Những người 'kể chuyện cách mạng'

Ngày 21/6 năm nay, giới báo chí Việt Nam tự hào và xúc động chào đón kỷ niệm tròn thế kỷ Ngày Báo Thanh Niên ra đời. Tờ báo là tiếng nói của Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội, tổ chức tiền thân quan trọng nhất của Đảng ta. Số đầu của báo ra ngày 21/6/1925 và được xuất bản đều đặn hằng tuần. Chủ bút, đồng thời là người sáng lập báo chính là Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh, lãnh tụ thiên tài, danh nhân văn hóa thế giới. Từ Người “tỏa ra một nền văn hóa của tương lai”.

Bác Hồ đọc Báo Nhân Dân. Ảnh tư liệu.

Các thế hệ những người làm báo Việt Nam đã và đang từng ngày chứng kiến đôi cánh thần kỳ của khoa học công nghệ đưa con người bay đến những chân trời xa xôi, mới lạ, điều mà xa xưa chỉ có trong mơ ước. Tương lai tươi sáng, sứ mệnh lớn lao đang đặt ra những yêu cầu đổi mới hơn nữa, tinh gọn, hiệu quả hơn nữa, để xứng tầm nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; để các nhà báo xứng đáng với danh xưng mà xã hội tôn vinh “người chèo lái con thuyền sự thật”?

Gần 40 năm qua, trong công cuộc Đổi mới đất nước do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, báo chí nước nhà ngày càng khẳng định vai trò tiên phong và thể hiện sự trưởng thành về nghiệp vụ, bản lĩnh chính trị của đội ngũ các nhà báo. Họ đã thật sự nhập cuộc có trách nhiệm và hòa mình vào đời sống xã hội, lên án các hành vi tiêu cực, đấu tranh không khoan nhượng với tham nhũng, lãng phí, các quan điểm sai trái, thù địch. Đồng thời, phát huy lợi thế của mỗi tờ báo, lan tỏa những giá trị tích cực, những mô hình mới, những sáng kiến hay và những tấm gương bình dị giữa đời thường.

Từ sau Hội nghị Trung ương 10 (tháng 9/1924) đến nay, báo chí đã truyền tải sinh động và rộng khắp các chủ trương, định hướng lớn mang tầm chiến lược, có tính chất Cương lĩnh để thực hiện trong giai đoạn mới. Đây là mốc quan trọng đặc biệt đánh dấu giai đoạn bứt phá phát triển nhanh và bền vững, mở ra kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Lắm việc phải lo, nhiều điều đáng nghĩ. Những đề tài phong phú, hấp dẫn sẽ là cơ hội và cũng là “phép thử” đối với mỗi cơ quan báo chí và mỗi nhà báo: Cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy trong hệ thống chính trị sao cho hiệu lực, hiệu quả; thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; chiến lược đầy kỳ vọng cho kinh tế tư nhân tháo cởi những “vòng kim cô”, làm ăn khấm khá; công tác xây dựng và thi hành pháp luật được coi là “đột phá của đột phá” trong hoàn thiện thể chế phát triển đất nước. Nói là “phép thử” bởi vì, mỗi cơ quan báo chí vừa phải tập trung tuyên truyền những nội dung mới mẻ, chưa từng có tiền lệ, vừa phải thông tin, bình luận, quảng bá hình ảnh bằng các công nghệ tiên tiến nhất, từ đó cho ra đời những tác phẩm đa dạng, hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của độc giả.

Với mục tiêu đến năm 2030, 100% cơ quan báo chí Việt Nam đưa nội dung lên các nền tảng số, ưu tiên các nền tảng số trong nước, chúng ta đang từng bước sắp xếp tổ chức, hoạt động, vận hành mô hình tòa soạn hội tụ và các mô hình phù hợp với sự phát triển của khoa học, công nghệ tiên tiến. Công chúng đã quen với hình ảnh phóng viên không chỉ chuyên chụp ảnh, quay phim, hay viết tin bài, mà họ có thể kết hợp đọc, dựng thành phẩm hoặc ít nhất là dựng thô. Nhờ sự đa năng mà báo chí mới có thể cung cấp thông tin nhanh nhất, có sức thu hút mạnh nhất.

Song dù làm báo nghiêng về trầm tư suy nghĩ, đúc rút những nhận định triết lý sâu sắc, hay làm báo thời chạy đua với từng dòng tin tức trên mạng, thì bản lĩnh, tri thức, năng lực, đạo đức nghề nghiệp là đòi hỏi không thay đổi. Nhà báo luôn phải sống ở đầu nguồn tin tức, chấp nhận gian khổ, hy sinh để xứng đáng với vai trò người làm sử đương đại. Cả đời họ tận tụy như con ong làm mật để viết về cái thật, cái mới, cái điển hình.

Báo chí tiếp tục thực hiện sứ mệnh người "kể chuyện cách mạng".

Bác Hồ thường nhắc nhở, trước tiên đề tài cho người cầm bút là “những điều mắt thấy, tai nghe”. Nghĩa là viết báo trước tiên phải đúng sự thật, bắt nguồn từ thực tế cuộc sống với những con số, những sự kiện đã được xem xét kiểm tra, chọn lọc. Sự thực vừa là sức mạnh của tác phẩm cũng đồng thời là thước đo đạo đức của người làm báo chân chính. Còn cái mới trong báo chí, trước tiên là cái vừa xảy ra, nóng bỏng, cạnh tranh nhau từng phút. Giải báo chí Pulitzer năm 2025 công bố đầu tháng 5 vừa qua đã có nhiều bài luận chiến chát chúa của những cây bút sừng sỏ.

