Nông nghiệp tuần hoàn – gia tăng giá trị cho ngành hàng lúa gạo

Mỗi năm, vùng ĐBSCL tạo ra hàng chục triệu tấn phụ phẩm từ cây lúa. Tuy nhiên, phần lớn lượng phụ phẩm này bị đốt gây ô nhiễm môi trường. Trong bối cảnh tiêu dùng xanh, giảm phát thải, đã đến lúc phải nhìn nhận phụ phẩm từ lúa gạo là một nguồn tài nguyên hữu dụng, mang lại kinh tế cao trong chuỗi giá trị lúa gạo nếu như đồng bộ từ chính sách, khoa học công nghệ đến liên kết thị trường.

Để phát huy hiệu quả, cần đầu tư đồng bộ vào hạ tầng thu gom, cơ giới hóa, và khuyến khích doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực tái chế phụ phẩm nông nghiệp. Việc thu gom rơm rạ để tái sử dụng không chỉ giúp giảm lượng chất thải ra môi trường mà còn tạo ra giá trị kinh tế cho người dân. Những mô hình trồng nấm rơm, nuôi bò bằng rơm ủ, hay sản xuất điện sinh khối từ trấu đang phát triển tại nhiều địa phương vùng ĐBSCL.

Tại nhiều nơi và mùa vụ trong năm, rơm rạ được thu gom để bán, làm nấm rơm, ủ phân hữu cơ. Tuy vậy, vụ Hè Thu ở vùng ĐBSCL thời tiết bất lợi, mưa nhiều, khó khăn trong thu gom rơm trên đồng ruộng. Chính vì thế nông dân chọn đốt bỏ để có thời gian cho vụ lúa tiếp theo, hình ảnh đốt đồng vẫn còn quen thuộc tại nhiều địa phương. Trong khi đó, trấu chưa được xử lý đúng cách, gây lãng phí lớn và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, sức khỏe của người dân.

Đề án 1 triệu ha không chỉ nâng cao thu nhập cho người dân mà còn khẳng định vị thế của ngành hàng lúa gạo Việt Nam

Đề án 1 triệu ha không chỉ nâng cao thu nhập cho người dân mà còn khẳng định vị thế của ngành hàng lúa gạo Việt Nam. Trong thực hiện đề án người dân mang rơm ra khỏi đồng ruộng để trồng nấm, làm phân hữu cơ, tạo thêm thu nhập.

Ông Nguyễn Cao Khải, HTX Tiến Thuận, TP. Cần Thơ cho biết, sau khi thu hoạch lúa xong, HTX mang rơm ra khỏi đồng ruộng để trồng nấm và làm phân hữu cơ, giúp tăng thu nhập mà còn góp phần giảm ô nhiễm môi trường do đốt rơm rạ. Bên cạnh trồng nấm, HTX đang có kế hoạch phát triển sản xuất lúa gạo, với mục tiêu tăng giá trị gia tăng cho sản phẩm lúa gạo thông qua việc sấy, bảo quản và chế biến. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả, cần đầu tư đồng bộ vào hạ tầng thu gom, cơ giới hóa, và khuyến khích doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực tái chế phụ phẩm nông nghiệp.

Theo ông Khải: "Có những cái tôi làm nấm, cái thì xay ra để ép thành củi dùng sấy lúa, lại lấy than đó trộn với phân hữu cơ trả lại cho đồng ruộng. Để cho thấy chúng tôi đã làm nông nghiệp tuần hoàn đến tận rơm, giá thể đưa ra ruộng rồi nhưng lượng rơm còn lại, dư tồn đọng lại chưa thể làm chất đốt để mà sấy lúa theo mùa vụ".

Đề án 1 triệu ha góp phần nâng cao giá trị ngành hàng lúa gạo

Xây dựng các HTX nông nghiệp kiểu mới, liên kết chặt chẽ giữa dân, doanh nghiệp, nhà khoa học sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tận dụng phụ phẩm hiệu quả. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ tín dụng, thuế và chuyển giao công nghệ để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào kinh tế tuần hoàn.

