Nhìn lại thế giới 2024 và dự báo năm 2025

Về sự kiện thuần túy thì có thể đúng như vậy thật, nhưng nhìn vào tác động của sự kiện tới thế giới năm qua, thì lại không hoàn toàn như vậy.

Các đại biểu tham dự Hội nghị lần thứ 29 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu tại Baku (Azerbaijan), tháng 11-2024. Ảnh: THX/TTXVN

Những nhân tố tác động mạnh mẽ nhất, sâu rộng nhất tới diễn biến tình hình thế giới năm 2024 trước hết là những cuộc chiến tranh và xung đột ở nhiều nơi trên thế giới; là tình trạng kinh tế, thương mại thế giới phục hồi chậm chạp và không bền vững; là sự phân tuyến rất rõ ràng, đối đầu rất quyết liệt giữa nhóm nước lớn và đối tác lớn. Đó còn là sự nhen nhóm xu hướng hình thành những hình thức, cấp độ tập hợp lực lượng và liên kết mới giữa nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ để cùng ứng phó với những thách thức cũng như đe dọa chung; là thiên tai, thời tiết thất thường tàn phá và hoành hành ở nhiều nơi; là sự phát triển rất nhanh chóng và vận dụng ngày càng thêm nhiều, thêm sâu rộng trí tuệ nhân tạo.

Thế giới năm 2024 bất an và bất ổn hơn so với năm trước. Điều này không khó giải thích khi cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine sắp bước vào năm thứ tư với mức độ chiến sự gia tăng quyết liệt và phạm vi được mở rộng. Cùng với cuộc chiến tranh này là cuộc đối đầu và đối địch quyết liệt, dai dẳng, không khoan nhượng giữa các nước phương Tây với Nga; bất hòa gia tăng, cạnh tranh chiến lược thêm quyết liệt giữa các nước phương Tây và Trung Quốc.

Ở khu vực Trung Đông, Bắc Phi và vùng Vịnh, không những chỉ có cuộc chiến tranh giữa Hamas và Israel tiếp tục dai dẳng mà còn bùng phát thêm cuộc chiến tranh giữa Hezbollah và Israel, còn có giao tranh vũ trang giữa phe phiến binh người Houthis ở Yemen với Mỹ, Israel và đồng minh.

Thế giới năm 2024 lần đầu tiên chứng kiến Israel và Iran tấn công trực tiếp nhau. Còn ở Syria, là sự sụp đổ nhanh chóng của chính quyền do Tổng thống Assad đứng đầu. Đảo chính quân sự cũng xảy ra ở một số nơi tại châu Phi. Ở khu vực Đông Á cũng nổi cộm điểm nóng mới về chính trị, an ninh và quan hệ quốc tế. Thế giới gia tăng bất an và bất ổn cũng vì thế.

Diễn biến tình hình chính trị, an ninh và quan hệ quốc tế như thế nên khó tạo được điều kiện, môi trường thuận lợi cho kinh tế và thương mại thế giới phục hồi tăng trưởng cũng như tăng trưởng năng động trở lại. Tình hình tăng trưởng kinh tế và thương mại thế giới tiếp tục không được lạc quan là nỗi ám ảnh dai dẳng đối với cả thế giới. Các nền kinh tế trên thế giới đều có đối sách riêng, tuy rất nỗ lực để kiến tạo tăng trưởng và thúc đẩy thương mại phát triển hơn nhưng cũng chỉ một số nước đạt thành công.

Thế giới năm 2024 bất an và bất ổn gia tăng như thế, các nước lớn và đối tác lớn phân bè, chia phái và đối đầu nhau nhiều hơn hợp tác; bức tranh về tăng trưởng kinh tế và thương mại thế giới lại không được sáng sủa nên việc giải quyết những vấn đề chung lâu nay của cả thế giới không có tiến triển đáng kể. Các nước giàu cam kết đóng góp tài chính nhiều nhưng lại thực hiện không đầy đủ các cam kết ấy, chẳng hạn như cho công cuộc bảo vệ khí hậu trái đất, xóa đói nghèo, kiến tạo phát triển bền vững...

Việc đạt được sự nhất trí sâu rộng đủ mức cần thiết để tạo chuyển biến thật sự trong công cuộc giải quyết những vấn đề toàn cầu chung này trở nên khó khăn hơn trước rất nhiều. Hội nghị cấp cao lần thứ 29 của Liên hợp quốc về khí hậu trái đất diễn ra ở Azerbaijan là ví dụ đặc trưng điển hình. Kết quả đạt được tại đó chỉ là tối thiểu chứ không được tối đa, chỉ đủ để sự kiện không bị coi là thất bại chứ không thể được đánh giá là thành công.

Thế giới nhìn tổng quát thì như thế và cũng phản ánh đúng tình hình ở châu Âu. Rõ ràng, châu Âu bất an và bất ổn, khiến thế giới phải quan ngại hơn cả. Nguyên do là chiến tranh, là sự trỗi dậy mạnh mẽ của các lực lượng cánh hữu, cực hữu, dân túy và dân tộc chủ nghĩa, là khủng hoảng chính trị quyền lực ở nhiều quốc gia, trong đó đặc biệt là Pháp và Đức.

