Những đột phá góp phần mở ra giai đoạn hợp tác mới với các nước Trung Đông-châu Phi

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Phó Tổng thống kiêm Thủ tướng UAE Sheikh Mohammed bin Rashid Al Maktoum chứng kiến lễ ký kết Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện (CEPA), hiệp định thương mại tự do đầu tiên của Việt Nam với một nước Arab trong chuyến thăm chính thức UAE, tháng 10/2024. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Với nhiều người dân Việt Nam các khu vực Trung Đông và châu Phi còn là những miền đất xa lạ. Nhưng đây cũng chính là quê hương của nhiều quốc gia có quan hệ hữu nghị, truyền thống với Việt Nam, những người bạn thủy chung, gắn bó và ủng hộ Việt Nam trong các cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc trước đây và công cuộc xây dựng đất nước ngày nay. Bên cạnh đó, đây thực sự là những vùng đất giàu tiềm năng hợp tác với tổng diện tích rộng trên 36 triệu km2, thị trường quy mô lớn hơn 1,6 tỷ người, vị trí địa lý thuận lợi, tài nguyên thiên đa dạng, phong phú và nguồn lực tài chính dồi dào.

Năm 2024, mặc dù còn phải đối mặt với một số thách thức về chính trị - an ninh cùng những khó khăn chung của kinh tế toàn cầu, tình hình các khu vực Trung Đông và châu Phi vẫn có nhiều khởi sắc đáng ghi nhận. Xung đột, điểm nóng là các thách thức nhưng xu thế hòa dịu, hòa giải, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại vẫn tiếp tục được thúc đẩy. Tăng trưởng kinh tế chưa đạt được mức kỳ vọng nhưng nhiều quốc gia trong khu vực đã đạt được những thành tựu quan trọng trong cải cách nền kinh tế, giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ, gia tăng tính tự chủ chiến lược về kinh tế, an ninh năng lượng, an ninh lương thực... Một số quốc gia vùng Vịnh tiếp tục nổi lên là điểm sáng trên thế giới về chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, thúc đẩy tăng trưởng bền vững, trí tuệ nhân tạo...

Thứ trưởng Ngoại giao Nguyễn Minh Hằng. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Đây là những tiền đề quan trọng, tạo môi trường thuận lợi thúc đẩy hợp tác giữa Việt Nam với các quốc gia Trung Đông - châu Phi. Bên cạnh đó, tiềm năng để mở rộng hơn nữa các hoạt động hợp tác thực chất trên nhiều lĩnh vực giữa hai bên vẫn còn rất to lớn.

Quan hệ chính trị - ngoại giao bước sang giai đoạn phát triển mới

Tiếp nối các kết quả quan trọng đã đạt được trong năm 2023, dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, năm 2024, quan hệ hữu nghị và hợp tác nhiều mặt giữa Việt Nam với các nước khu vực Trung Đông - châu Phi đạt được nhiều dấu mốc quan trọng, có ý nghĩa lịch sử, đánh dấu một giai đoạn phát triển mới trong quan hệ giữa Việt Nam với các đối tác khu vực.

Các hoạt động trao đổi đoàn cấp cao diễn ra sôi động nhất trong vòng nhiều năm qua, góp phần quan trọng vào việc thắt chặt quan hệ chính trị tốt đẹp, củng cố quan hệ cá nhân giữa Lãnh đạo Việt Nam và lãnh đạo các nước khu vực, đồng thời mở ra các cơ hội hợp tác to lớn giữa hai bên. Nổi bật là chuyến thăm chính thức của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đến UAE, Qatar, dự Hội nghị Sáng kiến đầu tư tương lai lần thứ 8 (FII8) và thăm làm việc tại Saudi Arabia từ ngày 27/10-01/11.

Đây là chuyến thăm có ý nghĩa lịch sử, thể hiện tư duy mới, tầm nhìn chiến lược mới, quyết tâm cao của lãnh đạo cấp cao Việt Nam trong việc đưa quan hệ với 3 nước có nền kinh tế hàng đầu khu vực Trung Đông bước vào giai đoạn mới, mạnh mẽ hơn, toàn diện hơn với nhiều cơ hội rộng mở hơn. Nhân chuyến thăm chính thức của Thủ tướng Chính phủ đến UAE, hai nước đã tuyên bố nâng cấp quan hệ lên Đối tác toàn diện, đưa UAE trở thành nước đầu tiên tại khu vực Trung Đông - châu Phi có khuôn khổ hợp tác này với Việt Nam, mở ra không gian phát triển mới cho quan hệ hai nước, mở rộng mạng lưới Đối tác toàn diện của Việt Nam lên 14 nước.