Ông Nguyễn Hồng Thiện, Giám đốc Công ty TNHH MTV Tư Sang cho biết, để tham gia vào chuỗi kinh tế tuần hoàn trong sản xuất nông nghiệp, công ty đã phát triển các loại máy cuốn rơm, bao gồm cả máy cuốn rơm tự hành và máy cuốn rơm sau máy kéo.

Hiện nay công ty đã sản xuất khoảng 1.500 chiếc máy cuốn rơm, có thể đáp ứng được phần nào nhu cầu thu hoạch. Tuy nhiên, vẫn cần khoảng 2.000-5.000 chiếc máy để đáp ứng đủ nhu cầu thu hoạch rơm rạ trong Đề án 1 triệu ha. Cùng với việc sản xuất máy móc để thu hoạch rơm rạ, công ty đang nghiên cứu sử dụng các chế phẩm sinh học để xử lý rơm rạ tạo ra phân bón hữu cơ. Việc sử dụng chế phẩm sinh học sẽ giúp giải quyết vấn đề thu hoạch rơm rạ trong mùa mưa.

Nhiều lô gạo đã được xuất vào các thị trường khó tính khi chứng minh giảm phát thải

Theo ông Nguyễn Hồng Thiện, hiện nay rơm rạ chủ yếu là làm thức ăn cho chăn nuôi và trồng nấm. Tuy nhiên, trong vụ Hè Thu việc thu gom rơm gặp khó khăn nên cần tính tới phương án sử dụng rơm rạ làm phân bón hữu cơ. Hiện nay, đang có chính sách hỗ trợ nông dân và hợp tác xã để thúc đẩy việc sử dụng công nghệ và chế phẩm sinh học trong xử lý rơm rạ. Nhưng, nhiều hộ dân và HTX vẫn gặp khó về nguồn tài chính.

"Theo tôi phải phát triển nhiều ngành để tiêu thụ rơm, hiện nay tiêu thụ rơm cho chăn nuôi, rồi làm nấm rơm và trồng cây. Hiện nay thu hoạch vụ khô thì nhiều, còn vụ Hè Thu việc thu hoạch khó khăn, nguồn tiêu thụ không có. Cho nên đề xuất là làm phân bón hoặc dùng chế phẩm sinh học làm phân bón tại đồng ruộng" - ông Thiện bày tỏ.

Hiện đã có những nghiên cứu sử dụng chế phẩm sinh học kết hợp với việc vùi rơm rạ trở lại đồng ruộng đã mang lại hiệu quả, giúp cung cấp dinh dưỡng cho cây lúa và giảm phát thải khí nhà kính.

Vùng ĐBSCL tạo ra hàng chục triệu tấn phụ phẩm từ cây lúa

Ông Phạm Anh Cường, Công ty Cổ phần phân bón Bình Điền cho biết, việc vùi rơm rạ vào ruộng ngập nước kết hợp với các biện pháp canh tác khác (điều khiển chế độ nước, lựa chọn giống ít sử dụng nước) có thể giúp phân hủy rơm rạ, cung cấp dinh dưỡng cho cây lúa và hạn chế phát thải khí nhà kính.

Theo ông Phạm Anh Cường, hiện nay trên thị trường có nhiều chế phẩm sinh học để xử lý rơm rạ. Các chế phẩm này có tiềm năng đóng góp lớn vào việc xử lý rơm rạ. Theo kết quả nghiên cứu, chế phẩm Bio-canxi chứa các vi sinh vật giúp nâng cao pH đất, cung cấp canxi, magie và vi lượng, đồng thời giảm phát thải khí nhà kính.

