Những nghệ nhân giữ hồn cho văn hóa dân tộc

Gốm Bình Đức thành phẩm

Làm gốm - gìn giữ hơi thở đất nung

Ở làng gốm Chăm Bình Đức (xã Bắc Bình) cũng như nhiều lò gốm truyền thống trong tỉnh, hình ảnh những người phụ nữ Chăm miệt mài bên bãi đất, nắn từng khối đất sét, se từng vòng gốm thủ công đã trở thành biểu tượng văn hóa lâu đời.

Khác với gốm công nghiệp, gốm truyền thống nơi đây không dùng bàn xoay mà hoàn toàn dựa vào sự kiên trì và đôi tay khéo léo. Những chiếc nồi đất, chum, bình gốm mộc mạc nhưng ấm áp, chất chứa tinh thần gắn bó của con người với thiên nhiên.

Nghệ nhân Lâm Hùng Sổi - người đàn ông duy nhất ở làng gốm Bình Đức gắn bó với nghề

Làng gốm Bình Đức vốn có từ lâu đời, gắn liền với đời sống và phong tục của đồng bào Chăm địa phương. Ngay từ thuở nhỏ, các bé gái Chăm đã được bà, mẹ truyền dạy nghề làm gốm.

Gần như mọi công đoạn tinh xảo đều do bàn tay phụ nữ đảm trách, còn đàn ông Chăm thường chỉ phụ việc nặng nhọc như: đào đất, chở đất về nhà, lấy củi, vận chuyển sản phẩm đến lò nung. Chính vì vậy, hình ảnh một người đàn ông dáng người nhỏ nhắn đang tỉ mẩn nhồi đất, nặn gốm luôn gây ấn tượng cho du khách khi ghé thăm làng nghề. Đó là nghệ nhân Lâm Hùng Sổi - người đàn ông Chăm duy nhất ở làng Bình Đức thành thục nghề gốm vốn từ lâu chỉ dành cho phụ nữ.

“Không chỉ trong cộng đồng người Chăm mà ngay cả các gia đình, quán ăn, nhà hàng cũng thường xuyên sử dụng sản phẩm gốm Bình Đức để nấu nướng. Từ chiếc nồi nấu cơm, nấu nước, chiếc trã kho cá, nấu canh, ấm đất sắc thuốc, nấu nước uống đến chiếc khương dùng để đốt than cho phụ nữ sau sinh...

Đặc biệt, món ăn chế biến bằng gốm Bình Đức được nhiều người nhận xét là ngon hơn so với khi dùng nồi đồng, nhôm, gang hay inox. Chính nhờ vậy, dù nghề làm gốm vất vả nhưng vẫn giúp gia đình tôi nuôi con khôn lớn, có đồng ra đồng vào. Yêu nghề, nghề không phụ nên tôi phải giữ gìn và phát huy thôi”, người đàn ông 60 tuổi với mái tóc hoa râm, nói bằng niềm tự hào.

Ban đầu, có thể chỉ do muốn san sẻ công việc với vợ sau khi bà suy giảm sức khỏe vì bạo bệnh, nhưng hơn hết là tình yêu và sự đau đáu với nghề truyền thống của dân tộc, nên ông Sổi mới quyết tâm học làm gốm.

Từ những ngày đầu loay hoay tạo hình, trộn đất, cát không đều khiến sản phẩm dễ bị nổ khi nung, đến nay, ông đã trở thành một nghệ nhân lành nghề, từng tham gia biểu diễn, đưa sản phẩm trưng bày tại nhiều triển lãm trong và ngoài tỉnh.

Đặc biệt, sự kiện UNESCO ghi danh “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp (tháng 11/2022) không chỉ mang lại niềm vui lớn, mà còn là động lực để nghệ nhân Lâm Hùng Sổi cùng những hộ gia đình làm nghề ở làng gốm Bình Đức tiếp tục nỗ lực giữ nghề, truyền nghề để ngọn lửa gốm Chăm không bao giờ tắt.

Vẽ tranh cát - lưu giữ hồn cát Phan Thiết

Trong nắng vàng rực rỡ nơi phố biển Phan Thiết, hạt cát mịn màng tưởng chừng vô tri, nhưng qua đôi tay khéo léo của các nghệ nhân ở cơ sở tranh cát Phi Long đã trở thành những bức tranh sống động, chứa đựng cả một thế giới nghệ thuật độc đáo.