Cũng trong năm 2024, Tổng thống các nước Guinea Bissau và Mozambique đã thăm chính thức Việt Nam. Đây là các chuyến thăm đầu tiên của lãnh đạo hai nước đến Việt Nam kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao; khẳng định sự coi trọng của hai nước và Việt Nam trong việc phát triển mối quan hệ truyền thống tốt đẹp; tạo nền tảng thúc đẩy hợp tác trên nhiều lĩnh vực, bao gồm các lĩnh vực hợp tác truyền thống như: chính trị, kinh tế, thương mại, đầu tư, nông nghiệp, thủy sản, công nghiệp chế biến, đồng thời mở ra những lĩnh vực hợp tác mới như: xây dựng, cơ sở hạ tầng, cảng biển và khai khoáng…

Các hoạt động đối ngoại giữa Đảng ta và các chính đảng lớn, các đảng cầm quyền tại khu vực, giữa Quốc hội Việt Nam và Quốc hội các nước Trung Đông - châu Phi cũng được thúc đẩy triển khai một cách hiệu quả, đồng bộ, qua đó củng cố hơn nữa tin cậy chính trị, quan hệ gần gũi giữa Đảng ta với các chính đảng tại các nước Trung Đông - châu Phi, góp phần thúc đẩy quan hệ hợp tác nhiều mặt giữa Việt Nam với các nước khu vực.

Hợp tác kinh tế tiếp tục là trụ cột, nhiều lĩnh vực mới được khai mở

Thứ nhất, hợp tác đầu tư trở thành điểm sáng trong hợp tác kinh tế giữa hai bên. Trong 10 tháng đầu năm 2024, tổng vốn đầu tư trực tiếp từ các nước khu vực vào Việt Nam đạt 5,1 tỷ USD, tăng 113% so với cùng kỳ. Trong khuôn khổ chuyến thăm 3 nước vùng Vịnh vừa qua của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, lãnh đạo nhiều tập đoàn, quỹ đầu tư lớn của khu vực như Saudi Aramco (Tập đoàn dầu mỏ lớn nhất thế giới), Qatar Energy (Tập đoàn sản xuất khí tự nhiên hóa lỏng hàng đầu thế giới), Cơ quan Đầu tư Abu Dhabi (Quỹ Đầu tư công hiện đang nắm giữ tổng tài sản trị giá trên 800 tỷ USD)… đều khẳng định đang có kế hoạch đầu tư và hợp tác với Việt Nam trên các lĩnh vực điện khí, lọc hóa dầu, phân phối xăng dầu, phát triển hệ thống hạ tầng giao thông, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số…

Ở chiều ngược lại, các tập đoàn, doanh nghiệp Việt Nam tiếp tục thâm nhập sâu hơn vào thị trường khu vực Trung Đông - châu Phi. Trong năm 2024, Tập đoàn Vinfast đã khai trương Phòng Trưng bày tại Oman, UAE; Tập đoàn FPT mở Văn phòng tại Saudi Arabia và nhiều tập đoàn, doanh nghiệp lớn khác đã ký kết các thỏa thuận hợp tác với các đối tác Trung Đông.

Thứ hai, Việt Nam và UAE ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện (CEPA) với UAE, là Hiệp định thương mại tự do đầu tiên giữa Việt Nam với một nước Ả-rập. Trong Hiệp định, hai bên đã đưa ra cam kết mạnh mẽ về tự do hóa thương mại với việc xóa bỏ thuế quan theo lộ trình khoảng 99% kim ngạch xuất nhập khẩu hai chiều, cùng nhiều quy định tạo thuận lợi cho thương mại và đầu tư, phù hợp với các xu hướng chuyển đổi số và phát triển xanh hiện nay. Đây là Hiệp định thương mại có ý nghĩa quan trọng, tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa Việt Nam thâm nhập sâu vào thị trường Trung Đông.

