Những thách thức cần tháo gỡ trong xây dựng nông thôn mới

Diện mạo nông thôn xã Hải Lệ, thị xã Quảng Trị thay đổi rõ nét khi thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới -Ảnh: T.L

Đến nay, toàn tỉnh có 69/95 xã đạt chuẩn NTM (chiếm tỉ lệ 72,6%), trong đó có 22 xã đạt chuẩn NTM nâng cao; bình quân tiêu chí toàn tỉnh là 16,8 tiêu chí/xã; 4/7 huyện đạt chuẩn NTM gồm Cam Lộ, Vĩnh Linh, Triệu Phong và Hải Lăng; 7 thôn thuộc các xã đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã đạt chuẩn thôn NTM; 146 thôn đạt chuẩn thôn NTM kiểu mẫu; 190 vườn hộ gia đình được công nhận vườn mẫu NTM.

Trên thực tế, kết quả xây dựng NTM của một số vùng miền trên địa bàn tỉnh vẫn còn khoảng cách chênh lệch lớn. Theo thống kê của ngành chức năng, đến nay toàn tỉnh vẫn còn 19 xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đạt dưới 13 tiêu chí. Chất lượng đạt chuẩn và công tác duy trì bền vững kết quả của một số xã sau đạt chuẩn còn hạn chế, đặc biệt là tiêu chí môi trường.

Bên cạnh đó, chất lượng các công trình cơ sở hạ tầng ở một số địa phương có dấu hiệu xuống cấp do chưa được quan tâm, duy tu bảo dưỡng thường xuyên. Một số xã chưa tích cực, chủ động xây dựng kế hoạch, triển khai thực hiện duy trì, nâng cao chất lượng tiêu chí, chưa thực sự phát huy hết nội lực trong Nhân dân để xây dựng NTM. Các xã đăng ký đạt chuẩn NTM năm 2025 đều là xã đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi với xuất phát điểm thấp, hiện trạng tiêu chí còn tương đối thấp với nhiều tiêu chí khó, cần nhiều nguồn lực đầu tư như giao thông, trường học, nước sạch...

Một khó khăn nữa là nguồn kinh phí thực hiện chương trình xây dựng NTM còn hạn chế so với mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ đề ra. Nguồn lực huy động tại chỗ ở một số xã gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là nguồn vốn từ đấu giá quyền sử dụng đất và đóng góp của Nhân dân. Công tác lồng ghép nguồn vốn từ các chương trình mục tiêu quốc gia chưa thực sự đồng bộ, thống nhất. Một số địa phương còn chủ quan, thiếu quyết liệt trong việc duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí. Nguồn vốn ngân sách nhà nước, nhất là ngân sách trung ương giải ngân còn chậm, tỉ lệ giải ngân thấp dù đã được phép chuyển nguồn thực hiện qua nhiều năm...

Trên lĩnh vực kinh tế, công tác chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đổi mới mô hình sản xuất trong nông nghiệp còn chậm, hiệu quả sản xuất nông nghiệp chưa đồng đều; chưa thu hút được nhiều doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn. Cùng với đó, các làng nghề chưa phát triển mạnh, năng lực hoạt động của hợp tác xã còn hạn chế, chưa mạnh dạn mở rộng phát triển và thực hiện liên kết chuỗi giá trị... Nhiều địa phương chưa chú trọng quy hoạch vùng sản xuất tập trung gắn với sản phẩm chủ lực, nhân rộng mô hình phát triển sản xuất có hiệu quả, việc xây dựng thương hiệu sản phẩm chưa được quan tâm đúng mức, thị trường đầu ra cho các sản phẩm nông nghiệp còn gặp khó khăn.

Xây dựng NTM là quá trình liên tục, có điểm khởi đầu nhưng không có điểm kết thúc. Tuy nhiên, tại một số địa phương sau khi đạt chuẩn thì phong trào xây dựng NTM có dấu hiệu chững lại, chưa chú trọng nhiều đến công tác duy trì bền vững và nâng cao chất lượng các tiêu chí, nhất là tiêu chí môi trường, thu nhập.

