Nơi ghi dấu mùa thu lịch sử (*): Ký ức của người đội viên nhi đồng cứu quốc

Trở lại tỉnh Tuyên Quang lần này, chúng tôi đến thăm ông Hoàng Trung Ngọc (SN 1937, tên thường gọi là Hoàng Ngọc) - người đội viên cuối cùng của Đội Nhi đồng cứu quốc ở Tân Trào hiện còn sống. Trong thời gian ở Tân Trào, Bác Hồ đã chọn nhà ông Ngọc là nơi làm việc. Bố ông cũng là cán bộ giao liên cho Bác.

Tuổi nhỏ làm việc nhỏ...

Trong ký ức của người đội viên Đội Nhi đồng cứu quốc năm đó, Bác Hồ là ông Ké hiền từ, gần gũi và rất quan tâm trẻ em.

"Có lần, thấy chúng tôi chơi dưới gầm nhà sàn, Người đến gần, ôn tồn hỏi tên từng đứa, hỏi các cháu có được đi học không. Khi chúng tôi đáp rằng không được đi học vì không có trường, không có thầy dạy, Bác căn dặn: Mai kia có trường, có thầy, các cháu phải chăm ngoan và học tốt nhé" - ông Ngọc nhớ lại.

Một lần khác, Bác Hồ trìu mến hỏi cậu bé Hoàng Ngọc: "Ông bảo cái này nhé, cháu có làm được không?". "Ông cứ giao, cháu làm được ạ". "Cu Ngọc tham gia Đội Nhi đồng cứu quốc nhé?". "Thưa ông, Đội Nhi đồng cứu quốc làm việc gì vậy ạ?". Người giải thích: "Là cu Ngọc đứng ra tập hợp 2-3 bạn chăn trâu, chăn bò, lên nương rẫy, khi thấy người lạ vào làng là phải thông báo ngay cho các chú bộ đội...".

Một góc Tân Trào - Tuyên Quang hôm nay. Ảnh: HẢI ANH

Nghe lời Bác, ông Ngọc đứng ra tập hợp được thêm 3 người bạn - gồm Nguyễn Văn Khoái, Nông Văn Giai và Ma Văn Hiền - thành đội viên Đội Nhi đồng cứu quốc. "Tuổi nhỏ làm việc nhỏ, tùy theo sức của mình. Được thực hiện nhiệm vụ ông Ké trực tiếp giao phó nên cả 4 chúng tôi rất vinh dự, tự hào, hăng hái lắm" - ông Ngọc kể.

Quốc dân Đại hội dưới mái đình Tân Trào ngày 16 và 17-8-1945 là sự kiện mà ông Ngọc và tất cả người dân nơi đây đều không thể quên. Sáng 17-8, thay mặt Ủy ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam, Bác Hồ đã đứng bên cạnh hòn đá "Thạch Ban" phía trước đình Tân Trào để đọc lời thề thiêng liêng trong lễ ra mắt quốc dân.

Dân làng đã cử một đoàn gồm phụ lão, thanh niên, phụ nữ, thiếu niên mang theo gạo, gà và 1 con bò đến chúc mừng đại hội thành công. Cậu bé Hoàng Ngọc, lúc đó mới 8 tuổi, là một trong 4 thiếu nhi được chọn tham gia đoàn khi ấy.

"Ông Ké cảm ơn dân làng đã ủng hộ cách mạng. Nhìn 4 đứa chúng tôi gầy gò, quần áo rách vá khắp nơi, Người tiến lại gần, xoa đầu chúng tôi và nói với đại hội: Chúng ta phải làm thế nào cho các cháu đây có cơm ăn, có áo mặc và được học hành" - ông Ngọc hồi tưởng.

Mãi sau đó một năm, trong dịp rước ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh về làng, người dân mới "ngã ngửa" vì hóa ra Bác Hồ chính là ông Ké ở làng mình năm trước.

