Nội dung cơ bản của dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi)

Đổi mới mô hình tổ chức đơn vị sự nghiệp làm cơ sở để đổi mới phương thức quản lý đội ngũ viên chức

Theo Bộ Nội vụ, Luật Doanh nghiệp 2020 quy định về dịch vụ công thiết yếu (khoản 28 Điều 4), theo đó, đã xác định những dịch vụ công thiết yếu do Nhà nước bảo đảm vì lợi ích chung hoặc quốc phòng, an ninh trong các lĩnh vực giáo dục công lập, y tế công lập, văn hóa, thể thao, du lịch, khoa học và công nghệ…

Việc phân loại mô hình đơn vị sự nghiệp hiện nay chủ yếu căn cứ vào mức độ tự chủ về tài chính mà chưa căn cứ vào tính chất của sản phẩm cung cấp làm cơ sở để xác định mô hình, lĩnh vực hoạt động, trên cơ sở đó xây dựng các quy định quản lý đội ngũ.

Việc phân loại theo loại hình đơn vị sự nghiệp công lập cung cấp dịch vụ công thiết yếu và đơn vị sự nghiệp công lập cung cấp dịch vụ công không thiết yếu là cần thiết để xác định trách nhiệm của Nhà nước nhằm tập trung đầu tư, quy hoạch, quản lý, tránh việc dàn trải trên quá nhiều lĩnh vực, đồng thời thực hiện đúng chủ trương Nhà nước tập trung vào cung cấp những lĩnh vực chủ yếu, quan trọng phục vụ người dân, phục vụ xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và không vì mục tiêu lợi nhuận.

Theo đó, đối với đơn vị sự nghiệp công lập cung cấp dịch vụ công thiết yếu, Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm nguồn lực phát triển trên cơ sở khuyến khích tăng mức độ tự chủ của đơn vị; trường hợp không có nguồn thu hoặc nguồn thu còn hạn chế thì phải bảo đảm thu nhập cho người lao động bằng hoặc cao hơn mức lương tối thiểu vùng cao nhất của khu vực doanh nghiệp; xác định cơ chế quản lý linh hoạt, đặc biệt là thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ khu vực tư vào khu vực công; quản trị đơn vị theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp trên cơ sở lấy viên chức là trung tâm, là chủ thể tạo ra giá trị phục vụ xã hội, giá trị kinh tế và chuyên môn, đáp ứng được nhu cầu đối với các loại hình đơn vị sự nghiệp có tính chất khác nhau, mức độ tự chủ khác nhau.

Đổi mới việc tuyển dụng, sử dụng, quản lý viên chức; quyền, nghĩa vụ của viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập

Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) tập trung hoàn thiện cơ chế quản lý nguồn nhân lực theo hướng lấy người lao động làm trung tâm, tạo sự linh hoạt trong sử dụng nguồn nhân lực công - tư, tạo cơ chế trong thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, cắt giảm thủ tục hành chính, khắc phục những hạn chế, bất cập của pháp luật hiện hành, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới quản trị quốc gia, xây dựng đội ngũ viên chức chuyên nghiệp, trách nhiệm, năng động và phục vụ nhân dân. Cụ thể:

(1) Tiếp tục đẩy mạnh thực hiện quản lý viên chức và trả lương theo vị trí việc làm gắn với kết quả sản phẩm đầu ra, theo đó quy định rõ việc tuyển dụng, quản lý, đánh giá, bố trí, sử dụng viên chức phải căn cứ vào yêu cầu của vị trí việc làm và năng lực, kết quả, hiệu quả thực hiện nhiệm vụ của viên chức, hướng tới bỏ quy định xếp lương gắn với việc xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp viên chức. Đồng thời, mở rộng các quy định về ký hợp đồng, tiếp nhận để tạo thuận lợi cho việc chuyển đổi từ khu vực tư sang khu vực công và ngược lại theo yêu cầu công việc và theo năng lực thực tế trong môi trường "cạnh tranh", công khai, minh bạch, bình đẳng.

(2) Đổi mới công tác tuyển dụng viên chức nhằm xây dựng cơ chế quản trị đội ngũ trên cơ sở phân định rõ theo lĩnh vực cung cấp dịch vụ công thiết yếu hoặc cung cấp dịch vụ công không thiết yếu. Theo đó, Luật Viên chức (sửa đổi) đa dạng hóa phương thức tuyển dụng theo hướng ngoài phương thức thi tuyển, xét tuyển truyền thống thì bổ sung hình thức ký hợp đồng trực tiếp vào làm viên chức đối với chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng phù hợp với lĩnh vực hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập.

