Nổi chìm văn hóa Cù lao - Bài 3: Chuyện cồn Đất cuối dòng Mê Kông

Giai thoại vua Gia Long

Bến Tre - vùng đất cuối nơi sông Mê Kông đổ ra biển Đông, dòng phù sa từ dòng sông mẹ bồi đắp trải qua hàng nghìn năm, từ cù lao nhỏ thành lớn, hợp thành từ 3 cù lao chính (cù lao Bảo, cù lao Minh và cù lao An Hóa).

Cùng với sức lao động của con người, bãi cồn hoang vu trở thành vườn tược, đất đai trù phú của Bến Tre ngày nay. Khi xưa, từ vị trí 3 cù lao của Bến Tre có thể đến các tỉnh Đông Nam bộ, ra miền Trung và xuống mũi Cà Mau bằng thuyền đi biển và ngược lại.

Cồn Đất thuộc xã An Hiệp (huyện Ba Tri, Bến Tre), trên cồn duy nhất có ấp An Bình, rộng hơn 200ha, với 261 hộ dân, khoảng 1.400 nhân khẩu. Trước đây, bãi cồn chỉ với rừng cây bần, mắm, đước, dừa nước, nơi trú ngụ cho chim cò, chồn beo, rái cá… Sau này, người dân địa phương tới khai phá, lập nghiệp. Ngày nay, nơi đây vẫn như một ốc đảo, tách biệt với cuộc sống nhộn nhịp bên ngoài.

Phà đưa khách từ đất liền sang cồn Đất. Ảnh: Hòa Hội

Đặc biệt, cồn Đất còn gắn với nhiều giai thoại dân gian về vua Gia Long. Người dân nơi đây lưu truyền rằng, khi xưa Nguyễn Phúc Ánh (vua Gia Long) bị nhà Tây Sơn truy đuổi, nên tới cồn Đất lánh tạm.

Khi đoàn người lên cồn trên bùn vẫn còn dấu chân, nhưng nhờ có đôi rái cá bò theo bùn làm mờ dấu, nên ông thoát nạn. Về sau khi lên ngôi, vua Gia Long phong cho rái cá chức “Lang lại nhị đại tướng quân” (việc rái cá được phong chức này còn có giai thoại khác liên quan trận đánh ở cửa biển Tư Hiền, huyện Phú Lộc, Huế).

Trong thời gian vua Gia Long ở cồn Đất, cai việc Trần Văn Hạc đã có công nuôi giấu, nên sau này ông Hạc được vua ban đất đai rộng khắp vùng cồn Đất ngày nay và lân cận. Câu chuyện về cai việc Trần Văn Hạc cứu vua Gia Long được tác giả Nguyễn Duy Oanh ghi chép lại trong cuốn sách “Tỉnh Bến Tre trong lịch sử Việt Nam từ năm 1757 đến năm 1945” (NXB Tổng hợp TPHCM, 1971).

Ở cồn Đất giai thoại ông Hạc và đàn rái cá cứu vua được rất nhiều người biết. Năm 2006, người dân trên cồn Đất góp tiền trùng tu lại ngôi mộ ông Hạc, và đắp tượng đôi rái cá 2 bên bia mộ.

Mộ ông Trần Văn Hạc và 2 con rái cá được người dân trùng tu vào năm 2006 tại cồn Đất

Năm 2014, cồn Đất được đầu tư đưa điện từ bờ vượt sông Hàm Luông sang, có thêm tuyến đường chính chạy dọc cồn, thêm đường bê tông đi các ngõ, nhờ đó đời sống vật chất, tinh thần của người dân cải thiện rõ rệt, dù còn nhiều khó khăn so với những nơi khác.

Ông Nguyễn Chí Trung, Trưởng ấp An Bình cho biết, hiện trên cồn còn 49 hộ nghèo và 15 hộ cận nghèo. Trên cồn hiện chỉ tổ chức lớp mầm non và cấp 1 tới hết lớp 4, từ lớp 5 các em trên cồn phải vào bờ học. Từ trước tới nay, con em trên cồn cũng chỉ khoảng 10 em học tới đại học.

“Hơn 50% người trẻ trong độ tuổi lao động đã rời quê đi làm thuê ở các địa phương khác, kể cả lên Đông Nam bộ, để lại con thơ cho ông bà chăm sóc”, ông Trung nói.