Châu Âu nói chung và Liên minh châu Âu (EU) nói riêng tiếp tục tự suy yếu, sa sút vị thế và ảnh hưởng trên thế giới vì quá bận rộn với chính mình và vì hiện vẫn chưa đủ khả năng để tự giải quyết những vấn đề đặt ra cho châu Âu và Liên minh châu Âu (EU). Ngoài khu vực Tây Phi ra, châu Phi không có biến động chính trị an ninh lớn. Ở khu vực châu Mỹ và châu Á cũng chỉ có một vài nơi sôi động hoặc hỗn loạn về chính trị - xã hội. Thế giới tuy bất an và bất ổn nhưng không vì thế mà hỗn loạn hay bị xáo trộn rất nhiều. Đấy là một điểm sáng trong bức tranh về thế giới trong năm 2024.

Trong khi đó, bầu cử tổng thống ở Mỹ và Nga với kết quả là cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump trở lại cầm quyền, Tổng thống Nga đương nhiệm Vladimir Putin đắc cử được chú ý nhiều vì sự đắc cử của ông Putin tác động trực tiếp tới cuộc xung đột giữa Nga với Ukraine và tới mối quan hệ giữa Nga và phương Tây, trong khi sự trở lại cầm quyền của ông Trump ở Mỹ sẽ có tác động mạnh tới thế giới trong năm 2025.

Nét nổi bật khác nữa của thế giới năm 2024 là trí tuệ nhân tạo đã khẳng định được sự tồn tại và giá trị ban đầu. Có thể nói, trí tuệ nhân tạo đã chính thức bắt đầu thời chinh phục thế giới loài người, làm thay đổi thế giới trên mọi phương diện.

Thế giới bước vào năm 2025 với tất cả những vấn đề mà năm 2024 đã tiếp nhận từ năm trước đấy nhưng vẫn chưa được giải quyết ổn thỏa.

Ông Trump trong nhiệm kỳ Tổng thống Mỹ bắt đầu từ ngày 20-1-2025 tới với những quan điểm chính sách độc đáo, phi truyền thống về đối nội cũng như đối ngoại sẽ tác động mạnh đến thế giới. Nhưng ông không thể làm thế giới thay đổi nhiều trong thời gian tới vì bản thân nước Mỹ không đủ mạnh về mọi phương diện để có thể làm thay đổi cả thế giới theo ý muốn riêng.

Thế giới năm 2025 vẫn bị chi phối trước hết bởi những tác nhân hàng đầu là chuyện chiến tranh và xung khắc ở Nga và châu Âu, ở khu vực Trung Đông, Bắc Phi và vùng Vịnh, là tăng trưởng kinh tế và thương mại có mạnh mẽ và bền vững hay không. Chiến tranh và xung đột ở các nơi trên thế giới sẽ vẫn tiếp diễn trong năm 2025, chưa thể tới được hồi kết cho dù chỉ là cái kết tạm thời chứ chưa phải là cái kết dứt điểm cuối cùng.

Sự can dự của ông Trump vào chuyện cuộc chiến tranh ở Ukraine mở ra cho ông Putin cơ hội trong cuộc chơi với Ukraine và với phe phương Tây theo cách mới. Cho nên có thể thấy chỉ có 2 kịch bản có thể xảy ra cho cuộc chiến tranh này: Nó vẫn dai dẳng và còn quyết liệt hơn trong mức độ hoặc nó sẽ đi vào giải pháp chính trị hòa bình theo những điều kiện tiên quyết của Nga.

Ở khu vực Trung Đông, Bắc Phi và vùng Vịnh, chiến tranh và xung đột gia tăng mức độ quyết liệt hơn chứ không dịu bớt mà nguyên do là chính ông Trump. Dự kiến, ông sẵn sàng hậu thuẫn ông Benjamin Netanyahu còn mạnh mẽ hơn và thực chất hơn để Israel tiếp tục chiến tranh đến cùng với Hamas, vẫn truy sát Hezbollah bất chấp đã có thỏa thuận ngừng chiến, tiếp tục gây hấn với Iran; tăng cường chiến tranh trực tiếp với phe Houthis ở Yemen; tiếp tục chiếm thêm lãnh thổ của Syria nhằm tạo khu đệm an ninh trên lãnh thổ Syria.

Nhiều khả năng ông Trump sẽ kích hoạt vòng xung khắc thương mại mới giữa Mỹ với nhiều đối tác của Mỹ với công cụ được sử dụng là áp thuế quan bảo hộ mậu dịch để đạt lợi ích riêng trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Các đối tác bị ảnh hưởng sẽ vừa đáp trả ông Trump vừa tìm cách thỏa hiệp.

Với Triều Tiên, dự đoán ông Trump ở nhiệm kỳ cầm quyền này sẽ không dành cho ưu tiên chính sách như thời trước và cũng không xử lý quan hệ của Mỹ với Triều Tiên như trước mà sẽ chỉ duy trì trừng phạt, gây áp lực, dọa và răn đe. Điều có thể chắc chắn được là ông Trump sẽ lại giảm mức độ tham gia và can dự của Mỹ vào những chuyện chung khác của thế giới, vào hoạt động của các tổ chức và thể chế đa phương quốc tế.

Thế giới năm 2025 tiếp tục là thế giới của công nghệ số, thế giới ảo, trí tuệ nhân tạo và mạng xã hội. Việc sử dụng, ứng dụng và tận dụng được tăng cường bên cạnh việc quản lý và kiểm soát, hạn chế và chế tài cũng tỷ lệ thuận.

Thế giới năm 2024 khiến con người phải lo ngại nhiều hơn yên tâm. Cho nên, chỉ có thể kỳ vọng vào những chính sách của các nước lớn để thế giới năm 2025 bớt trong cảnh bất an, bất ổn hơn.

Đại sứ Trần Đức Mậu