Nhiều lối rẽ sau bậc trung học cơ sở

Học sinh Trường THCS Thanh Xuân (Hà Nội) trong buổi sinh hoạt hướng nghiệp. Ảnh: NTCC.

Học để thi và nỗi bức xúc của phụ huynh

Từ ngày 1/5, học sinh lớp 9 Trường THCS Lam Sơn (quận 6, TPHCM) chỉ học tập trung 3 môn thi vào lớp 10 là Ngữ văn, Toán và Tiếng Anh. Các môn còn lại được cắt giảm tiết và chuyển sang học online. Theo Hiệu trưởng nhà trường, việc này được triển khai sau khi học sinh hoàn thành thi học kỳ 2, học sinh vẫn được giao bài và giải đáp thắc mắc qua hệ thống K12online. Giải pháp này được nhà trường cho là phù hợp để học sinh tập trung ôn thi và nhận được sự đồng thuận từ phụ huynh, giáo viên.

Thực tế này không mới, đã diễn ra nhiều năm tại nhiều trường, khi toàn bộ thời gian được dồn cho các môn thi vào lớp 10. Giáo viên các môn không thi thường nhường tiết cho giáo viên dạy các môn thi nhằm đảm bảo kết quả đầu ra cho học sinh. Tuy nhiên, cách dạy này đặt ra câu hỏi: Liệu có đúng với kế hoạch năm học và phân phối chương trình? Và liệu có ảnh hưởng đến mục tiêu trang bị cho học sinh nền tảng học vấn phổ thông, hiểu biết cơ bản về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học THPT hoặc giáo dục nghề nghiệp, như quy định của Luật Giáo dục 2019?

Tâm lý chạy theo kỳ thi chuyển cấp khiến mỗi năm lại xuất hiện những thông tin gây bức xúc, như việc giáo viên chủ nhiệm “ép” phụ huynh viết đơn xin không thi vào lớp 10. Năm 2025, một số phụ huynh Trường THCS Phương Canh (quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) phản ánh, sau khi học sinh có kết quả khảo sát thấp, giáo viên chủ nhiệm thông báo các em không được tham gia thi thử. Cụ thể, trong lớp 42 học sinh (có 2 em khuyết tật được đặc cách xét tốt nghiệp), chỉ 6 em được thông báo thi thử, còn lại 34 em bị cho là học lực chưa đủ. Trước đó, hơn 50% học sinh lớp này có điểm khảo sát 3 môn thi vào lớp 10 dưới 5 điểm.

Tại Điều 5, Thông tư 03/2019 Quy chế tuyển sinh của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) quy định, học sinh tốt nghiệp THCS được quyền tham gia tuyển sinh vào lớp 10 THPT mà không ai được quyền ngăn cản, tước đoạt dưới bất kì hình thức nào. Thông tư 32 Bộ GDĐT cũng quy định rất rõ về quyền lợi của học sinh: Được bình đẳng trong việc hưởng thụ giáo dục toàn diện, bảo đảm những điều kiện về thời gian, cơ sở vật chất, vệ sinh, an toàn để học tập ở lớp và tự học ở nhà, được cung cấp thông tin về việc học tập, rèn luyện của mình, được sử dụng trang thiết bị, phương tiện phục vụ các hoạt động học tập, văn hóa, thể thao của nhà trường theo quy định. Các em được tôn trọng và bảo vệ, được đối xử bình đẳng, dân chủ, được quyền khiếu nại với nhà trường và các cấp quản lý giáo dục về những quyết định đối với bản thân mình...

Như vậy, việc đăng ký dự thi và dự thi vào lớp 10 THPT công lập của học sinh là quyền của các em mà bất kỳ chủ thể nào cũng không được quyền tước bỏ. Dù vậy, nhiều năm nay, cứ trước kỳ thi tuyển sinh lớp 10 ở Hà Nội và các địa phương khác, luôn có tình trạng phụ huynh nhiều em học lực trung bình hoặc yếu tố giáo viên, nhà trường cản trở các em dự thi. Thậm chí vì lo ảnh hưởng đến thành tích của nhà trường, học sinh lớp 12 của một số trường được “hướng dẫn” học lại một năm, không tham gia kỳ thi tốt nghiệp THPT dù các em có quyền được thi. Xét về mặt tâm lý, cả phụ huynh và học sinh đều muốn thử sức ở kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 hay thi tốt nghiệp THPT dù có đỗ hay không. Các em đã trải qua 9 hay 12 năm học, dù kết quả ra sao thì đó cũng là một hành trình dài. Chỉ còn vài ngày nữa thôi là kỳ thi sẽ diễn ra nhưng các em lại bị nhà trường, giáo viên ngăn trở dự thi là không phù hợp và không đúng luật.

Hiểu rõ con, tránh kỳ vọng quá lớn

Năm học 2024 - 2025, Hà Nội có khoảng 127.000 học sinh xét tốt nghiệp THCS. Chỉ tiêu tuyển sinh vào lớp 10 công lập năm học 2025 - 2026 khoảng 79.000 học sinh. Như vậy, sẽ có gần 48.000 học sinh không đỗ vào lớp 10 công lập sẽ đi đâu về đâu là câu hỏi đặt ra?

