Nỗi đau từ cuộc chiến gây thương vong dân sự lớn

Số người thương vong trong một ngày không thể tưởng tượng được ngay cả trước khi cuộc chiến Israel - Hamas bắt đầu. Hơn 400 người Palestine được báo cáo là đã thiệt mạng sau 10 giờ Israel nối lại các cuộc không kích vào ngày 18/3. Mặc dù còn quá sớm để xác định có bao nhiêu người không tham chiến đã thiệt mạng trong các cuộc tấn công mà Israel cho biết là nhằm vào các chỉ huy quân sự và quan chức chính trị của Hamas (tổng số thương vong từ Bộ Y tế Gaza không phân biệt người tham chiến với người không liên quan), nhưng khả năng là dân thường bị thiệt mạng với số lượng lớn.

Một phụ nữ Palestine ngồi trên đống đổ nát của ngôi nhà bị phá hủy trong cuộc không kích của Israel ở trung tâm Gaza ngày 18/3.

Nhóm giám sát Airwars đã ghi nhận hơn 7.000 vụ việc dân thường thiệt mạng trong cuộc chiến kéo dài 15 tháng trước đó, một cuộc xung đột mà hoạt động ném bom diễn ra dữ dội đến mức khiến những người theo dõi phải đặt ra câu hỏi liên quan đến học thuyết quân sự về tính tương xứng được cho là có thể làm giảm tác động của chiến tranh đối với những người không tham chiến.

Bà Emily Tripp - Giám đốc của Airwars (đơn vị đã theo dõi tác động của các chiến dịch ném bom trong chiến tranh trong hơn 10 năm) cho biết: "Phân tích của chúng tôi cho thấy, số người thương vong tại Gaza vượt xa bất kỳ con số nào từng thấy từ các chiến dịch không kích trong 10 năm qua".

Luật nhân đạo quốc tế - được hỗ trợ bởi các công ước Geneva có mục đích đóng vai trò kiểm soát xung đột vũ trang. Các bên trong chiến tranh được kỳ vọng sẽ tuân thủ nguyên tắc phân biệt giữa quân đội - dân thường và nguyên tắc tương xứng. Về lý thuyết, những cuộc tấn công vào các mục tiêu quân sự gây ra thương vong quá mức cho dân thường so với lợi thế đạt được là một tội ác chiến tranh.

Hamas không tuân thủ nguyên tắc phân biệt hoặc tính tương xứng trong cuộc tấn công ngày 7/10 khiến khoảng 1.200 người Israel thiệt mạng. 6 tháng sau, cơ quan an sinh xã hội của Israel cho biết, 814 thường dân nước này đã thiệt mạng, trong đó có 39 trẻ em, trong các cuộc tấn công tàn bạo vào lễ hội âm nhạc Nova (nơi ước tính có 365 người thiệt mạng) và tại Nahal Oz và các kibbutz (công xã) khác gần Dải Gaza.

Đáp lại, phản ứng quân sự của Israel rất dữ dội, khiến hơn 49.000 người ở Gaza thiệt mạng - bao gồm cả thường dân và quân nhân, trong đó theo các cơ quan y tế Palestine, khoảng 59% là phụ nữ, trẻ em và người già.

Bà Anna Gallina - một luật sư nhân đạo quốc tế và là chuyên gia của Global Rights Compliance cho biết: "Ngay cả khi xem xét các sự cố cụ thể, khó có thể thấy các biện pháp giảm thiểu tác hại cũng như các nguyên tắc phân biệt và tương xứng đã được áp dụng như thế nào đối với thường dân".

Trong một số sự cố cụ thể, số lượng thương vong của thường dân là rất lớn. Có ít nhất 126 người Palestine được ghi nhận đã thiệt mạng trong vụ đánh bom trại tị nạn đông dân Jabalia vào ngày 31/10/2023. Quân đội Israel cho biết, mục tiêu của cuộc tấn công này và không có cảnh báo trước là chỉ huy phía bắc của Hamas, Ibrahim Biari và một căn cứ ngầm.

Ngoài ra còn có nhiều bằng chứng cho thấy quân đội Israel đã nới lỏng các quy tắc giao tranh của riêng mình. Các báo cáo trên tạp chí +972 của Israel và tờ Guardian trích dẫn các nguồn tin trong Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) cho biết, việc giết tới 15 đến 20 thường dân khi tấn công một người được xác định là một đặc vụ cấp dưới của Hamas và 100 người đối với một chỉ huy là được phép.

Vào ngày 25/10/2023, IDF đã tấn công một tòa nhà - nơi mà nhiều lần họ cho rằng phía dưới là "đường hầm của Hamas". Cuộc tấn công đã phá hủy tòa nhà dân cư al-Taj và 101 người (44 trẻ em, 37 phụ nữ, 26 nam giới) được Airwars thống kê là đã thiệt mạng.

Khi Israel tăng mạnh chiến dịch không kích chống lại Hezbollah ở Lebanon vào tháng 9/2024 sau gần một năm không kích qua biên giới, Beirut báo cáo có 492 thường dân và quân nhân thiệt mạng chỉ trong một ngày. Vài ngày sau, 73 người đã thiệt mạng khi một tòa nhà chung cư 6 tầng tại làng Ain el-Delb bị tên lửa Israel phá hủy. 6 nạn nhân được xác định là có liên hệ với Hezbollah.

Ông Craig Jones - tác giả của một nghiên cứu về luật quân sự cho biết, trong khi quân đội NATO tại Mỹ và đặc biệt là ở châu Âu ngày càng thận trọng hơn về nguy cơ thương vong của dân thường, thì "Israel lại theo hướng ngược lại" trong cuộc chiến ở Gaza.

Lập luận của Israel là họ đang tiến hành một cuộc chiến khác biệt. Israel đã nhiều lần cho rằng, Hamas cố tình xóa bỏ sự khác biệt giữa dân sự và quân sự trong suốt cuộc xung đột. Họ cáo buộc Hamas thường đặt trung tâm chỉ huy trong mạng lưới đường hầm bên dưới các tòa nhà như bệnh viện trong môi trường đô thị đông đúc của Gaza, trong khi 2,3 triệu công dân bị bao vây của họ không có nơi nào để trốn thoát.

Các đồng minh phương Tây chủ chốt của Israel là Anh và Mỹ cũng chưa thể kết luận nước này vi phạm học thuyết về tính tương xứng vì "môi trường thông tin không minh bạch và gây tranh cãi ở Gaza" - theo lá thư từ Ngoại trưởng Anh David Lammy gửi cho ủy ban đối ngoại từ tháng 1.

Ông Dearbhla Minogue - một luật sư nhân quyền của Mạng lưới Hành động Pháp lý Toàn cầu cho biết: "Việc mở rộng khái niệm về tính tương xứng tại Gaza có thể tạo tiền đề để các quân đội khác nới lỏng các tiêu chuẩn của mình trong các cuộc xung đột trong tương lai".

Hà Anh