Nỗ lực hòa bình dang dở của thủ lĩnh Hamas vừa bị ám sát tại Iran

Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) ngày 31/7 thông báo Ismail Haniyeh, thủ lĩnh chính trị của phong trào Hamas tại Dải Gaza, đã thiệt mạng sau khi dinh thự nơi ông ở tại thủ đô Tehran bị tấn công.

Hãng thông tấn Fars thuộc IRGC công bố những thông tin chính thức đầu tiên về vụ ám sát ông Haniyeh, xác nhận cuộc tấn công xảy ra vào khoảng 2h sáng 31/7 (7h30 giờ Hà Nội). Ông Haniyeh khi đó đang lưu trú trong "khu nhà đặc biệt dành cho cựu binh", nằm ở phía bắc thủ đô Tehran.

Báo cáo sơ bộ cho thấy ông thiệt mạng do "quả đạn dẫn đường từ trên không" đánh trúng khu nhà, song giới chức Iran cần điều tra thêm chi tiết vụ ám sát.

IRGC cho hay một cận vệ của ông Haniyeh cũng thiệt mạng trong vụ ám sát. Cơ quan này đang tiến hành điều tra và sẽ công bố kết quả cuối ngày hôm nay.

Hamas cũng vừa ra tuyên bố xác nhận thông tin. "Người anh em, lãnh đạo, chiến binh Hồi giáo Ismail Haniyeh, người dẫn dắt phong trào của chúng ta, đã qua đời trong cuộc tấn công của những kẻ theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái vào nơi ở của ông ở Tehran, sau khi ông dự lễ nhậm chức của tân Tổng thống Iran",

Thuật ngữ "người theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái" thường được Hamas sử dụng để chỉ Israel. Tel Aviv chưa bình luận về thông tin này.

Hiện chưa rõ vụ ám sát Haniyeh được thực hiện bằng vũ khí tập kích tầm xa, hay do các sát thủ trực tiếp tiến hành. Trong khi truyền thông Lebanon dẫn nguồn tin từ Hezbollah cho hay đây là tên lửa phóng từ mặt đất, được khai hỏa bên ngoài biên giới Iran.

Khi được CNN hỏi về vụ ám sát Haniyeh, phát ngôn viên quân đội Israel cho hay họ "không phản hồi thông tin trên báo chí nước ngoài".

Ông Haniyeh, 62 tuổi, gia nhập Hamas năm 1987 và trở thành người đứng đầu văn phòng chính trị của nhóm này năm 2017.

Ông được coi là người theo chủ nghĩa thực dụng và duy trì mối quan hệ tốt đẹp với người đứng đầu các phe chính trị ở Palestine, trong đó có các đối thủ của Hamas.

Cha mẹ ông là người Palestine và bị mất nhà cửa trong cuộc chiến Ả Rập - Israel vào năm 1948.

Tuổi thơ sống trong trại tị nạn khiến ông sớm nhận ra những khó khăn của người Palestine. Những trải nghiệm này đã hình thành quan điểm chính trị và lập trường của Haniyeh.

Haniyeh theo học tại các trường do Liên hợp quốc điều hành, sau đó đăng ký vào Đại học Hồi giáo ở Gaza.

Trong suốt những năm học đại học, ông tham gia tích cực vào các hoạt động chính trị của sinh viên.

Khi Hamas phát triển quyền lực, ông Haniyeh đã thăng tiến qua các cấp bậc, được bổ nhiệm vào "ban lãnh đạo tập thể" bí mật năm 2004, sau đó được bổ nhiệm làm lãnh đạo của chính quyền Palestine vào năm 2006.

Đến năm 2017, ông Haniyeh đã trở thành thủ lĩnh của nhóm Hamas. Ngay sau đó, ông bị Mỹ coi là "đối tượng khủng bố toàn cầu được chỉ định đặc biệt".

Ông Haniyeh đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng chính sách và chiến lược của Hamas, đặc biệt trong mối quan hệ với Israel và chính quyền Palestine.

Trong những năm qua, ông Haniyeh đã tham gia các cuộc đàm phán hòa bình với cựu Tổng thống Mỹ Jimmy Carter và gặp gỡ các nhà lãnh đạo khác bao gồm Quốc vương Qatar, Sheikh Hamad bin Khalifa al-Thani và nhà ngoại giao Trung Quốc Wang Kejian vào đầu năm nay.

Tin tức về việc ông bị ám sát khiến người dân ở Gaza rất lo sợ, cho rằng xung đột đang có chiều hướng xấu đi.