Chính vì vậy, khi bước chân vào cơ sở tranh cát Phi Long, nhiều du khách không giấu được sự tò mò khi chứng kiến những nghệ nhân tỉ mẩn bên lọ thủy tinh trong suốt. Tranh cát Phi Long có điểm độc đáo là hoàn toàn không sử dụng keo dính.

Nghệ nhân dùng nhiều lớp cát với màu sắc khác nhau, khéo léo sắp đặt trong lọ thủy tinh hoặc khung kính. Lớp này chồng lên lớp kia, mảng màu này hòa cùng mảng màu khác, để rồi tạo nên hình dáng một thiếu nữ đội nón lá, một chiếc thuyền buồm căng gió hay hình ảnh Bác Hồ hiền từ. Tất cả đều sắc nét, bền vững mà vẫn giữ nguyên sự mịn màng, tự nhiên của hạt cát…

Anh Lữ Ngọc Toàn - một người khiếm thính chú tâm vào bức tranh cát

Ít ai biết rằng, phần lớn những nghệ nhân ở cơ sở tranh cát Phi Long đều là người khuyết tật. Bằng nghị lực và đôi tay khéo léo, họ đã vượt qua những khiếm khuyết của bản thân để sáng tạo nên tác phẩm nghệ thuật độc đáo.

Trong góc phòng bên cửa sổ, anh Nguyễn Ngọc Đăng (34 tuổi, ở xã Tân Hải) với đôi chân khuyết tật và đôi tay yếu ớt vẫn kiên nhẫn nghiêng lọ thủy tinh, để từng lớp cát rơi xuống mềm mại như dòng chảy của thời gian.

Ở bàn bên cạnh, anh Lữ Ngọc Toàn (32 tuổi, ở xã Hàm Tân), nghệ nhân khiếm thính đang chăm chú với tác phẩm của mình, đôi mắt dõi theo từng đường cát thay cho đôi tai không thể nghe thấy âm thanh.

Họ lặng lẽ, tỉ mẩn để mỗi bức tranh không chỉ đẹp về hình thức mà còn ẩn chứa câu chuyện về nghị lực và tình yêu cuộc sống. Chính điều đó khiến du khách càng thêm trân trọng, bởi trong từng hạt cát là cả một hành trình vượt lên số phận…

Chị Hoàng Như Lan - một du khách đến từ TP Hồ Chí Minh chia sẻ: “Tôi từng nhìn thấy tranh cát Phi Long qua ảnh nhưng khi tận mắt chứng kiến, tôi thật sự bất ngờ. Từ những hạt cát, nhưng qua đôi tay các nghệ nhân, mà đa số họ là người khuyết tật lại trở thành bức tranh có hồn, vừa tinh tế, vừa gần gũi.

Tôi cảm nhận được trong đó không chỉ có sự sáng tạo mà còn là ý chí vượt khó”. Chính sự độc đáo và ý nghĩa nhân văn ấy đã biến chuyến tham quan cơ sở tranh cát không chỉ là cuộc dạo chơi, mà còn là hành trình tìm về vẻ đẹp giản dị, sáng tạo và nghị lực phi thường của con người nơi phố biển. Điều đáng quý là tất cả hạt cát ấy đều lấy từ chính quê hương Mũi Né - Phan Thiết, nơi có những bãi biển và đồi cát trải dài bất tận.

Dù làm gốm hay vẽ tranh cát, những nghệ nhân ấy vẫn là “người giữ lửa”, âm thầm lưu giữ tinh hoa văn hóa. Bằng đôi tay khéo léo và tình yêu nghề, họ biến đất, cát vốn là những chất liệu bình dị thành tác phẩm mang hồn cốt dân tộc, để văn hóa truyền thống tiếp tục lan tỏa trong nhịp sống hiện đại.

Dù làm gốm hay vẽ tranh cát, những nghệ nhân ấy vẫn là “người giữ lửa”, âm thầm lưu giữ tinh hoa văn hóa. Bằng đôi tay khéo léo và tình yêu nghề, họ biến đất, cát vốn là những chất liệu bình dị thành tác phẩm mang hồn cốt dân tộc, để văn hóa truyền thống tiếp tục lan tỏa trong nhịp sống hiện đại.

Hồng Trinh .