Những nghệ nhân giữ 'hồn nghề' truyền thống

Hiện, nghề truyền thống của các dân tộc tại huyện Nậm Nhùn phải kể đến là: rèn dao, đan lu cở của dân tộc Mông; đan lát của dân tộc Mảng; làm đàn tính của dân tộc Thái; thêu hoa văn trên trang phục truyền thống của dân tộc Hà Nhì… Thời gian qua, các nghệ nhân luôn dành tâm huyết với việc giữ “hồn nghề” truyền thống. Tiêu biểu như ông Lò Văn Điện (dân tộc Thái ở xã Nậm Hàng); bà Lò Thị Chướng, Tào Me Thơ (dân tộc Mảng ở xã Trung Chải); ông Lý Xá To (dân tộc Hà Nhì ở xã Hua Bum).

Dồn hết tâm huyết vào việc giữ nghề

Bà Chìn Mé Đào (dân tộc Mảng ở bản Nậm Sảo 1, xã Trung Chải) dành nhiều thời gian, công sức để bảo tồn, phát huy những nét đẹp trong văn hóa của dân tộc Mảng. Đối với bà, mong muốn lớn nhất hiện nay là thế hệ trẻ quan tâm, kế thừa các nghề truyền thống, đây cũng chính là cách để giữ gìn, bảo tồn văn hóa dân tộc Mảng.
Bà Chìn Mé Đào cho biết: “Từ khi còn bé, mỗi lần lên nương tôi lại được bố mẹ dạy cho cách đan lát các loại dụng cụ dùng cho cuộc sống hàng ngày như: thúng, mẹt, gùi của dân tộc. Tôi chỉ mong truyền dạy được nghề cho con cháu để văn hóa dân tộc Mảng không bị mai một và Đảng, Nhà nước tiếp tục có những hỗ trợ, nhất là đối với dân tộc còn nhiều khó khăn như dân tộc Mảng để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa”.

Người dân bản Nậm Chà (xã Nậm Chà) giữ nghề làm chài đánh cá truyền thống.

Còn với nghệ nhân làm đàn tính tẩu Lâm Văn Điện (bản Nậm Ty, xã Nậm Hàng) chia sẻ: “Cây đàn tính tẩu cùng với hát then là sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố nghệ thuật hát, trình diễn nhạc cụ dân tộc, tất cả được hòa quyện thành giá trị văn hóa truyền thống riêng của dân tộc Thái. Mỗi lễ cúng lại có một bài hát then, đàn tính riêng, nên việc học để thành thạo hát then, đàn tính là một điều “rất khó”. Hiện, số người biết, nắm rõ và biểu diễn được loại hình này rất ít. Để lưu giữ các giá trị văn hóa của dân tộc, tôi đang cố gắng sưu tầm và truyền dạy lại cho con cháu và những người đam mê với loại hình nghệ thuật này để tiếng then, đàn tính tẩu còn ngân mãi nơi bản làng của đồng bào Thái”.
Nói đến các nghệ nhân giữ “hồn nghề” ở Nậm Nhùn không thể không nhắc đến ông Phàng A Châu ở bản Pề Ngài 2 (xã Nậm Pì). Năm nay đã gần 60 tuổi nhưng ông vẫn luôn tâm huyết với nghề làm khèn Mông và rèn dao truyền thống. Ông Châu chia sẻ: “Đối với dân tộc Mông, trong những dịp lễ hội, tết đến xuân về không thể thiếu tiếng khèn, các trò chơi dân gian. Tiếng khèn gửi gắm và thể hiện tiếng lòng với cộng đồng, thiên nhiên, núi rừng và thể hiện giá trị văn hóa, làm nên bản sắc độc đáo của dân tộc Mông. Ngoài ra, nghề rèn dao cũng rất quan trọng bởi dân tộc Mông khi lên nương, vào rừng lúc nào cũng phải dắt bên hông một con dao. Vì vậy, tôi vẫn duy trì làm các nghề truyền thống, dạy con cháu cách làm để giữ bản sắc cho dân tộc mình”.
Đó là ba trong số rất nhiều tâm sự của các nghệ nhân tiêu biểu trong việc giữ “hồn nghề” truyền thống tại huyện Nậm Nhùn. Tại 69 bản của các xã, thị trấn trong toàn huyện hiện đều có nghệ nhân được các cơ quan có thẩm quyền công nhận hoặc do cộng đồng dân cư tự công nhận. Từ đó, nghề truyền thống vẫn có sức sống bền bỉ, được duy trì đều ở các bản.

