''Như có Bác trong ngày đại thắng': Giai điệu viết trong 2 giờ, vang suốt 50 năm

Sang năm 1975, tôi học vỡ lòng, chỉ còn vài tháng nữa thì tạm biệt trường Mầm non Đống Đa để lên lớp 1. Vốn tôi biết chữ sớm, vì tính ham đọc nên tôi bắt chước bố đọc báo, rồi nghe bản tin Thời sự. Bố tôi là nhạc sĩ, nhưng làm ở cơ quan "báo nói" nên luôn luôn phải theo dõi tình hình chiến sự, mọi người trong nhà thường xuyên được bố cập nhật tin tức.

Lúc đó tin tức về cuộc tổng tấn công Mùa xuân năm 1975 đang làm nức lòng người dân TP. Hà Nội và toàn miền Bắc, tin chiến thắng vang lên hàng ngày trên Đài Tiếng nói Việt Nam, qua hệ thống loa truyền thanh mà các nhà khu lắp ghép Khương Thượng đều có. Và bố tôi, một nhà báo - nhạc sĩ cũng có những đóng góp của riêng mình bằng các sáng tác âm nhạc như "Chào Đà Nẵng giải phóng", "Trên quê hương Cần Thơ giải phóng"...

Đến ngày 28 tháng 4 năm 1975, khi nghe tin phi công Nguyễn Thành Trung ném bom sân bay Tân Sơn Nhất thì bố tôi rất xúc động. Đêm đó ông không muốn làm ảnh hưởng giấc ngủ của ba mẹ con nên đã ra cầu thang tầng ba, chỗ có bóng đèn vẫn sáng, tay cầm bút chì và ghi ra những dòng nhạc đầy hân hoan của ca khúc "Như có Bác trong ngày đại thắng", dường như ông có linh cảm ngày toàn thắng sẽ đến nay mai thôi.

Quả thật chỉ hai ngày sau, ngày 30 tháng 4 năm 1975, thời khắc lịch sử đã điểm... Và vào bản tin 17h30 của Đài Tiếng nói Việt Nam, "Như có Bác trong ngày đại thắng" - khúc khải hoàn ca ấy đã vang lên. Đây là lần đầu tiên một bài hát được tổ chức thu thanh nhanh đến vậy, ai có mặt trong phòng thu cũng giàn giụa nước mắt vì vui sướng.

Sau này bố tôi đã tâm sự rằng ông viết bài này trong hai giờ đồng hồ cộng với cả cuộc đời...

Bài hát "Như có Bác trong ngày đại thắng" rất dễ thuộc, không cần bố dạy hát, mà chỉ nghe qua sóng phát thanh tôi cũng hát được. Ngày mùng 1 tháng 5, đúng sinh nhật tôi, chơi đùa cùng các bạn ở khu Khương Thượng, cả lũ chúng tôi hát véo von, rồi đi "tuần hành" lên gác, xuống sân, hát đi hát lại không chán. Ở đâu cũng vang lên giai điệu hào sảng, tươi sáng, giản dị mà khí thế, dễ nhớ ấy. Ấn tượng nhất với mọi người là đoàn quân nhạc chơi không ngừng nghỉ quanh Bờ Hồ, bài hát đã ra đời thật đúng lúc, như một tiếng reo vui mừng ngày hòa bình sau bao năm chiến tranh.

Đây là bài hát mà từ già đến trẻ ai cũng có thể hát được, đến bây giờ bà chị dâu nhà bác tôi vẫn hay kể: Con gái chị, tháng 5 năm 1975 mới có một tuổi rưỡi nhưng đã hát một mạch từ đầu đến cuối bài, mỗi tội câu "Ba mươi năm đấu tranh giành toàn vẹn non sông" và "Ba mươi năm dân chủ cộng hòa, kháng chiến đã thành công" thì đều bị hát thành "Ba năm đấu tranh" với lại "Ba năm dân chủ cộng hòa". Nghe thế, ông trẻ, bố tôi liền cười hiền lành, đùa: "Ơ, thế ăn bớt của ông hai mươi bảy năm à!”

Mười năm sau khi bài hát ra đời (1985), nhân kỉ niệm ngày Thống nhất nước nhà, với ca khúc "Như có Bác trong ngày đại thắng", tác giả đã được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba. Đây có lễ là sự kiện hi hữu vì Huân chương thường trao cho quá trình cống hiến lâu dài, nhưng lần này lại được trao cho việc sáng tác một bài hát, vào một thời điểm lịch sử và có sức ảnh hưởng lớn lao.

Mặc dù không có tiền hoặc hiện vật giá trị kèm theo, nhưng với ý nghĩa tinh thần và xem đây là niềm vinh dự của cả gia đình nên mẹ tôi quyết định ra tay xuất chuồng hai con gà nhà nuôi để thết đãi các chú, các bác đồng nghiệp đến chung vui với bố. Ngày ấy, thời bao cấp khó khăn, tổ chức ăn tươi thế là xa xỉ lắm rồi...

Từ khi ra đời, "Như có Bác trong ngày đại thắng" nhanh chóng trở thành bài hát quen thuộc của nhiều người, được hát lên ở nhiều chốn, nhiều nơi, nhiều hoàn cảnh. Và như mặc định, bài hát được vang lên trong phút giây sắp kết thúc một sự kiện, một cuộc liên hoan, cuộc gặp gỡ tập thể đông vui nào đó. Bởi chỉ cần nghe tiếng quân nhạc cất lên giai điệu "Việt Nam - Hồ Chí Minh, Việt Nam - Hồ Chí Minh"... là mọi người đều biết rằng... chương trình đã kết thúc thành công.

