Nhiều câu hỏi chưa lời giải về thỏa thuận khoáng sản Mỹ-Ukraine

Mỹ và Ukraine hoan nghênh việc đạt được thỏa thuận khoáng sản sau nhiều tuần đàm phán căng thẳng, song thỏa thuận này vẫn còn một chặng đường dài trước khi đi vào hoạt động, theo tờ Kyiv Independent.

Một địa điểm khai thác đất hiếm ở tỉnh Zhytomyr (Ukraine) ngày 25-2. Ảnh: KYIV IDEPENDENT

Một “bản ghi nhớ hợp tác”?

Các quan chức, chuyên gia và những người có liên quan thỏa thuận khoáng sản Mỹ-Ukraine cho biết phiên bản hiện tại là một bước tiến so với các bản dự thảo trước đó. Tuy nhiên, họ cảnh báo rằng đây mới chỉ là bước đầu tiên hướng đến các cuộc đàm phán tiếp theo, chứ chưa phải một thỏa thuận mang tính ràng buộc. Và khi vẫn chưa có chữ ký nào được đặt lên giấy tờ, mọi thứ vẫn có thể thay đổi trong những ngày tới.

“Rõ ràng thỏa thuận này tốt hơn nhiều so với những gì chúng tôi thấy trước đó. Tôi không nhận thấy có bẫy nào, nhưng chúng tôi vẫn cần đi đến kết luận cuối cùng” - nghị sĩ Ukraine, ông Oleksandr Merezhko, chia sẻ.

Sau nhiều tuần đàm phán qua lại, Mỹ và Ukraine đã đạt được thỏa thuận vào ngày 25-2. Bản dự thảo cuối cùng đã loại bỏ những vấn đề lớn mà Kiev phản đối, bao gồm yêu cầu nước này phải đóng góp 500 tỉ USD vào quỹ tái thiết. Ngoài ra, điều khoản yêu cầu Ukraine phải trả 2 USD cho mỗi USD viện trợ từ Mỹ đã bị loại bỏ.

Thỏa thuận này sẽ thiết lập một quỹ tái thiết do hai nước đồng quản lý. Các doanh nghiệp nhà nước Ukraine tham gia khai thác khoáng sản, dầu mỏ, khí đốt và hydrocacbon, cũng như cơ sở hạ tầng, bao gồm các cảng và trạm khí tự nhiên hóa lỏng, sẽ đóng góp 50% doanh thu trong tương lai vào quỹ này.

Các khoản đóng góp sau đó sẽ được đầu tư trở lại Ukraine mỗi năm ít nhất một lần, nhằm khuyến khích dòng vốn nước ngoài đổ vào lĩnh vực tài nguyên thiên nhiên của nước này. Theo ông Serhii Fursa - Phó Giám đốc điều hành công ty đầu tư Dragon Capital (Ukraine), chỉ riêng việc công bố quỹ trên cũng đủ để thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư Mỹ.

Nhận xét về phiên bản hiện tại của thỏa thuận, nghị sĩ Merezhko cho rằng dự thảo thỏa thuận khoáng sản mang tính chất như một bản ghi nhớ hợp tác hơn là một hiệp ước quốc tế, nghĩa là nó không có tính ràng buộc về mặt chính trị và cũng không yêu cầu quốc hội Ukraine phê chuẩn.

Một “Thỏa thuận Quỹ” thứ hai, được đề cập trong dự thảo, sẽ là nội dung đàm phán tiếp theo và cần sự chấp thuận của quốc hội Ukraine.

Tại thời điểm này, thỏa thuận mang ý nghĩa “tượng trưng” để thể hiện rằng Kiev và Washington vẫn cam kết theo đuổi “mục tiêu chung”, theo ông Edward Chow, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS).

Tuy nhiên, khi thỏa thuận vẫn còn thiếu những yếu tố cơ bản và sự rõ ràng về cách thức hoạt động của quỹ, nó có nguy cơ tạo ra kỳ vọng mà sau này có thể không được đáp ứng, ông Chow cảnh báo.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể ký thỏa thuận này tại Washington vào ngày 28-2.

Dù thỏa thuận không bao gồm các đảm bảo an ninh mà Kiev mong muốn, nhưng sự hiện diện của các tài sản Mỹ tại Ukraine được xem như một cách để khuyến khích Mỹ đầu tư vào lĩnh vực quốc phòng của Ukraine.