Bài học "lấy dân làm gốc"

Được coi là "Hội nghị Diên Hồng" lần thứ 2 trong lịch sử dân tộc, Quốc dân Đại hội Tân Trào có ý nghĩa trọng đại đối với vận mệnh đất nước.

Theo GS-TS Phạm Hồng Tung, ĐHQG Hà Nội, hơn 60 đại biểu đại diện cho các giới, các tầng lớp nhân dân yêu nước từ Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ và kiều bào về dự đại hội là tượng trưng cho khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Ông Hoàng Trung Ngọc, đội viên cuối cùng hiện còn sống của Đội Nhi đồng cứu quốc ở Tân Trào, trò chuyện với phóng viên Báo Người Lao Động. Ảnh: HẢI ANH

"Tại Quốc dân Đại hội Tân Trào, những vấn đề tối quan trọng, mở đường cho việc kiến lập chế độ cộng hòa dân chủ của quốc gia Việt Nam độc lập, thống nhất, có chủ quyền toàn vẹn đã được quyết định theo đúng nghi thức và thông lệ chính trị quốc tế" - GS-TS Phạm Hồng Tung nhìn nhận.

PGS-TS Nguyễn Danh Tiên, Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, đánh giá Quốc dân Đại hội Tân Trào là dấu mốc lịch sử trọng đại, thể hiện sinh động tư tưởng "lấy dân làm gốc" của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta. Lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, một hình mẫu nhà nước kiểu mới - của dân, do dân và vì dân - được hình thành từ chính khát vọng độc lập và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc. Việc quy tụ các đại biểu tiêu biểu của các dân tộc, đảng phái, tôn giáo... thể hiện ý chí, trí tuệ và quyết tâm hành động vì lợi ích tối cao của quốc gia, dân tộc.

Theo PGS-TS Nguyễn Danh Tiên, giá trị cốt lõi của sự kiện này - tinh thần đoàn kết, dân chủ, quyết đoán, kịp thời chớp thời cơ - đến nay vẫn soi sáng cho công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và phát triển đất nước. "Bài học lớn rút ra là phát huy sức mạnh toàn dân, đặt lợi ích quốc gia lên trên hết; xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN lấy nhân dân làm trung tâm, coi nhân dân là chủ thể quyền lực, là nguồn gốc của mọi quyết sách; đồng thời gắn mục tiêu trước mắt với tầm nhìn chiến lược lâu dài" - ông Nguyễn Danh Tiên nhấn mạnh.

Đại tá Lê Thanh Bài, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Lịch sử Quốc phòng Việt Nam, nhìn nhận Quốc dân Đại hội Tân Trào mang ý nghĩa như Quốc hội lâm thời hay tiền Quốc hội, xây dựng cơ sở pháp lý đầu tiên cho sự ra đời chế độ cộng hòa dân chủ của nước ta.

"Những quyết nghị của đại hội là nền tảng cho các cuộc khởi nghĩa ở các địa phương và Tổng khởi nghĩa thắng lợi, làm cơ sở cho việc xây dựng nhà nước ngay sau khi cách mạng thành công. Đây chính là hình mẫu điển hình của nền dân chủ thực chất, khi quyết sách được ban hành dựa trên ý chí, nguyện vọng của toàn thể quốc dân" - đại tá Lê Thanh Bài khẳng định.

TS Ngô Vũ Hải Hằng, Viện Sử học - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, cho rằng chính việc đặt lợi ích nhân dân lên hàng đầu, Cách mạng Tháng Tám đã nhanh chóng nhận được sự ủng hộ và tham gia của toàn dân, tạo ra sức mạnh đoàn kết. "Quốc dân Đại hội Tân Trào cũng xác định rõ mọi thành quả cách mạng, mọi hoạt động của nhà nước phải hướng tới phục vụ nhân dân, vì nhân dân. Điều này được thể hiện trong 10 chính sách lớn của Việt Minh" - TS Hằng phân tích.

(Còn tiếp)

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 28-8

VĂN DUẨN