Việc đa dạng phương thức tuyển dụng nêu trên tạo điều kiện thuận lợi cho đơn vị sự nghiệp chủ động trong công tác tuyển dụng viên chức, hướng tới mô hình quản trị chuyên nghiệp, hiện đại. Luật Viên chức (sửa đổi) quy định các phương thức tuyển dụng đối với đơn vị cung cấp dịch vụ công thiết yếu; đối với đơn vị sự nghiệp không cung cấp dịch vụ công thiết yếu sẽ hướng tới thực hiện việc tuyển dụng theo hướng ký hợp đồng.

Ngoài ra, Luật Viên chức (sửa đổi) quy định điều kiện đăng ký dự tuyển cụ thể trường hợp người có quốc tịch Việt Nam đang sinh sống tại nước ngoài hoặc có quốc tịch nước ngoài đang sinh sống tại Việt Nam thực hiện theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền; quy định ưu tiên tuyển chọn người có tài năng, người có công với nước, người dân tộc thiểu số; ứng dụng khoa học công nghệ trong quá trình tuyển dụng; tích hợp với dữ liệu quản lý đội ngũ viên chức thống nhất trong từng ngành, lĩnh vực; thay đổi về chế độ tập sự (người trúng tuyển viên chức phải thực hiện chế độ tập sự, trừ trường hợp đã có thời gian từ đủ 12 tháng trở lên thực hiện chuyên môn, nghiệp vụ phù hợp với yêu cầu của vị trí việc làm được tuyển dụng);

(3) Mở rộng quyền của viên chức, theo đó, viên chức được ký hợp đồng để thực hiện hoạt động nghề nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp khác ngoài đơn vị sự nghiệp công lập hiện đang làm việc; được tham gia góp vốn, thành lập, quản lý, điều hành, làm việc tại doanh nghiệp do đơn vị sự nghiệp mà mình đang làm việc thành lập hoặc tham gia thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu, khai thác hiệu quả tài sản trí tuệ, các sáng chế và công nghệ số do tổ chức đó tạo ra; được cử sang làm việc tại các tổ chức khoa học và công nghệ, cơ sở giáo dục đại học, doanh nghiệp và các tổ chức khác trong thời gian nhất định; được góp vốn, thành lập, tham gia quản lý, điều hành hoặc tham gia phát triển công nghệ tại các doanh nghiệp trong và ngoài nước; được xem xét loại trừ, miễn, giảm trách nhiệm trong các trường hợp: chấp hành quyết định trái pháp luật của cấp trên nhưng đã báo cáo; đã thực hiện đúng quy định, không vụ lợi nhưng gây thiệt hại do lý do khách quan; thực hiện đề xuất đổi mới, sáng tạo được cấp có thẩm quyền cho phép và xác định có động cơ trong sáng, vì lợi ích chung; do bất khả kháng.

(4) Đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác đánh giá, sử dụng viên chức, theo đó, việc đánh giá phải đảm đảm dân chủ, công khai, minh bạch, khách quan, xuyên suốt, liên tục, đa chiều; nội dung đánh giá phải được định lượng trên cơ sở các tiêu chí gắn với kết quả, sản phẩm của từng vị trí việc làm; khả năng đổi mới, thích ứng với yêu cầu thực tiễn nhằm mục tiêu đóng góp vào mục tiêu chung của đơn vị; ứng dụng khoa học, công nghệ, chuyển đổi số trong theo dõi, đánh giá, xếp loại chất lượng viên chức, bảo đảm sự linh hoạt, chủ động của đơn vị sự nghiệp trong việc xây dựng quy trình, quy định tiêu chí và triển khai đánh giá phù hợp với tính chất hoạt động, mô hình tổ chức của đơn vị; gắn với chế độ tiền lương, thưởng và chế độ, chính sách khác.

