Những kẽ hở trong quản lý hoạt động khai thác, chế biến và kinh doanh 'đất hiếm'

Quá trình điều tra, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an nhận thấy một số sơ hở, thiếu sót, trong quản lý hoạt động khai thác, chế biến đất hiếm, từ đó các đối tượng lợi dụng hoạt động phạm tội. Đó là:

Thứ nhất là sự buông lỏng trong hoạt động cấp phép thăm dò, khai thác và chế biến sâu đất hiếm; thiếu kiểm tra trong việc thẩm định hồ sơ cấp phép thăm dò, khai thác tài nguyên của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, đặc biệt là quá trình kiểm tra, giám sát và chế biến sâu đất hiếm.

Các đối tượng đã lợi dụng giấy phép thăm dò, khai thác tài nguyên để khai thác số lượng đặc biệt lớn và không báo cáo các cơ quan chức năng; tiêu thụ trái quy định nguồn tài nguyên khai thác được để hưởng lợi bất hợp pháp.

Cựu Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Linh Ngọc.

Thứ hai là việc kiểm soát quá trình sử dụng nguyên liệu nhập khẩu dùng để sản xuất còn sơ hở, chủ yếu theo báo cáo của doanh nghiệp. Lợi dụng điều này, các đối tượng đã mua nguyên liệu đất hiếm, không có hóa đơn chứng từ được khai thác trong nước để sản xuất, chế biến thành “Tổng oxide đất hiếm” và khai báo với cơ quan Hải quan khi thực hiện khai báo xuất khẩu hàng hóa là hàng hóa được sản xuất từ nguyên liệu nhập khẩu, sản xuất để xuất khẩu, trái với các quy định của Nhà nước về xuất khẩu đất hiếm với thuế xuất 0%, qua đó xuất khẩu trái pháp luật đất hiếm số lượng lớn.

Thứ ba là tính khả thi của quy định về chế biến đất hiếm chưa cao. Theo quy định hiện hành, đất hiếm phải được chế biến thành “Tổng oxide đất hiếm” có hàm lượng từ 95% trở lên mới được xuất khẩu. Và để chế biến được sản phẩm đạt chất lượng xuất khẩu thì đòi hỏi doanh nghiệp phải có tiềm lực kinh tế đủ mạnh, hợp tác với các nước phát triển để chuyển giao công nghệ đạt chuẩn.

Mỏ đất hiểm ở tỉnh Yên Bái.

Tuy nhiên thực tế hiện nay, việc chuyển giao công nghệ chế biến đất hiếm với các nước phát triển là hết sức khó khăn, công nghệ trong nước chưa đáp ứng được yêu cầu, doanh nghiệp được cấp phép tự lắp đặt dây chuyền theo hình thức chắp vá, không đảm bảo chế biến được sản phẩm đạt chuẩn để xuất khẩu, dẫn đến khai thác, bán trái phép đất hiếm, gây thất thoát nguồn tài nguyên khoáng sản.

Từ những đánh giá trên, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an kiến nghị, để nâng cao hiệu quả công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động khai thác, chế biến đất hiếm, các cơ quan chức năng cần nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế, chính sách và các quy định cụ thể, chặt chẽ để quản lý việc cấp phép, thăm dò, khai thác và đặc biệt là sử dụng nguồn đất hiếm khai thác được để chế biến sâu đất hiếm.

Tăng cường công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra đối với lĩnh vực cấp phép, thăm dò, khai thác và chế biến tài nguyên. Bổ sung quy định về việc kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ sản lượng khai thác và quản lý chặt chẽ việc chấp hành các quy định theo giấy phép của doanh nghiệp trong quá trình triển khai thực hiện (trước, trong và sau khi khai thác). Đồng thời cần có quy định cụ thể về việc giám định thành phần, sản phẩm đất hiếm xuất khẩu để có căn cứ cho cơ quan kiểm tra, giám sát việc doanh nghiệp khai báo hàng hóa xuất khẩu có đúng quy định hay không.

Thắt chặt công tác kiểm định hồ sơ, cấp giấy phép khai thác khoáng sản nói chung, đất hiếm nói riêng. Cơ quan cấp phép cần quản lý năng lực tài chính, năng lực khoa học công nghệ của doanh nghiệp xin cấp phép, tránh tình trạng sau khi cấp phép không thể thực hiện được việc chế biến khoáng sản đạt tiêu chuẩn trước khi tiêu thụ, dẫn đến khai thác, tiêu thụ trái phép.

Nguyễn Hưng