Thứ ba, phát huy nội lực, tăng cường hợp tác quốc tế đẩy mạnh phát triển ngành Halal Việt Nam là nhiệm vụ xuyên suốt được các bộ, ngành, địa phương tích cực thúc đẩy trong năm 2024. Đặc biệt, Bộ Ngoại giao đã phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức thành công Hội nghị Halal Việt Nam 2024. Đây là sự kiện quốc tế có quy mô lớn nhất về Halal do Việt Nam tổ chức, có ý nghĩa quan trọng với sự phát triển ngành Halal Việt Nam, với sự tham dự và phát biểu chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, sự tham dự trực tiếp của hơn 600 đại biểu đến từ hơn 50 quốc gia là các thị trường Halal tiêu biểu trên thế giới. Hội nghị là dấu mốc quan trọng trong việc xây dựng ngành Halal Việt Nam bài bản, chuyên nghiệp và hiện đại, đồng thời mở ra nhiều cơ hội cho hàng hóa Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào thị trường Halal toàn cầu.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và các đại biểu tham dự Hội nghị phát huy nội lực, tăng cường hợp tác quốc tế để đẩy mạnh phát triển ngành Halal Việt Nam, tháng 10/2024. (Ảnh: Tuấn Anh)

Đưa hình ảnh Việt Nam gần gũi hơn với Trung Đông - châu Phi

Bộ Ngoại giao đã tổ chức thành công sự kiện Ngày Việt Nam tại Saudi Arabia, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân Saudi Arabia và bạn bè quốc tế,với nhiều hoạt động nghệ thuật, trải nghiệm văn hóa đặc sắc. Trong năm 2024, Ban Tuyên giáo Trung ương và một số Cơ quan đại diện Việt Nam tại khu vực Trung Đông - châu Phi đã tổ chức các hội thảo về Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Angola và Morocco do đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương chủ trì.

Đây là những sự kiện quan trọng góp phần lan tỏa hình ảnh về Chủ tịch Hồ Chí Minh và tư tưởng của Người tại các quốc gia khu vực Trung Đông - châu Phi. Ngoài ra, các Cơ quan đại diện Việt Nam tại khu vực cũng tích cực quảng bá hình ảnh đất nước, con người, văn hóa Việt nam ở sở tại dưới nhiều hình thức đa dạng như tham gia hội chợ, liên hoan phim, biểu diễn văn nghệ, ẩm thực…

Trong năm 2025, tình hình thế giới và khu vực Trung Đông - châu Phi được dự báo sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều nguy cơ bất ổn. Tuy nhiên, kinh tế khu vực Trung Đông - châu Phi được dự báo sẽ tăng trưởng tích cực, ở mức trên 4%, nhờ vào các chính sách cải cách nền kinh tế mà các nước khu vực đang đẩy mạnh triển khai. Các nước lớn và cường quốc tầm trung trên thế giới ngày càng dành sự quan tâm, đưa ra nhiều sáng kiến và nguồn lực nhằm thúc đẩy phát triển tại khu vực, đặc biệt tại các nước châu Phi.

Tại Việt Nam, năm 2025 có ý nghĩa hết sức quan trọng, là năm tăng tốc, bứt phá, tạo tiền đề vững chắc để đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Trong bối cảnh đó, Bộ Ngoại giao xác định một số nhóm giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả hợp tác trên mọi lĩnh vực với các nước Trung Đông - châu Phi, đóng góp nguồn lực cho việc thực hiện thành công các mục tiêu lớn mà Đại hội XIII của Đảng đã xác định, cụ thể là:

Một là, tiếp tục cụ thể hóa các thỏa thuận, cam kết nhân các chuyến thăm cấp cao, tạo động lực mới cho hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư, góp phần thắt chặt quan hệ giữa Việt Nam với các quốc gia Trung Đông - châu Phi.

Hai là, củng cố và phát triển nền tảng quan hệ chính trị tốt đẹp giữa Việt Nam với các nước khu vực thông qua tăng cường trao đổi đoàn các cấp, đặc biệt là các đoàn cấp cao; triển khai tổng kết, sơ kết các đề án phát triển quan hệ với khu vực và xây dựng các chiến lược, định hướng dài hạn về hợp tác trong giai đoạn mới; củng cố, kiện toàn mạng lưới Cơ quan đại diện Việt Nam tại khu vực.