Chất lượng môi trường nông thôn tuy đã được cải thiện nhưng chưa rõ nét, ô nhiễm do rác thải, nước thải, thuốc bảo vệ thực vật còn xảy ra; ý thức bảo vệ môi trường của người dân chưa cao. Công tác xây dựng thôn, bản khó khăn đạt chuẩn NTM chưa đạt mục tiêu đề ra, nhiều thôn, bản có điều kiện KT-XH khó khăn, tỉ lệ hộ nghèo còn cao, thu nhập bình quân đầu người khá thấp; cơ sở hạ tầng nông thôn chưa đồng bộ, đòi hỏi nguồn vốn đầu tư khá lớn...

Nguyên nhân dẫn đến những khó khăn là do giai đoạn 2021-2025, nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện chương trình xây dựng NTM được ban hành chậm, điều chỉnh, bổ sung nhiều lần; bộ tiêu chí xã NTM cấp xã giai đoạn 2021- 2025 có một số tiêu chí cao hơn so với giai đoạn trước như tiêu chí thu nhập, tỉ lệ nghèo đa chiều, trường học, tổ chức sản xuất, môi trường và an toàn thực phẩm.

Đặc biệt tiêu chí thu nhập không có đặc thù vùng, miền. Về tiêu chí nghèo đa chiều, mặc dù tỉ lệ quy định như giai đoạn trước nhưng nay đánh giá thêm tỉ lệ hộ cận nghèo đa chiều nên rất khó khăn đối với các địa phương miền núi.

Cùng với đó, một số cơ chế chính sách về phát triển sản xuất thuộc các chương trình mục tiêu quốc gia như phát triển KT-XH vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, giảm nghèo bền vững còn vướng mắc, tỉ lệ giải ngân thấp, làm chậm tiến độ triển khai thực hiện các dự án, mô hình phát triển sản xuất, ảnh hưởng đến việc nâng cao thu nhập, giảm tỉ lệ nghèo đa chiều gắn với mục tiêu xây dựng NTM...

Dù vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng NTM được khẳng định, nhưng thực tế ở một số nơi vẫn còn tồn tại tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ, đầu tư của cấp trên. Sự vào cuộc của cấp ủy, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội ở một số địa phương chưa thực sự quyết liệt; chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm nên phần nào đã ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện các nội dung, tiêu chí của chương trình...

Công tác kiểm tra, giám sát, hướng dẫn, phân công hỗ trợ của cấp huyện, xã nhằm thực hiện các tiêu chí chưa quyết liệt. Công tác đỡ đầu các xã khó khăn xây dựng NTM chưa đồng đều ở các sở, ban, ngành.

Để từng bước tháo gỡ khó khăn, triển khai thực hiện hiệu quả chương trình xây dựng NTM phù hợp với tình hình mới, tỉnh cần tiếp tục ưu tiên đầu tư cho các xã miền núi, xã khó khăn đảm bảo nguyên tắc công bằng trong phân bổ nguồn lực. Cùng với đó, cần xây dựng các mô hình sản xuất phù hợp, tạo sinh kế bền vững, nâng cao thu nhập cho người dân. Tiếp tục khơi dậy ý thức làm chủ của Nhân dân, xem người dân vừa là chủ thể, vừa là động lực chính trong quá trình thực hiện chương trình xây dựng NTM.

Dẫu hành trình xây dựng NTM còn nhiều khó khăn, thách thức nhưng với quyết tâm chính trị cao, sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và người dân, tin rằng chương trình xây dựng NTM tại Quảng Trị sẽ tiếp tục đạt được những kết quả tích cực, hướng đến mục tiêu xây dựng nông thôn giàu đẹp, văn minh và bền vững.

Thanh Lê