi tốt nghiệp, Thanh Bình trở thành nghệ sĩ của Nhà hát Chèo Việt Nam. Với năng khiếu bẩm sinh được trui rèn qua quá trình học tập nghiêm túc, bà nhanh chóng tỏa sáng với nhiều vai diễn ấn tượng, được đánh giá cao về kỹ thuật và khả năng thể hiện cảm xúc tinh tế.

Sự nghiệp biểu diễn của NSND Đoàn Thanh Bình được đánh dấu bằng nhiều giải thưởng danh giá với huy chương Vàng với vai chị Chúc trong vở Sông Trà Khúc năm 1985, vai Lã Thị trong vở Từ Thức năm 1990 và đặc biệt là giải Giọng hát hay nhất tại Hội diễn Chèo năm 1992.

NSND Đoàn Thanh Bình ngày còn nhỏ được mẹ bế (bên phải), NSND Cả Tam (bà nội của bà mặc áo đen ngồi ghế) cùng gia đình.

Người thầy tận tụy của các thế hệ nghệ sĩ

Sau 20 năm cống hiến trên sân khấu, NSND Đoàn Thanh Bình chuyển sang lĩnh vực giảng dạy tại Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội. Đây không đơn giản nhưng bà nhận thấy việc truyền dạy kiến thức và kinh nghiệm cho thế hệ trẻ là một sứ mệnh quan trọng không kém gì việc biểu diễn.

Để chuẩn bị, Thanh Bình dành nhiều thời gian nghiên cứu và hoàn thiện chuyên môn. Bà nghe đi nghe lại các băng đĩa của NSND Minh Lý, nghiền ngẫm từng câu chữ, từng kỹ thuật hát trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Dù đang nấu ăn, làm việc nhà hay trên đường đi công tác, những giai điệu chèo vẫn luôn vang vọng bên tai, thấm dần vào tâm hồn.

Suốt 15 năm gắn bó với nghiệp giảng dạy, bà đào tạo nên nhiều thế hệ nghệ sĩ tài năng. Các học trò của bà như NSND Tự Long, NSƯT Bá Dũng, NSƯT Ngọc Bích, NSƯT Hồng Tươi... đều trở thành những tên tuổi lớn trong làng chèo. Đặc biệt, nhiều học trò nối tiếp con đường giảng dạy, trở thành những giảng viên tâm huyết, tiếp tục sứ mệnh bồi dưỡng cho thế hệ trẻ.

NSND Tự Long cùng bạn học tới thăm cô giáo chủ nhiệm Đoàn Thanh Bình.

Ở độ tuổi ngoài 50, NSND Đoàn Thanh Bình bắt đầu một hành trình mới với nghệ thuật ca trù. Cùng với người bạn đời là NSƯT Vũ Ngọc, bà kiên trì theo học NSND Phó Thị Kim Đức trong suốt 6 năm. Đây là một thử thách không nhỏ khi ca trù đòi hỏi kỹ thuật cao và sự tinh tế trong cách xử lý âm nhạc, khác hẳn với chèo.

Sự nỗ lực của bà được đền đáp xứng đáng. CD Ca trù đàn hát khuôn và đêm nghệ thuật ca trù tại Trung tâm Văn hóa Pháp của bà để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng công chúng. Bà còn tham gia nhiều show nghệ thuật múa đương đại, góp phần đưa nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với khán giả hiện đại.

Nối dài hành trình giữ lửa

Khi đã nghỉ hưu, ngọn lửa đam mê trong NSND Đoàn Thanh Bình vẫn không hề tắt. Cùng với người bạn đời NSƯT Vũ Ngọc, bà vẫn miệt mài đi khắp các tỉnh miền Bắc như Nam Định, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Hưng Yên giảng dạy và truyền lửa cho các thế hệ nghệ sĩ trẻ.

Không dừng lại ở việc giảng dạy cho các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp, bà còn tham gia các dự án xã hội hóa nghệ thuật chèo. Từ Dự án Chèo 48h, Tôi chèo về quê hương đến việc mở các lớp học trực tuyến cho những người yêu thích chèo trong và ngoài nước, bà luôn nỗ lực tìm mọi cách đưa nghệ thuật truyền thống đến gần với công chúng.

Nhìn lại chặng đường đã qua, NSND Đoàn Thanh Bình luôn tâm niệm rằng với một nghệ sĩ, niềm vui lớn nhất là được khán giả yêu mến, còn với một người thầy, hạnh phúc lớn nhất là nhìn thấy học trò thành công. Bà đã và đang góp phần giữ cho ngọn lửa nghệ thuật truyền thống luôn cháy sáng, soi đường cho những thế hệ nghệ sĩ tiếp nối trên con đường bảo tồn và phát triển di sản văn hóa dân tộc.

NSND Thanh Bình hát chầu văn lời mới:

Hùng Phi (tổng hợp)
Ảnh: Tư liệu