Ba là, tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác ngoại giao kinh tế, coi đây là trọng tâm trong hợp tác với các nước khu vực, với phương châm lấy người dân, doanh nghiệp và địa phương làm trung tâm phục vụ. Để làm tốt công tác này, cần tập trung nghiên cứu, phát hiện các xu hướng, chính sách mới của khu vực, từ đó đưa ra các kiến nghị với Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp về việc đổi mới cách làm phù hợp với đặc thù địa bàn, nâng cao hiệu quả hợp tác.

Về thương mại, nghiên cứu khai thác tối đa hiệu quả các thỏa thuận đã ký kết, hỗ trợ hàng hóa Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào thị trường khu vực; tiếp tục đổi mới cách làm trong công tác xúc tiến thương mại, đầu tư, nâng cao hiệu quả không gian trưng bày sản phẩm Việt Nam tại các cơ quan đại diện…

Về đầu tư, nghiên cứu xu thế chuyển đổi ưu tiên đầu tư của các tập đoàn, quỹ đầu tư khu vực Trung Đông - châu Phi, từ đó xây dựng danh mục các dự án thu hút đầu tư mang tính “xoay chuyển tình thế, chuyển đổi trạng thái” trong các lĩnh vực dầu khí, năng lượng tái tạo, chuyển đổi số, du lịch, công nghiệp Halal...

Về phát triển nguồn nhân lực, tiếp tục đào tạo và đưa lao động có tay nghề cao, hiểu biết về văn hóa, tôn giáo và pháp luật sở tại sang làm việc tại các nước Trung Đông. Nhiều nước trong khu vực có nhu cầu rất lớn về lao động nước ngoài, đặc biệt là lao động có kỹ năng làm việc trong các đại dự án về công nghiệp, du lịch và dịch vụ. Trong tiếp xúc với lãnh đạo cấp cao Việt Nam, lãnh đạo các nước trong khu vực đều nhấn mạnh người lao động Việt Nam thời gian qua đã có những đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế của sở tại, khẳng định mong muốn tiếp nhận thêm lao động tay nghề cao của Việt Nam.

Bốn là, tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại giao văn hóa, giao lưu nhân dân, góp phần tăng cường gắn kết người dân Việt Nam với nhân dân các nước Trung Đông - châu Phi. Tình cảm của lãnh đạo, người dân nhiều nước khu vực đối với lịch sử đấu tranh giành độc lập dân tộc, bề dày văn hóa, lịch sử và những thành tựu phát triển của Việt Nam là vốn quý cần được tiếp tục củng cố và phát huy. Bên cạnh đó, cũng cần đẩy mạnh công tác thông tin đối ngoại, với các hình thức linh hoạt, sáng tạo theo hướng tiếp cận gần hơn với công chúng, phù hợp với những xu thế mới của truyền thông toàn cầu hiện nay.

Năm là, nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân, doanh nghiệp Việt Nam tại khu vực. Trong bối cảnh quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với các nước khu vực Trung Đông - châu Phi không ngừng phát triển, ngày càng có nhiều công dân và doanh nghiệp Việt Nam sinh sống, làm việc, đầu tư, kinh doanh tại các quốc gia trong khu vực. Điều này đặt ra yêu cầu với các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường theo dõi, dự báo tình hình, nâng cao tính chủ động, thúc đẩy các khuôn khổ pháp lý và sẵn sàng trong ứng phó với các vấn đề phát sinh, nhằm bảo đảm tối đa quyền, lợi ích hợp pháp của công dân và doanh nghiệp Việt Nam.

Bên cạnh nền tảng sẵn có từ quan hệ hữu nghị truyền thống, sự tin cậy chính trị, quan hệ tốt đẹp giữa lãnh đạo cấp cao hai bên, còn rất nhiều dư địa để nâng cao hơn nữa hiệu quả hợp tác nhiều mặt giữa Việt Nam và các nước Trung Đông - châu Phi, nhằm đưa quan hệ bước vào giai đoạn phát triển mới, phục vụ cho sự ổn định chính trị và phát triển kinh tế, xã hội của hai bên, đóng góp vào hòa bình, ổn định và thịnh vượng của mỗi khu vực và thế giới.

Nguyễn Minh Hằng