Quy định thẩm quyền và quy trình xây dựng quy chế đánh giá, theo đó, người đứng đầu cơ quan, đơn vị sử dụng viên chức có trách nhiệm đánh giá hoặc phân cấp thẩm quyền đánh giá; Bộ quản lý chuyên ngành xây dựng Bộ công cụ đánh giá và Mẫu Quy chế đánh giá; đơn vị sự nghiệp công lập xây dựng Quy chế đánh giá áp dụng cho đơn vị mình, làm căn cứ pháp lý để thực hiện đánh giá, xếp loại chất lượng và thực hiện các chế độ chính sách. Đồng thời, giao quyền cho người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập xem xét, quyết định việc sàng lọc đối với viên chức không đáp ứng yêu cầu của vị trí việc làm trên cơ sở công khai, minh bạch, cạnh tranh.

(5) Bổ sung nội dung quy định để phù hợp với thực tiễn, gồm: (i) Bổ sung quyền của viên chức được đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc theo quy định của pháp luật; được quyền ký hợp đồng để thực hiện hoạt động nghề nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp khác ngoài đơn vị sự nghiệp công lập hiện đang làm việc; (ii) Bổ sung quy định việc xây dựng, quản lý, khai thác Cơ sở dữ liệu quốc gia về viên chức, đáp ứng yêu cầu quản lý đội ngũ trong môi trường điện tử, xây dựng Chính phủ điện tử, chuyển đổi số trong giai đoạn mới.

Các nội dung sửa đổi, bổ sung nêu trên tạo hành lang pháp lý đồng bộ, hiện đại hóa công tác quản lý viên chức theo hướng năng động, minh bạch, hiệu quả, đảm bảo nguyên tắc sử dụng đúng người, đúng việc, phát huy tối đa năng lực của viên chức, đồng thời sàng lọc những trường hợp không đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, góp phần xây dựng đội ngũ viên chức chuyên nghiệp, có trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp, phục vụ tốt cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội và nhu cầu của người dân, doanh nghiệp; mặt khác, việc sửa đổi các nội dung này phù hợp, thống nhất trong quản lý đội ngũ công chức, viên chức.

Tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; thu hút, sử dụng, trọng dụng nguồn nhân lực chất lượng cao trong đơn vị sự nghiệp công lập

Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) tập trung rà soát, bổ sung chính sách theo hướng đơn vị sự nghiệp được chủ động trong công tác quản lý, sử dụng nguồn nhân lực, phù hợp với chủ trương mới của Bộ Chính trị[1] và thực tiễn. Mục tiêu hình thành cơ chế linh hoạt trong tuyển dụng để đơn vị sự nghiệp công lập thu hút, bố trí, sử dụng, đãi ngộ, đào tạo, bồi dưỡng viên chức, người lao động, chuyên gia, nhà khoa học, phù hợp với nhu cầu nhân lực và điều kiện tài chính của đơn vị; cho phép đơn vị sự nghiệp vận hành như chủ thể kinh tế (đối với các đơn vị tự chủ); tạo cơ chế linh hoạt trong tuyển dụng, đánh giá, sử dụng phù hợp với mức độ tự chủ trên cơ sở bảo đảm nguyên tắc phục vụ cộng đồng; tạo cơ chế quản trị đội ngũ linh hoạt theo hướng mở, thích ứng với mọi mô hình tổ chức; tạo cơ chế đủ mở để mỗi đơn vị được "thiết kế riêng" cách quản lý, sử dụng, tuyển dụng đội ngũ của mình. Cụ thể:

(1) Thực hiện nguyên tắc phân cấp, phân quyền tương ứng với mức độ tự chủ của đơn vị sự nghiệp, bảo đảm quyền chủ động toàn diện về nhân sự gắn với trách nhiệm của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp trong việc điều hành, quản lý nhân sự và nguồn lực khác để phục vụ tốt nhất nhiệm vụ chuyên môn nghiệp vụ đáp ứng yêu cầu cung cấp dịch vụ công, bảo đảm chất lượng, hiệu quả phục vụ xã hội. Theo đó đối với các đơn vị sự nghiệp tự chủ ở mức độ cao được quyền quyết định về số lượng người làm việc; tăng mức độ tự chủ về tuyển dụng, sử dụng, quản lý, quy hoạch, bổ nhiệm cho người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập.

(2) Đơn vị sự nghiệp công lựa chọn các hình thức tuyển dụng viên chức phù hợp theo mức độ tự chủ, yêu cầu của vị trí việc làm và đặc thù của đơn vị.