Họ xác định những ngày sắp tới sẽ khó khăn hơn, đặc biệt đối với những cuộc đàm phán về thỏa thuận ngừng bắn, do Haniyeh là thủ lĩnh chính trị đóng vai trò trung tâm trong các hoạt động đối ngoại của Hamas nhằm chấm dứt chiến sự Gaza.

Haniyeh thường xuyên di chuyển qua lại giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar trong những năm gần đây nhằm tránh các hạn chế đi lại do Israel áp đặt ở Gaza, cũng như tham gia các cuộc đàm phán ngừng bắn hoặc liên lạc với Iran.

Ông được cho là duy trì quan hệ tốt đẹp với người đứng đầu các phe phái của Palestine, trong đó có cả các nhóm đối thủ.

Ông Haniyeh vài lần đưa ra các tuyên bố cứng rắn với Israel từ khi chiến sự bùng phát ở Dải Gaza ngày 7/10/2023.

Tuy nhiên ông vẫn được giới ngoại giao quốc tế đánh giá là lãnh đạo có quan điểm ôn hòa và thực dụng hơn nhiều so với các chỉ huy nhánh quân sự của Hamas ở Dải Gaza.

Ông Haniyeh từng tuyên bố quân đội Israel "sẽ bị nhấn chìm trong cát ở Gaza", nhưng liên tục tiến hành chiến dịch ngoại giao con thoi tại Trung Đông để đạt thỏa thuận ngừng bắn với Israel, phóng thích người Palestine bị Tel Aviv giam giữ và tăng viện trợ vào khu vực.

"Ông ấy không đóng vai trò lớn về mặt quân sự, nhưng là người phụ trách quan hệ đối ngoại của Hamas và người đàm phán chủ chốt với các nhà trung gian Ai Cập, Qatar trong các cuộc thương lượng ngừng bắn, trao đổi con tin ở Gaza", Barak Ravid, chuyên gia phân tích đối ngoại, chính trị của CNN, nhận xét.

Ông Haniyeh là người hiểu hơn ai hết mức độ khốc liệt của cuộc chiến. Ngôi nhà của gia đình ông ở Gaza bị phá hủy trong cuộc không kích của Israel hồi tháng 11/2023. Ba con trai và 4 người cháu của ông cũng thiệt mạng do đòn không kích của Israel ở miền bắc Dải Gaza hồi tháng 4.

Haniyeh khi đó cho biết khoảng 60 thành viên trong gia đình ông đã thiệt mạng từ khi chiến sự giữa Hamas và Israel bắt đầu. Đến cuối tháng 6, Israel không kích ngôi nhà của gia đình thủ lĩnh Hamas ở trại tị nạn Al-Shati, phía bắc Dải Gaza, khiến 10 người thiệt mạng.

Người dân Gaza không chỉ coi ông là thủ lĩnh chính trị của Hamas, mà còn là người dẫn đầu nỗ lực đàm phán với hy vọng chấm dứt hoàn toàn những cuộc chiến dai dẳng ở khu vực.

"Haniyeh nhận được sự ủng hộ của người dân Palestine ở khắp Gaza và Bờ Tây. Ông ấy lớn lên trong trại tị nạn, đại diện cho con cháu của những người Palestine phải rời bỏ nhà cửa khi Israel lập quốc năm 1948. Thông tin ông bị ám sát đang tạo phản ứng rất tiêu cực trên khắp dải đất này", Hani Mahmoud, phóng viên thường trú của Al Jazeera tại Gaza, cho hay.

Thổ Nhĩ Kỳ chỉ trích Israel, cho rằng vụ ám sát ông Haniyeh là âm mưu nhằm mở rộng cuộc chiến ở Gaza ra khu vực.

"Một lần nữa, việc này cho thấy chính phủ của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu không có ý định đạt được hòa bình", Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ cho hay.

Thứ trưởng Ngoại giao Nga Mikhail Bogdanov gọi đây là "vụ giết người vì mục đích chính trị hoàn toàn không thể chấp nhận được".

"Vụ ám sát cũng sẽ khiến căng thẳng leo thang", ông Bogdanov cho hay.

Tại buổi họp báo ở quân cảng Subic ngày 31/7, trong chuyến thăm và làm việc tại Philippines, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin nói ông "không có bất kỳ thông tin nào có thể chia sẻ thêm" khi được hỏi về vụ ám sát thủ lĩnh Hamas.

Tuy nhiên, ông nhấn mạnh Washington vẫn tin tưởng các bên có thể tránh kịch bản chiến tranh quy mô lớn ở Trung Đông và "vẫn luôn có dư địa cùng cơ hội cho biện pháp ngoại giao".

Việt Hùng