Nơi Tết xưa hội tụ

Lễ Tiến lịch thời Lê trong cấm thành

Sau thời gian dài nghiên cứu, năm nay, Khu Di sản Thế giới Hoàng thành Thăng Long phục dựng "Lễ Tiến lịch" thời vua Lê. Nghi lễ diễn ra ngay tại nơi đã từng thực hiện cách đây trên 300 năm, trước thềm điện Kính Thiên. "Lễ Tiến ngự lịch" đã được ghi rõ trong sử sách, khởi đầu cho một năm mới với những ước nguyện an vui, no ấm, thể hiện trách nhiệm và sự quan tâm của bậc thiên tử đối với mọi mặt đời sống nhân dân.

Lễ Tiến lịch và ban lịch cũng thể hiện sự coi trọng của triều đình phong kiến đối với nghiên cứu thiên văn, các hiện tượng thời tiết, khí hậu, ngày giờ tốt để phục vụ sản xuất nông nghiệp và đời sống sinh hoạt hằng ngày của triều đình và nhân dân.

Chính sử cho biết, vào thời Lê, hàng năm vào tháng trọng xuân, triều đình cho biên soạn lịch công của năm mới. Nhà vua đích thân phê duyệt lịch, rồi truyền cho san khắc, in ấn và đóng ấn. Đến ngày 23 hoặc 24 tháng Chạp, tại sân rồng điện Kính Thiên, triều đình long trọng tổ chức nghi lễ tiến ngự lịch lên nhà vua. Nghi lễ tiến - ban lịch sẽ chính thức đánh dấu thời điểm Tết đến xuân về với muôn nhà, từ chốn cung đình nơi thôn quê.

Lịch thể hiện trình độ văn minh, phương thức quản lý đất nước, sự sát sao của nhà vua trong mọi hoạt động lễ nghi, ngoại giao, sản xuất, làm việc của triều đình và dân chúng. Lịch cũng bao quát toàn bộ hoạt động triều chính và đời sống hàng ngày. Lễ Tiến lịch mang nhiều ý nghĩa về tinh thần độc lập, tự chủ, thể hiện trình độ phát triển của văn minh, văn hóa nước ta.

Ở thời Lê, việc làm lịch do vua chỉ định và chỉ sau Lễ Tiến lịch cho nhà vua, quần thần văn võ và dân chúng mới bắt đầu dùng lịch của năm mới. Quan dùng quan lịch, dân dùng dân lịch, song các loại lịch đó đều chặt chẽ và thống nhất.

Khách tham quan, sau khi dự buổi tái hiện Lễ Tiến lịch, sẽ xem trưng bày diễn giải tư liệu và hình ảnh về quy trình làm lịch cũng như ban hành lịch của triều đình nhà Lê.

Tái hiện các nghi lễ đổi gác đêm

Một nghi thức rất độc đáo, lần đầu tiên được phục dựng tại Hoàng thành Thăng Long là Lễ đổi gác cuối năm.

Việc canh gác và bảo vệ cấm thành được các triều đại phong kiến tổ chức vô cùng nghiêm ngặt. Đổi gác là một nghi thức quan trọng diễn ra hàng ngày trong cấm thành Thăng Long. Triều đại nhà Lê cũng không ngoại lệ. Phải có sắc chỉ của vua mới được ra vào cửa cấm. Nếu có lệnh truyền triệu viên quan vào, ban ngày thì dùng bài ngà, cờ lệnh, ban đêm dùng hổ phù, cờ lệnh, lúc ấy quân hộ vệ mới được mở cửa thành. Để đảm bảo nhiệm vụ canh giữ, luật quy định binh lính phải đến đúng giờ, đúng quân số và chuẩn bị đầy đủ công cụ hỗ trợ.

Sau một thời gian tìm hiểu kỹ lưỡng thông tin và tài liệu lịch sử còn lưu lại, dựa trên việc sưu tầm, nghiên cứu nhiều nguồn tư liệu khác nhau, Khu di sản Hoàng thành Thăng Long sẽ tái hiện nghi thức đổi gác phiên cuối cùng của năm cũ chuyển sang năm mới. Nghi thức mang tính phỏng dựng và có yếu tố sáng tạo.

Ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam, cho biết: "Các nghi lễ trong cung đình Thăng Long xưa như Lễ Tiến lịch, nghi lễ đổi gác cuối năm là nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo. Đây là khởi đầu mùa lễ hội Tết Nguyên đán, cho chúng ta chìm vào kho tàng di sản văn hóa trù phú của Việt Nam. Tôi cảm thấy rất may mắn khi được làm việc tại đất nước luôn đề cao gìn giữ phát huy giá trị di sản và tôi ghi nhận cao tất cả những sáng kiến và nỗ lực của các bạn".

Trưng bày Tết - tái hiện Tết thời bao cấp

Nguyễn Thu Giang - du học sinh Úc trở về Việt Nam, đến Hoàng thành Thăng Long để tìm hiểu phong tục tết dân gian truyền thống. Tại không gian "Tết xưa - Tết thời bao cấp", Thu Giang vô cùng thích thú khi được xem những hình ảnh thời kỳ khó khăn như các gian hàng mậu dịch quốc doanh, gian hàng tranh - hoa - pháo tết và không gian thờ cúng. Mặc dù không gian trưng bày không lớn nhưng đã làm nổi bật được đời sống vật chất, tinh thần và văn hóa tâm linh của người dân Thủ đô Hà Nội cách đây nửa thế kỷ.

Em Nguyễn Thu Giang, phường Trung Liệt, quận Đống Đa, chia sẻ: "Em cảm thấy mọi thứ ở đây đều được tái hiện rất chân thực. Em cảm thấy mình như được sống trong Tết xưa, được hòa mình vào ngày lễ quan trọng của đất nước".

Tại không gian này, du khách trong và ngoài nước sẽ được xem lại hình ảnh phố cổ Hà Nội xưa, với các loạt hàng hóa Tết được mua bằng tem phiếu; những túi hàng Tết thời bao cấp thường có hộp mứt Hà Nội, gói chè Ba Đình, thuốc lá Thăng Long...; phong tục chuẩn bị đồ lễ cúng ông Công ông Táo, cúng giao thừa, cúng tổ tiên, chúc Tết, du xuân...

Phát huy giá trị các nghi lễ cung đình và phong tục Tết dân gian truyền thống, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội tổ chức chuỗi hoạt động Tết kéo dài từ ngày 20/1 đến 6/2/2025 (21 tháng Chạp năm Giáp Thìn đến mùng 9 Tháng Giêng năm Ất Tỵ). Đây không chỉ là hành trình về với lịch sử, mà còn là cầu nối để các thế hệ hôm nay thêm yêu, thêm hiểu và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống.

Một không gian đầy cảm xúc đang chờ đón du khách trong mùa xuân mới này.

Đỗ Hương