(3) Đơn vị sự nghiệp có thể ký hợp đồng trực tiếp đối với chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng phù hợp với lĩnh vực hoạt động của đơn vị, tạo điều kiện thuận lợi để đơn vị thu hút nhân sự chất lượng cao, có kinh nghiệm và chuyên môn sâu mà quy trình thi tuyển truyền thống có thể không đáp ứng được.

(4) Đơn vị sự nghiệp có thể tiếp nhận vào làm viên chức đối với người có kinh nghiệm đáp ứng ngay yêu cầu của vị trí việc làm đang làm việc tại khu vực ngoài công lập, giúp đơn vị bổ sung đội ngũ nhân sự có năng lực, sẵn sàng bắt tay vào công việc, tiết kiệm thời gian và chi phí đào tạo ban đầu.

(5) Đơn vị sự nghiệp được chủ động xây dựng Quy chế đánh giá, lương, thưởng, kỷ luật áp dụng riêng cho đơn vị, sát với đặc thù nhiệm vụ, mô hình tổ chức và mục tiêu của từng đơn vị, từ đó việc đánh giá trở nên công bằng, khách quan và hiệu quả hơn, thúc đẩy viên chức phát huy tối đa năng lực.

Thể chế các chủ trương của Đảng trong việc khuyến khích viên chức đổi mới sáng tạo, dám nghĩ, dám làm; nâng cao đạo đức nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu ngày một nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân và xã hội

(1) Hoàn thiện, bổ sung quy định về sàng lọc viên chức theo hướng không quy định cho việc gắn với điều kiện không hoàn thành nhiệm vụ trong 02 năm liên tiếp, tạo cơ chế cạnh tranh trong nội tại, thúc đẩy đội ngũ viên chức không ngừng rèn luyện, nâng cao năng lực và ý thức trách nhiệm.

(2) Thể chế hóa chính sách khuyến khích viên chức đổi mới sáng tạo; bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung;đồng thời, quy định bỏ quy định về biệt phái viên chức để tránh hành chính hóa quản lý viên chức và phân định rõ hoạt động nghề nghiệp của viên chức. Trường hợp cần thiết cấp có thẩm quyền quyết định điều động, luân chuyển, chuyển đổi vị trí công tác của viên chức để đáp ứng yêu cầu thực hiện nhiệm vụ.

(3) Bổ sung quy định về chuyển đổi số, theo đó thực hiện quản lý, khai thác cơ sở dữ liệu quốc gia về viên chức đáp ứng yêu cầu xây dựng Chính phủ số, xã hội số, kinh tế số.

Tiếp tục đẩy mạnh phân cấp và cắt giảm thủ tục hành chính

(1) Về phân cấp, phân quyền: Luật Viên chức (hiện hành) cơ bản đã phân cấp, phân quyền triệt để cho Bộ, ngành, địa phương và đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện. Tại dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) tiếp tục đẩy mạnh nội dung phân cấp, phân quyền trong công tác tuyển dụng, quản lý viên chức, theo đó quy định: (i) Người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập quyết định việc tuyển dụng, quản lý, sử dụng viên chức, người lao động thuộc thẩm quyền quản lý theo mức độ tự chủ; (ii) Bộ quản lý chuyên ngành xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp, bộ công cụ đánh giá và Mẫu Quy chế đánh giá đối với viên chức thuộc thẩm quyền quản lý; đơn vị sự nghiệp công lập xây dựng Quy chế đánh giá áp dụng cho đơn vị mình, làm căn cứ pháp lý để thực hiện đánh giá, xếp loại chất lượng và thực hiện các chế độ chính sách đối với viên chức.

(2) Về cải cách thủ tục hành chính: Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) không quy định về thi, xét thăng hạng, theo đó giảm 02 thủ tục so với Luật Viên chức hiện hành[2].

(3) Quy định cơ chế mới để làm căn cứ trả lương theo hướng không gắn với hạng chức danh nghề nghiệp viên chức, theo đó sẽ bỏ quy định về xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp viên chức.

Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) không có nội dung trái với điều ước quốc tế có liên quan mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên (như Công ước của Liên Hợp quốc về chống tham nhũng, Công ước quốc tế về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ, Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, văn hóa và xã hội …).

[1] Tại Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 và Kết luận số 91-KL/TW ngày 12/8/2024.

[2] Khoản 2 Điều 31 Luật Viên chức hiện hành quy định việc thay đổi chức danh nghề nghiệp viên chức được thực hiện thông qua thi hoặc xét.