Nhà tù Alcatraz - Biểu tượng của tinh thần thượng tôn pháp luật

An ninh tối đa

Trong nỗ lực đối phó với tình trạng nhập cư lậu, buôn bán ma túy, tìm kiếm các nơi giam giữ và răn đe tội phạm, xây dựng “biểu tượng của luật pháp, trật tự và công lý”, Tổng thống Donald Trump gần đây gợi ý Mỹ có thể mở cửa lại nhà tù Alcatraz.

Đảo Alcatraz được ghi nhận là vùng đất của người Ohlone, dân bản địa Bắc California. Hòn đảo được mô tả là mỏm đá nhô lên mặt nước, không có gì ngoài đất và đá, không có thảm thực vật hay nước ngọt. Trục dài theo hướng tây bắc - đông nam là 520m, nơi rộng nhất là 177m.

Nhìn ngang, nó có hai đỉnh với độ cao so với mực nước biển khoảng 40m. Đảo có diện tích 89.000m2, không có bãi biển, chỉ có vài điểm cho thuyền nhỏ cập bến. Địa hình không phù hợp cho bất kỳ mục đích xây dựng nào và cũng khó khai thác. Bao quanh đảo là các dòng chảy lạnh lẽo và mạnh của vịnh. Nhiệt độ tại đảo khá thấp vào ban đêm.

Đảo Alcatraz có diện tích 89.000m2, không có bãi biển.

Năm 1775, Tây Ban Nha chiếm đảo và đặt tên là “La Isla de los Alcatraces” (đảo Hải âu), có lẽ vì thấy nhiều hải âu và bồ nông quanh đảo. Án ngữ ngay cửa ngõ Thái Bình Dương vào vịnh San Francisco, đảo Alcatraz có vị trí chiến lược cho các hoạt động quân sự, quốc phòng. Vào khoảng 1850, Mỹ xây pháo đài quân sự, hải đăng trên đảo và trang bị pháo binh bảo vệ vùng vịnh khi những lợi ích của Mỹ tại Thái Bình Dương gia tăng. Mười năm sau, nơi này trở thành nhà tù quân sự, giam giữ tù nhân trong cuộc nội chiến và tội phạm từ các khu vực nước ngoài thuộc Mỹ.

Đến năm 1934, khi được chuyển cho bộ Tư pháp, nơi này mới bắt đầu hình thành nhà tù tàn khốc nhất nước Mỹ. Tài liệu từ Cục Nhà tù Liên bang Mỹ ghi rằng: “Chính phủ Liên bang quyết định mở một nhà tù có mức độ an ninh tối đa, đặc quyền tối thiểu để xử lý những tù nhân bất trị nhất trong các nhà tù Liên bang, và để công chúng tuân thủ pháp luật thấy Chính phủ nghiêm túc ngăn chặn tội phạm tràn lan trong những năm 1920 và 1930”.

Còn được gọi là The Rock (Đá), Alcatraz nằm biệt lập giữa vịnh, được cho là bất khả xâm phạm. Từ thực tế vị trí địa lý đến mục đích được sử dụng, Alcatraz gợi lên hình ảnh một pháo đài lạnh lùng, khắc nghiệt và không ai có thể thoát ra. Mặc dù ý tưởng mở lại nhà tù gặp nhiều phản đối, không ngoại trừ khả năng nơi này sẽ được khôi phục trong thời gian Trump cầm quyền. Cơ quan chức năng đã bắt đầu kiểm tra, rà soát thẩm định khả năng vận hành nhà tù trở lại.

Quyền lợi tối thiểu

Được chuyển mục đích và xây dựng trên nền móng một pháo đài quân sự, hệ thống phòng giam có 4 khu A, B, C, D. Khu vực A ít được sử dụng vì khá cũ, chủ yếu dùng lưu trữ tài liệu. Trong thời gian quân đội quản lý, dưới khu vực này có các buồng gọi là Ngục tối Tây Ban Nha. Các buồng giam này được tận dụng để giam giữ các tù nhân cứng đầu trước khi đưa về các buồng giam khác.

Khu B và C và nơi phổ biến, gồm hệ thống ba tầng các buồng giam rộng 1,5m dài 2,7m, cao khoảng 2,1m. Trong mỗi buồng có giường đơn, bồn rửa nước lạnh, bồn cầu và kệ nhỏ.

Khu giam giữ gồm nhiều phòng giam.

Các buồng giam ở khu biệt giam D rộng rãi hơn, nhưng dành cho phạm nhân nguy hiểm, cần cách ly. Tù nhân tại đây phải ở trong phòng cả ngày ngoại trừ mỗi tuần một lần một mình ra sân giải trí.