Tôi nhớ bố hay kể:

- Bác Băng, phu nhân của nhạc sĩ Văn Cao mỗi lần gặp bố lại bảo: "Bài của nhà tôi (Quốc ca) và bài của anh Tuyên là được hát nhiều nhất đấy. Bài của nhà tôi thì tất cả phải đứng lên, còn bài của anh thì... tất cả xách túi ra về!"

Có lẽ vì thế mà ca khúc này của bố tôi cũng hay được nhiều người hài hước gọi là bài... "xách túi ra về"... Điều này chứng tỏ bài hát có sức sống trong lòng quần chúng.

Năm tháng qua đi, bài hát còn trở thành bài chúc mừng chiến thắng của các đội tuyển, các vận động viên thể thao. Cứ mỗi lần nghe được lời ca khí thế của đông đảo cổ động viên trên khán đài, hoặc của chính các cầu thủ sau trận thi đấu thành công là bố tôi lại rưng rưng cảm động.

Với điệp khúc "Việt Nam - Hồ Chí Minh", bài hát "Như có Bác trong ngày đại thẳng" còn được lan tỏa đi khắp nơi trên thế giới, được bạn bè quốc tế biết đến và hát vang, bởi câu hát ấy thì dù ở ngôn ngữ nào cũng đều phát âm giống nhau và đó cũng chính là biểu tượng cho một dân tộc, một đất nước kiên trung, quả cảm.

Bài hát cũng được chuyển ngữ sang một số thứ tiếng trong đó có Nhật Bản. Tôi được biết người Nhật rất thích hát bài này, nhiều đoàn khách Nhật sang Việt Nam, lúc giao lưu gặp gỡ họ chủ động hát ngay, rất khí thế. Một cậu bạn thời đại học của tôi, hiện đang là phóng viên thường trú của Thông tấn xã Việt Nam tại Nhật cho biết là có khá nhiều tổ chức vẫn thường xuyên biểu diễn đồng ca, hợp xướng khúc ca này để thể hiện tình hữu nghị Nhật - Việt. Ngoài ra, các sinh viên tiếng Nga những năm 70 của thế kỉ 20 còn lưu truyền một bản dịch lời Việt của bài hát này sang tiếng Nga, được chép tay trong các cuốn sổ, khi nhìn tận mắt những dòng chữ ấy, tôi đã rất xúc động.

Cá nhân tôi có một kỷ niệm với bài hát này. Ấy là sau khi tôi tốt nghiệp đại học ở Liên Xô và về nước được mấy năm. Mẹ tôi có một học trò cũ là chị Lê Tâm. Chị Tâm hay tổ chức các buổi biểu diễn ca nhạc. Lần ấy chị nhận được một đơn đặt hàng thực hiện đêm nhạc đặc biệt chào mừng Phó Thủ tướng Nga Yuri Yarov sang thăm Việt Nam, tổ chức tại Nhà khách Chính phủ số 2 Lê Thạch. Anh Trương Gia Bình, Chủ tịch FPT, cựu sinh viên tốt nghiệp Đại học Tổng hợp Lomonosov, người kết nối việc này, nói chị Tâm tìm một người có thể giới thiệu chương trình bằng tiếng Nga. Thế là chị nhớ ngay ra tôi, lúc này đã công tác ở Đài Truyền hình Việt Nam. Và rồi tôi xúng xính váy áo đến làm "em xi". Lúc ấy chưa thịnh hành từ MC, nhiệm vụ đơn giản vẫn là ra giới thiệu: "Sau đây là..."

Đêm nhạc hôm ấy có sự góp mặt của nhiều ca sĩ nổi tiếng như Lê Dung, Thanh Hoa, ban nhạc Hoa Sữa... Thời điểm ấy, cuộc thi Giọng hát hay Hà Nội vừa kết thúc, hai ca sĩ trẻ măng đoạt giải cũng được mời tham gia là Tấn Minh, Mỹ Linh. Khi ấy Mỹ Linh mới nổi lên bằng bài hát "Thì thầm mùa xuân". Đêm nhạc diễn ra rất suôn sẻ và thành công, tôi đi ra đi vào "bắn" tiếng Nga, thấy quan khách gật gù nên có tí vững tâm. Đến cuối chương trình thì tất cả khán phòng đứng lên hát vang "Như có Bác trong ngày đại thẳng”. Ông Phó Thủ tướng và ông Đại sứ Nga tại Việt Nam, nói tiếng Việt siêu giỏi, ra nói chuyện và khen tôi phát âm tiếng Nga tốt. Trong tiếng nhạc rộn rã tôi khoe đây là bài hát của bố, cả hai ông đều bày tỏ rằng bài hát quá tuyệt vời. Sau đó ông Yarov gửi tôi tấm danh thiếp của Phó Thủ tướng, với địa chỉ, điện thoại tại điện Kremlin. Bài hát của bố đã đem đến cho tôi niềm vinh dự nhớ mãi không quên ấy.

Thanh Thảo(thực hiện)

Đồ họa: Hồng Thịnh

Thanh Thảo - Hồng Thịnh