Trước đó, thống kê của Sở GDĐT Hà Nội cho thấy có hơn 23.500 học sinh không đăng ký tham dự kỳ thi tuyển sinh lớp 10 THPT công lập năm học 2025 - 2026. Ngoài các trường hợp được tuyển thẳng, đây thường là những học sinh không chọn con đường học THPT ở trường công lập, mà lựa chọn học nghề, đi du học, học THPT ở các trường tư thục, trường quốc tế, trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên...

Theo ông Trần Thế Cương - Giám đốc Sở GDĐT Hà Nội, nhằm tạo thuận lợi cho học sinh, giảm áp lực cho các gia đình học sinh, Sở GDĐT Hà Nội đã cố gắng tăng tỉ lệ học sinh được tuyển vào lớp 10 của các trường THPT công lập từ khoảng 64% trở lên, tăng khoảng 3 - 4% so với năm học trước. Ngoài ra; các trường tư thục sẽ tuyển 27.919 học sinh với 635 lớp; các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên (GDNN - GDTX) tiếp nhận 12.080 học viên với 270 lớp.

Dù kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 công lập giữ vai trò quan trọng đối với phần lớn học sinh, nhưng thực tế cho thấy lớp 10 công lập không còn là “cánh cửa” duy nhất để bước tiếp sau bậc THCS. Thay vào đó, một số học sinh đang tìm kiếm những con đường phù hợp hơn với năng lực, hoàn cảnh gia đình và định hướng tương lai. Em Phùng Đức Thịnh - học viên hệ cao đẳng 9+ Khóa 13 nghề Công nghệ ô tô (Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội) cũng đồng thời là học sinh lớp văn hóa 12C5, Trung tâm GDNN – GDTX huyện Hoài Đức (Hà Nội) vừa giành giải Nhất môn Hóa học kỳ thi chọn học viên giỏi các môn văn hóa lớp 12 chương trình GDTX cấp THPT TP Hà Nội năm học 2024 - 2025. Thịnh chia sẻ sau khi tốt nghiệp THCS, em băn khoăn giữa chọn trường THPT hay rẽ hướng sang học nghề. Cậu học trò đến từ Vĩnh Phúc sau đó đã chọn con đường nhiều khác biệt với bạn bè xung quanh: học hệ Cao đẳng 9+ để vừa được học văn hóa THPT và đào tạo nghề song song. Tại đây, em vừa được học lý thuyết và thực hành đã từng bước bồi đắp năng lực kỹ thuật và tư duy khoa học. Giữa lịch học đan xen văn hóa và thực hành nghề, Thịnh vẫn nuôi dưỡng đam mê với môn Hóa học – môn học mà em từng yêu thích từ cấp 2. Không lò luyện, không trường chuyên, không chạy theo bảng điểm. Với sự giảng dạy tận tâm của các thầy cô Trung tâm GDNN – GDTX huyện Hoài Đức cùng việc tự học, tự nghiên cứu, Thịnh đã đem về giải Nhất đầy bất ngờ nhưng cũng không quá ngạc nhiên với những ai biết đến Thịnh và những nỗ lực của em.

“Lúc chọn học hệ CĐ 9+, em cũng khá băn khoăn vì thấy bạn bè ai cũng vào THPT. Nhưng em nghĩ: nếu mình được vừa học văn hóa, vừa học nghề, lại sớm có bằng CĐ và cơ hội đi làm tốt thì tại sao không thử? Giải Nhất học sinh giỏi TP Hà Nội môn Hóa học lần này là động lực lớn để em tin rằng: học nghề không đồng nghĩa với từ bỏ học tập, mà là một cách học khác – thực tế hơn, chủ động hơn và cũng đầy thử thách” - Thịnh chia sẻ.

Không chỉ Thịnh, kỳ thi chọn học viên giỏi các môn văn hóa lớp 12 chương trình GDTX cấp THPT ở Hà Nội năm học 2024 - 2025 cũng ghi nhận nhiều thí sinh đạt thành tích cao. Em Nguyễn Hoàng Hải Anh - hệ song bằng của trường CĐ Xây dựng Công trình đô thị (CUWC) đồng thời là học viên văn hóa Trung tâm GDNN - GDTX Cầu Giấy với giải Nhất môn Toán cũng là tấm gương về sự nỗ lực vươn lên, chủ động học và hành trong mọi thời gian.

Với nhiều hướng đi mở như vậy, ngày càng nhiều bậc phụ huynh tin tưởng gửi gắm con em mình theo học các chương trình 9+ hoặc các trường tư thục, trường nghề một cách chủ động, trước khi kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 THPT công lập diễn ra. Nhiều học sinh khác không đủ khả năng thi vào lớp 10 trường THPT công lập hoặc thi không đỗ đã tìm kiếm các hướng đi khác để tiếp tục con đường học tập của mình, tích lũy kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm để sau này làm chủ nghề nghiệp và cuộc sống.

Thu Hương