Ngay gia đình trưởng ấp Trung, một bạn chuẩn bị vào lớp 12, một bạn lên lớp 10, ông Trung cũng chỉ cố gắng được cho con học hết lớp 12 rồi nghỉ đi làm thuê để phụ gia đình. “Thật sự, vợ chồng mình cũng không đủ khả năng lo cho con đến đại học”, ông Trung buồn bã nói.

Theo sử sách địa phương ghi lại, năm 1787, khi cuộc chiến giữa nhà Nguyễn và nhà Tây Sơn diễn ra quyết liệt, Nguyễn Phúc Ánh (vua Gia Long) bị truy đuổi vào tới Bến Tre, ở nhà cai việc Trần Văn Hạc, bên rạch Ụ, gần mé sông Hàm Luông. Mỗi ngày, khi trời vừa hửng sáng, cai việc Hạc sẽ đưa Nguyễn Ánh sang trú ẩn ở cồn Đất.

Ngồi bên cạnh, vợ ông Trung tiếp lời chồng, ở đây sống chủ yếu nhờ nuôi tôm nhưng khoảng ba năm nay thất nhiều hơn trúng, tôm bệnh nhiều, thua lỗ.

Ở cồn Đất khó khăn cách trở, nếu muốn học lên cao phải qua đò sang đất liền, phải đi sớm về muộn, hoặc thuê nhà ở trọ lại, muốn vậy phải có kinh tế tốt.

Chưa kể, những hôm mưa gió, tới bến đò trễ, chuyến cuối rời lúc 17 giờ, không kịp chuyến xem như khỏi về nhà.

Phó Chủ tịch UBND xã An Hiệp - Bùi Thị Diễm Kiều nhìn nhận thực tế đời sống người dân ở cồn Đất: “Một số em nghỉ học giữa chừng để theo cha mẹ lên Bình Dương làm thuê.

Nhà trường và chính quyền địa phương cũng đã nhiều lần đến nhà vận động các em tiếp tục học, nhưng một số em vẫn nghỉ để theo phụ giúp cha mẹ”, bà Kiều cho hay.

Tiềm năng phát triển du lịch

Trước đây, cồn Đất rộng hơn 400ha, nhưng đến nay sạt lở mất phân nửa diện tích. Bà Lê Thị Gắn (63 tuổi) chủ phà đưa khách từ đất liền sang cồn Đất gần 30 năm nay nhớ lại, khi 19 tuổi bà sang cồn làm dâu.

Khi đó, cha chồng kể, mấy chục năm trước từ đất liền sang cồn chỉ qua con sông vài chục mét, khi triều rút lội qua vẫn được. Tuy nhiên, sau nhiều năm sạt lở, giờ sông rộng gần 1,5km.

Đoàn viên thanh niên xã An Hiệp (Ba Tri, Bến Tre) trồng bần để hạn chế sạt lở tại cồn Đất

Từ năm 2022 đến nay, xã Đoàn An Hiệp bắt đầu triển khai trồng bần để chống xói mòn và giữ đất cồn Đất. “Trước tình trạng sạt lở ngày càng nhiều, đoàn viên thanh niên cùng chung tay trồng cây hy vọng bảo vệ, giữ được đất cồn để người dân không không phải di dời nhà cửa, tài sản do sạt lở”, anh Nguyễn Nhật Trường, Bí thư Đoàn xã An Hiệp chia sẻ.

Nói về tương lai của cồn Đất, anh Trường rất hy vọng vào sự phát triển của du lịch, khi cồn có giai thoại lịch sử gắn với vua Gia Long, cùng với cảnh vật thiên nhiên ưu đãi, sông nước mênh mang.

Bà Bùi Thị Diễm Kiều cho biết, cồn Đất có đặc trưng, lợi thế và cả câu chuyện văn hóa, lịch sử cho du lịch. Để tương lai mở du lịch ở cồn, địa phương đang trùng tu, xây dựng khu mộ và di tích tưởng niệm cai việc Trần Văn Hạc, miếu thờ Lang lại nhị đại tướng quân (rái cá).

Địa phương dự định phát triển du lịch cồn Đất theo hướng du lịch sinh thái, văn hóa. Tuy nhiên, hiện trong thời điểm sáp nhập tỉnh, xã không biết chủ trương sắp tới như thế nào.

Theo Hòa Hội (TPO)