Anh Cường cho biết: "Khi chúng ta vùi rơm vào ruộng ngập nước thì dùng kỹ thuật canh tác, công nghệ vi sinh để chúng ta điều khiển quá trình này, làm sao hạn chế tối đa nhất sinh ra chất độc mà làm ngộ độc bộ rễ lúa. Ở đây chúng ta hạn chế tối đa việc sinh ra khí metan, đây là một loại khí nhà kính rất độc và chúng ta hạn chế được cái này thì cũng là một giải pháp để nâng cao hiệu quả trong sản xuất lúa".

Những mô hình trồng nấm rơm, nuôi bò bằng rơm ủ, hay sản xuất điện sinh khối từ trấu đang phát triển tại nhiều địa phương vùng ĐBSCL

Vùng ĐBSCL chiếm tới 50% lượng lúa gạo cả nước và chiếm 90% lượng gạo xuất khẩu. Tuy nhiên, sản xuất lúa gạo đang đối mặt với nhiều thách thức như gia tăng năng suất, giữ chất lượng, an toàn thực phẩm, ứng phó với biến đổi khí hậu. Theo kết quả điều tra, tùy từng mùa vụ mà tỷ lệ thu gom rơm từ 30 cho tới 45%, trong khi đó tỷ lệ đốt rơm rạ vẫn còn cao, làm tăng phát thải khí nhà kính. Chính việc xử lý rơm rạ chưa hiệu quả, gây lãng phí nguồn lực và ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới sức khỏe.

Theo ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch hiệp hội ngành hàng lúa gạo, các giải pháp quản lý rơm rạ hiện nay cần tận dụng rơm rạ để sử dụng làm nguyên liệu cho sản xuất nấm, làm vật liệu xây dựng, sản xuất năng lượng, làm phân bón hữu cơ. Ứng dụng công nghệ xử lý rơm rạ để phân hủy rơm rạ tại chỗ, tăng hiệu quả sử dụng. Cùng với đó, xây dựng mô hình nông nghiệp tuần hoàn, thu gom rơm rạ, tái sử dụng làm phân bón, thức ăn chăn nuôi, nguyên liệu sản xuất.

Theo ông Lê Thanh Tùng, mục tiêu trong Đề án 1 triệu ha hướng tới nâng cao hiệu quả sử dụng rơm rạ, góp phần thực hiện mục tiêu của đề án. Trong đó, đến năm 2050, thu gom 100% lượng rơm rạ, tái sử dụng hiệu quả, xây dựng cơ sở dữ liệu, thông tin công nghệ hỗ trợ quản lý rơm rạ. Đồng thời, ứng dụng các công nghệ xử lý rơm rạ hiệu quả, thân thiện môi trường, khuyến khích các mô hình nông nghiệp tuần hoàn, tận dụng rơm rạ làm nguyên liệu sản xuất.

"Rất nhiều chuyên gia về meo nấm, nấm rơm đang ấp ủ và quay trở lại việc phát triển trồng nấm rơm của ĐBSCL. Chúng ta khuyến khích các công nghệ phát triển sử dụng rơm cho chăn nuôi, sau đó sử dụng các hoạt động công nghiệp như làm giấy, làm đường, các vật liệu xây dựng từ rơm... Chúng ta đang cần cân nhắc lại xem mức độ hiệu quả đem lại lợi ích cụ thể cho người nông dân cũng như cho các địa phương".

Việc thu gom rơm rạ để tái sử dụng không chỉ giúp giảm lượng chất thải ra môi trường mà còn tạo ra giá trị kinh tế cho người

Trước thách thức từ môi trường, xu thế tiêu dùng của thế giới, kinh tế tuần hoàn được xem là chìa khóa để vựa lúa ĐBSCL chuyển mình thích ứng, hướng tới thực hiện thành công Đề án 1 triệu ha. Những phụ phẩm từ ngành hàng lúa gạo được biến hóa bằng nhiều sản phẩm để mang lại giá trị cho người dân, không chỉ đóng góp tích cực vào giảm phát thải, mà hơn hết là sức khỏe của chính những người nông dân.

Phạm Hải-Thanh Tùng/VOV-ĐBSCL