Những phân tích sắc sảo về cuộc chiến ở Trung Đông, xung đột Nga-Ukraine, Pakistan- Ấn Độ, rồi đến các vấn đề nóng bỏng của xã hội, từ cuộc khủng hoảng fentanyl (loại ma túy cực độc, còn được gọi là “thuốc xác sống”), gây nhức nhối, những góc khuất trong hoạt động của quân đội Mỹ và vụ ám sát hụt Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa hai tờ báo New York Times và The New Yorker lên vị trí đầu bảng tại giải báo chí uy tín nhất thế giới. Chúng ta học được những gì? Phải chăng là ở phong cách điều tra sâu, phân tích sắc sảo, bình luận thẳng thắn? Các nhà bình luận không chỉ thông tin mà còn đặt ra những câu hỏi, tạo ra những tranh luận, khám phá gốc rễ của vấn đề.

Về tuyên truyền điển hình, không phải không có ý kiến cho rằng, cách tuyên truyền điển hình không còn phù hợp nữa trong cơ chế thị trường. Đến đâu cũng thấy tình trạng sợ trách nhiệm, thấy đùn đẩy, né tránh, ai cũng không hài lòng nhưng rồi ai cũng giơ tay đồng ý (!) Như thế thì làm gì có động lực, làm gì có điển hình? Làm sao có thể tuyên truyền cả vệt bài về một điển hình tiên tiến như “ngày xưa”? Thưa rằng, thời toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, thời cách mạng công nghiệp 4.0, xuất hiện không ít các cá nhân, tập thể tiêu biểu - những con người của hôm nay. Người làm báo có con mắt tinh đời phát hiện nhân tố mới từ khi còn là cái nụ, cái mầm chứ không đợi đến khi nó thành cây, ra hoa, kết trái.

Tròn một thế kỷ đồng hành cùng dân tộc, những người làm báo hôm nay có may mắn và vinh dự tiếp tục “kể chuyện cách mạng” trong thời kỳ mới. Những cơ hội và thách thức to lớn đang ở phía trước chúng ta, đòi hỏi sự đổi mới, vươn lên mạnh mẽ hơn nữa. Sự đổi mới không chỉ ở việc ứng dụng công nghệ tiên tiến vào quy trình làm báo, mà còn ở việc tìm tòi, thử nghiệm, khai thác những đề tài mới mẻ, đặng phản ánh chân thực và sâu sắc những vấn đề nóng hổi của xã hội.

Trong niềm yêu, niềm say mê rạo rực, đó đây không tránh khỏi những phân tâm, những ánh mắt thoáng buồn. Trước mắt chúng ta còn không ít rãnh sâu cắt lối, phiến đá chắn đường, bao nỗi niềm, tâm tư ngang dọc. Nhiều tờ báo bị sáp nhập, giải thể. Giảm mạnh cơ quan báo chí là việc cần thiết, bởi mỗi nhà báo không chỉ là người quan sát, trong vai khán giả, mà hơn thế là nốt nhạc sống trong bản hòa âm dân tộc. Nhưng có một điểm khác. Làm báo là một nghề đặc thù, dấu ấn sáng tạo cá nhân, năng khiếu rất rõ, không phải ai cũng có thể trở thành nhà báo giỏi. Nay tờ báo không còn họ sẽ về đâu, làm gì, có đem cái sở đoản thay cái sở trường được không? “Nước nổi lo chi bèo chẳng nổi”, đồng nghiệp khuyên nhau như thế. Hoặc nói chuyện xa hơn, sâu hơn khi một nhà báo lão thành nhắc tới tâm sự của một nhà sử học người Anh: “Hàng trăm người có thể vượt qua thiếu thốn, nhưng rất ít người có thể vượt qua sự đủ đầy”. Biết đâu trong lúc khó khăn nhất lại là lúc bản lĩnh và tài năng chói sáng nhất.

Rồi còn chuyện nguồn tài chính, lo phát hành, tìm quảng cáo, lo tổ chức sự kiện. Khó đến đâu cũng không sa vào thương mại hóa, thậm chí dẫn tới việc một số cán bộ quản lý, phóng viên, nhân viên đã bị xử lý trước pháp luật vì đe dọa, cưỡng đoạt tài sản của các cá nhân, doanh nghiệp. “Ngã không đổ tại nền”, bài học về giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp và đạo đức người làm báo càng phải nhắc nhau nhiều hơn bao giờ hết, nhất là ở thời điểm này.

Tròn một thế kỷ đồng hành cùng dân tộc, những người làm báo hôm nay có may mắn và vinh dự lại tiếp tục “kể chuyện cách mạng” trong thời kỳ mới. Những cơ hội và thách thức to lớn đang ở phía trước chúng ta, đòi hỏi sự đổi mới, vươn lên mạnh mẽ hơn nữa. Sự đổi mới không chỉ ở việc ứng dụng công nghệ tiên tiến vào quy trình làm báo, mà còn ở việc tìm tòi, thử nghiệm, khai thác những đề tài mới mẻ, những cái đặc sắc riêng có của chúng ta, đặng phản ánh chân thực và sâu sắc những vấn đề nóng hổi của xã hội. Lúc này lại vang lên trong tâm trí chúng ta lời dặn của Bác Hồ - người thầy vĩ đại của Báo chí cách mạng Việt Nam: Muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ thì người làm báo “Phải cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản; phải nâng cao trình độ văn hóa, đi sâu vào nghiệp vụ của mình. Cần phải luôn luôn cố gắng, mà cố gắng thì nhất định thành công”.

Hải Đường