Những phát hiện thú vị về gió mùa đông bắc và không khí lạnh tăng cường

Vùng Đông Bắc Bộ có mùa đông đến sớm nhất

Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, khi nhiệt độ trung bình ngày từ 15,1 đến 20 độ thì gọi là ngày rét. Một ngày rét diện rộng xảy ra khi có trên 1/2 số trạm trong khu vực quan trắc được nhiệt độ trung bình ngày nằm trong ngưỡng nhiệt độ trên. Một đợt rét diện rộng phải kéo dài ít nhất 2 ngày liên tiếp.

Nhiệt độ trung bình ngày từ 13,1 đến 15,0 độ được gọi là một ngày rét đậm. Theo đó, một ngày rét đậm diện rộng xảy ra khi có trên 1/2 số trạm trong khu vực quan trắc được nhiệt độ trung bình ngày nằm trong ngưỡng nhiệt độ trên. Một đợt rét đậm diện rộng phải kéo dài ít nhất 2 ngày liên tiếp.

Thời điểm bắt đầu và kết thúc mùa đông ở các vùng khác nhau.

Rét hại là khi nhiệt độ quy ước dưới 13.0 độ. Quy ước về ngày rét hại, đợt rét hại tương tự như với đợt rét đậm, đợt rét ở trên. Đối với khu vực vùng núi, khi nhiệt độ đạt giá trị xấp xỉ 0 độ hoặc dưới 0 độ thì sẽ có thể xảy ra hiện tượng băng giá.

Theo cơ quan khí tượng, mùa đông ở nước ta thường bắt đầu vào tháng 11 năm trước kéo dài cho đến hết tháng 3 năm sau và được đánh giá bắt đầu khi có sự xuất hiện của đợt rét diện rộng đầu tiên ở Bắc Bộ. Điều này như một dấu mốc để chúng ta đánh giá về sự bắt đầu của mùa đông trong mỗi năm, nhưng nếu xét riêng mỗi vùng thì nó lại có sự khác nhau khá lớn.

Ví dụ như ở vùng đồng bằng Bắc Bộ và Tây Bắc Bộ thì nhiệt độ trung bình ngày thường xuống dưới 20 độ ở khoảng nửa cuối tháng 11 trở đi, trong khi ở vùng núi Đông Bắc thì vào cuối tháng 10 đầu - tháng 11 thì nhiệt độ trung bình ngày đã dưới 20 độ, hay như ở Bắc Trung Bộ mức nhiệt này đến muộn hơn vào khoảng đầu 12.

Sự khác nhau này là do sự khác nhau về vĩ độ ở mỗi vùng miền và địa hình từng vùng. Quy luật về sự bắt đầu của mùa đông trong những năm gần đây thực sự bị biến đổi rõ rệt, xu hướng rét ít hơn. Còn trong dân gian, mùa đông bắt đầu hay kết thúc được tính theo 24 tiết khí trong năm. Theo đó thì tiết lập đông, tức là thời điểm mùa đông bắt đầu là vào khoảng ngày 7-8/11.

Khi nào thì phát bản tin thông báo không khí lạnh?

Không khí lạnh là một hiện tượng thời tiết nguy hiểm khi xâm nhập từ phía bắc xuống nước ta làm thay đổi một cách cơ bản hệ thống gió đang tồn tại ở miền Bắc Việt Nam trở thành hệ thống gió có hướng lệch bắc và thời tiết biến đổi rõ rệt, đặc biệt có quá trình giảm nhiệt độ trên diện rộng.

Mỗi đợt không khí lạnh được coi là xâm nhập hoặc ảnh hưởng đến nước ta nếu thỏa mãn một trong hai điều kiện sau đây: Không khí lạnh làm tốc độ gió hướng lệch bắc ngoài khơi đo được tại trạm Bạch Long Vỹ từ cấp 6 trở lên và kéo dài trên 3 tiếng (2 quan trắc liên tiếp).

Không khí lạnh gây thay đổi thời tiết mạnh mẽ, diện mưa tăng lên từ 2 cấp trở lên ở một hoặc nhiều khu vực và đồng thời làm nhiệt độ trung bình ngày đối với trên một nửa số trạm ở một hoặc nhiều khu vực đất liền giảm từ 3 độ trở lên.