“Người Mỹ có xu hướng bảo vệ những quốc gia nơi họ có đầu tư và lợi ích kinh tế. Càng có nhiều công ty Mỹ và châu Âu tại Ukraine, nền kinh tế và an ninh của chúng tôi càng được hưởng lợi” - ông Merezhko nêu quan điểm.

Theo ông Andy Hunder - Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ tại Ukraine, việc Mỹ tham gia vào các doanh nghiệp nhà nước Ukraine trong số hơn 3.000 doanh nghiệp hiện có, có thể giúp cải thiện quản trị.

Một mỏ than ở tỉnh Donetsk (Ukraine) ngày 22-2. Ảnh: GETTY IMAGES

Bước tiếp theo của thỏa thuận khoáng sản?

Nếu quỹ tái thiết được triển khai đúng cách, nó có thể giúp thu hút nguồn vốn rất cần thiết vào Ukraine và mở ra cơ hội cho các nhà đầu tư Mỹ.

Vấn đề hiện nay là hai bên sẽ đạt được những điều khoản cụ thể gì khi đi vào chi tiết. Thỏa thuận hiện tại chưa nêu rõ cách thức quản lý quỹ, vì điều này sẽ được thiết lập trong một thỏa thuận quỹ tiếp theo.

“Tất cả chúng tôi đều hiểu rõ mục tiêu của quỹ này. Chúng tôi muốn nó tạo ra nguồn tiền để bổ sung vào ngân sách nhà nước của cả Mỹ và Ukraine” - ông Hunder của Phòng Thương mại Mỹ tại Ukraine, nói.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải, như quỹ sẽ được đăng ký theo thẩm quyền nào, quy mô ra sao, và thời hạn hoạt động vì hiện tại chưa có ngày kết thúc cụ thể. Ngoài ra, luật thuế của Ukraine cũng cần được điều chỉnh để chuyển dòng tiền từ ngân sách nhà nước sang quỹ này.

Thậm chí, theo ông Fursa, quỹ có thể không bao giờ trở thành hiện thực. Ông không thấy có đủ nguồn thu từ Ukraine để duy trì quỹ, trong khi chính phủ Mỹ cũng chưa cam kết đầu tư vào đó. Tổng thống Trump có thể hình dung rằng các công ty tư nhân Mỹ sẽ vào Ukraine và giành quyền đầu tư vào những dự án hấp dẫn nhất.

Ban đầu, Ukraine đã đề nghị nhượng quyền khai thác các mỏ khoáng sản quan trọng cho ông Trump, với cam kết rằng Kiev sở hữu hàng nghìn tỉ USD tài nguyên thô nằm dưới lòng đất. Ngành khai khoáng vốn thiếu đầu tư của Ukraine hy vọng rằng thỏa thuận này có thể thu hút vốn, công nghệ và đổi mới từ Mỹ.

Tuy nhiên, với việc thỏa thuận hiện tại bao gồm tất cả các nguồn tài nguyên thiên nhiên, trong đó có các lĩnh vực sinh lời hơn như dầu mỏ và khí đốt, khoáng sản quan trọng đã trở nên kém nổi bật hơn. Việc thỏa thuận thiếu các đảm bảo đầu tư an toàn vào khai thác khoáng sản khiến ông George Popov, nhà phân tích tại Hiệp hội Công nghiệp Khai khoáng Ukraine, lo ngại.

“Là một hiệp hội ngành khai thác, chúng tôi muốn thấy những cam kết thực sự về việc phát triển lĩnh vực khai khoáng tại Ukraine. Chẳng hạn xuất khẩu tài nguyên, phát triển cơ sở hạ tầng, hoặc thậm chí là các cuộc điều tra địa chất do Mỹ thực hiện tại đây” - ông Popov nói.

Còn theo ông Volodymyr Landa - chuyên gia kinh tế cấp cao tại Trung tâm Chiến lược Kinh tế có trụ sở tại Kiev, tập trung vào các mỏ mới thay vì khai thác các mỏ hiện có sẽ là một bước đi tích cực, cũng như việc tư nhân hóa một số công ty khai thác.

“Phần lớn các nguồn tài nguyên có giá trị kinh tế cao đã được khai thác. Có lẽ vẫn còn một số trường hợp chúng ta đang khai thác những nguồn tài nguyên không hiệu quả. Nhưng để có thể thu hút đầu tư, điều quan trọng là phải có một nền hòa bình lâu dài và bền vững” - vị chuyên gia lưu ý.

THẢO VY