Nỗ lực truyền nghề cho thế hệ trẻ

Xác định mục tiêu của việc giữ “hồn nghề” và phát huy bản sắc văn hóa của các dân tộc phải quan tâm đầu tư truyền dạy cho thế hệ trẻ. Tại bản Pá Bon (xã Nậm Pì) hiện nay có khoảng 50 hộ gia đình dân tộc Mảng thường xuyên đan lát các đồ thủ công truyền thống. Trong đó có các loại cót, chiếu, gùi, mâm cơm… nhận được sự quan tâm của nhiều du khách khi đến thăm bản. Để bảo tồn nghề truyền thống, thời gian qua, xã Nậm Pì có nhiều nỗ lực trong việc giữ gìn, phát triển nghề trong cộng đồng bản. Đặc biệt, xã tích cực truyền tải những giá trị văn hóa đến thế hệ trẻ có niềm đam mê với nghề truyền thống, qua đó tạo nền tảng để nghề phát triển bền vững. Anh Lò Văn Linh (sinh năm 1998) gắn bó với nghề đan lát nhiều năm nay cho biết: “Tôi thấy những đồ gia dụng được đan lát thủ công rất đẹp, cùng với việc được bố mẹ, ông bà truyền dạy lại nên tôi đam mê từ lúc nào không hay. Cứ rảnh là tôi lên rừng lấy tre, mây về đan gùi, rổ rá vừa để dùng, còn thừa thì mang ra chợ bán. Nhưng hiện nay mọi người mới chỉ làm để dùng cho gia đình chứ chưa sản xuất thành hàng hóa để giải quyết việc làm và tạo thu nhập ổn định cho người dân được”.

Nghệ nhân Chìn Me Tưởng truyền dạy nghề cho thanh niên ở bản Nậm Sảo 1 (xã Trung Chải).

Nghệ nhân Sìn Văn Roi ở bản Pá Bon (xã Nậm Pì) có 30 năm giữ gìn nghề đan lát của dân tộc Mảng. Những sản phẩm thủ công như: rổ, rá, chiếu… được ông tạo ra từ đôi bàn tay điêu luyện, khéo léo, tỷ mỷ đến từng chi tiết nhỏ. Ông Roi cho biết: “Tôi tuổi cũng đã cao, muốn dành hết sự hiểu biết của mình về nghề truyền thống để dạy cho thế hệ trẻ. Tôi mong rằng các sản phẩm thủ công của dân tộc Mảng sau này sẽ được nhiều người biết đến hơn thông qua phát triển du lịch cộng đồng. Từ đó, người trẻ có thể vừa giữ được nghề, vừa có thu nhập”.
Năm 2024, Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Nậm Nhùn mở nhiều lớp truyền dạy nghề truyền thống: kỹ thuật tạo hình trên trang phục dân tộc Mảng, truyền dạy nghệ thuật trình diễn dân gian của dân tộc Cống, vẽ hoa văn trên trang phục bằng sáp ong của dân tộc Mông… ở các xã: Trung Chải, Nậm Pì, Nậm Chà, Nậm Hàng với hầu hết thanh niên tham gia. Để nâng cao chất lượng truyền dạy nghề, Phòng Văn hóa - Thông tin huyện tham mưu UBND huyện chỉ đạo các xã, thị trấn trên địa bàn mở lớp tập huấn cho các nghệ nhân, phân công cán bộ chuyên môn xuống cơ sở hướng dẫn cách dạy nghề. Qua đó, giúp cho nhiều nghề truyền thống vẫn được lưu giữ dù gặp không ít thách thức bởi nhịp sống hiện đại.
Ông Hà Văn Ruệ - Trưởng Phòng Văn hóa Thông tin huyện Nậm Nhùn cho biết: “Thời gian tới chúng tôi tiếp tục tham mưu huyện đẩy mạnh tuyên truyền, vận động nhân dân các dân tộc đồng sức, đoàn kết lưu giữ bản sắc văn hóa. Tăng cường phối hợp giữa các phòng, ban và các xã nghiên cứu, phục dựng các ngành nghề mang đậm bản sắc văn hóa của từng dân tộc. Đặc biệt quan tâm đào tạo nghề truyền thống cho thế hệ trẻ. Gắn việc gìn giữ, bảo tồn nghề truyền thống với phát triển du lịch cộng đồng.

Nguyễn Tùng