Không khí lạnh được chia làm 2 loại Gió mùa đông bắc và Không khí lạnh tăng cường. Gió mùa đông bắc là không khí lạnh có kèm theo front lạnh hoặc đường đứt, khi xâm nhập đến nước ta thường gây ra biến đổi thời tiết mạnh mẽ: gió trong đất liền chuyển hướng đông bắc cấp 3 – 4, vùng ven biển cấp 5, ngoài khơi gió chuyển hướng đông bắc từ cấp 6 trở lên, có thể có dông mạnh kèm theo gió giật mạnh trên cấp 6, tố, lốc, mưa đá …. Nhiệt độ trung bình ngày hoặc nhiệt độ tối cao giảm mạnh.

Không khí lạnh tăng cường là không khí lạnh khi xâm nhập đến nước ta không kèm theo front lạnh hoặc đường đứt trong khi ở các tỉnh phía bắc vẫn nằm trong khối không khí lạnh. Không khí lạnh tăng cường làm gió đông bắc mạnh trở lại nhưng ít làm thời tiết (gió, mưa) thay đổi. Trong một số trường hợp không khí lạnh tăng cường làm giảm lượng mây, do đó có thể làm tăng nhiệt độ vào ban ngày.

Không khí lạnh luôn được xác định đồng thời bởi sự thay đổi của hệ thống gió và sự thay đổi của thời tiết (mức độ giảm nhiệt độ 24 giờ, lượng mưa và diện mưa). Cường độ không khí lạnh được xác định bởi tốc độ gió. Khi có không khí lạnh thường có sự tăng đồng bộ giữa tốc độ gió trên đất liền và ngoài khơi, vì vậy có thể lấy tốc độ gió quan trắc được tại trạm Bạch Long Vĩ để xác định cường độ không khí lạnh.

Đối với không khí lạnh tăng cường, khi xét đến cấp độ mạnh, trung bình, yếu cũng chỉ xét theo cấp độ gió như đối với gió mùa đông bắc mà không xét đến giảm nhiệt độ.

Tùy theo tình hình cụ thể của từng đợt không khí lạnh, có hoặc không kèm theo front lạnh, thỏa mãn các phương pháp và chỉ tiêu dự báo thì phát tin dự báo không khí lạnh. Tin gió mùa đông bắc được phát ra khi không khí lạnh có khả năng xâm nhập xuống nước ta, làm thay đổi căn bản hệ thống gió đã tồn tại từ trước thành gió hướng lệch bắc, gây ra gió mạnh từ cấp 6 trở lên và kéo dài quá 3 giờ ở trên Vịnh Bắc Bộ (và ngoài khơi Trung Bộ);

Khi không khí lạnh có khả năng xâm nhập đến miền bắc nước ta, làm thay đổi căn bản hệ thống gió đã tồn tại từ trước thành gió hướng lệch về bắc (không xét tốc độ gió), đồng thời làm thay đổi rõ rệt về thời tiết ở một khu vực: chuyển đầy mây, diện mưa tăng lên đột ngột và nhiệt độ trung bình ngày giảm từ 3 - 5 độ trở lên đối với trên một nửa số trạm trong ít nhất một khu vực.

Tin Gió mùa đông bắc và rét được phát ra giống như khi phát gió mùa đông bắc kể trên nhưng nếu thấy đợt không khí lạnh có khả năng làm cho nhiệt độ trung bình ngày ở vùng đồng bằng, trung du Bắc Bộ giảm xuống dưới 15 độ (rét đậm và rét hại) và có khả năng kéo dài từ 2 ngày trở lên.

Tin không khí lạnh tăng cường được phát trong trường hợp có không khí lạnh tăng cường xuống nước ta. Trong khi ở các tỉnh phía bắc đang tồn tại không khí lạnh, hướng gió chưa thay đổi (vẫn gió hướng lệch bắc), nhưng tốc tộ gió đã tương đối suy yếu, ngoài khơi gió đã giảm xuống dưới cấp 5, nhưng nhận thấy khả năng có một đợt không khí lạnh khác, lại gây ra gió mạnh lại từ cấp 6 trở lên và kéo dài quá 6 giờ ở trên Vịnh Bắc Bộ (và ngoài khơi Trung Bộ).

Tin không khí lạnh tăng cường và rét được phát trong trường hợp có không khí lạnh tăng cường nhưng có khả năng làm cho nhiệt độ trung bình ngày ở vùng đồng bằng, trung du Bắc Bộ giảm xuống dưới 15 độ (rét đậm và rét hại) và có khả năng kéo dài từ 2 ngày trở lên.

Tô Hội