Tù nhân tại Alcatraz chỉ có 4 quyền cơ bản gồm thực phẩm, quần áo, chỗ ngủ và chăm sóc y tế. Các đặc quyền khác như gia đình thăm viếng hay tiếp cận báo chí, âm nhạc đều phải nỗ lực mới có. Tù nhân được thăm người nhà mỗi tháng một lần, nói chuyện có quản tù giám sát. Hai chủ đề không được nói tới là những sự kiện đang diễn ra trong xã hội và đời sống tù nhân.

Trong các tên tuổi tù nhân đáng chú ý tại Alcatraz, nhiều người ban đầu bị kết tội trốn thuế, bắt cóc hay ngộ sát. Bị giam giữ tại đây một thời gian, nếu nghiêm túc tuân thủ quy định, tù nhân có thể lại được chuyển đến các nhà tù liên bang khác.

Đảo có nhà xác riêng nhưng chỉ ghi nhận 28 ca tử vong, trong đó có 8 người bị bạn tù hãm hại, 5 tự sát và 15 chết vì bệnh tự nhiên. Mặc dù sức chứa tối đa trên 360 tù nhân, trung bình 260 - 275 tù nhân có mặt tại đây. Trong suốt 29 năm vận hành, hơn 1.500 tù nhân được đưa đến nơi này.

Nhiều cơ sở vật chất đã bị hư hại.

Có khoảng 300 thường dân sống tại Alcatraz là người nhà của nhân viên Alcatraz. Khu vực sinh hoạt chính của họ là các tòa chung cư, căn hộ thông tầng lớn và bốn ngôi nhà gỗ lớn dành cho sĩ quan cao cấp. Có cửa hàng tiện lợi và quán nước nhỏ trên đảo. Các gia đình đều đi tàu vào đất liền mua sắm vì vẫn có hệ thống giao thông thủy. Các quản giáo sống trong một ngôi nhà lớn liền kề nhà giam và dùng tù nhân có hạnh kiểm tốt dọn dẹp và nấu ăn.

Đến những năm 1960, các cơ sở trên đảo xuống cấp, các bức tường bị ăn mòn, đe dọa an toàn của cả nhân viên và tù nhân. Chi phí để trùng tu ước tính khoảng 4 triệu USD trong vòng 5 năm. Ngoài ra, chi phí vận hành nhà tù cũng là gánh nặng: cao gấp ba so với các nhà tù liên bang khác. Điều này dẫn đến quyết định đóng cửa Alcatraz vào tháng 3.1963. Tù nhân được chuyển đến trại giam ở Marion, Illinois. Alcatraz được lưu giữ như biểu tượng thị uy của việc thực thi pháp luật. Là tù nhân cuối cùng bước xuống cầu thang lên tàu rời đảo, Frank Weatherman thừa nhận nhà tù này đã khuất phục ông: “Alcatraz chưa bao giờ tốt đẹp với bất kỳ ai”.

Thành phim trường, điểm du lịch

Tổng cộng có 36 người liên quan đến 14 vụ vượt ngục, hầu hết đều bị phát hiện, bị bắt, bị bắn chết hoặc chết đuối.

Nỗ lực công phu nhất diễn ra năm 1962 của Frank Morris và hai anh em John và Clarence Anglin. Họ biến mất khỏi phòng giam từ đó và tới nay chưa có thông tin liên quan nào được xác nhận. Sau điều tra, FBI mô tả kế hoạch đào thoát tinh vi thực hiện trong nhiều tháng. Ba người này dùng muỗng và những công cụ tự chế, như chiếc máy khoan làm từ động cơ của chiếc máy hút bụi, đào qua các ống thông gió phía sau buồng giam, tạo thành một “kho” tạm trên nóc khu buồng giam. Họ làm ra những chiếc đầu giả bằng thạch cao, ráp 1 chiếc bè phao từ 50 chiếc áo mưa, dùng nhiệt từ ống hơi để dính kết các vật liệu. Vào đêm đào thoát, họ dùng những chiếc đầu giả lừa người canh gác, rồi lẻn ra khỏi phòng giam, bò lên ống thông gió trên mái nhà tù và thoát khỏi đảo. Hầu hết tin rằng, nhóm này đã bỏ mạng trong làn nước lạnh lẽo. Đạo diễn Clint Eastwood đã tái hiện vụ vượt ngục này trong bộ phim Escape from Alcatraz năm 1979.

Danh sách một vài tù nhân nổi tiếng tại nhà tù.

Sau khi đóng cửa, hòn đảo bị để hoang. Năm 1969, một nhóm hoạt động người Mỹ bản địa chiếm đóng hòn đảo 19 tháng tuyên bố chủ quyền đảo này theo Hiệp ước Fort Laramie. Đây là thỏa thuận giữa Mỹ và một số bộ lạc bản địa tại Mỹ thiết lập khu bảo tồn Great Sioux, đảm bảo quyền sử dụng đất săn bắn và cấm người da trắng xâm nhập. Sau đó Alcatraz được Cục Công viên Quốc gia quản lý, thành điểm đến du lịch, đón khoảng 1,2 triệu du khách mỗi năm. Nhà tù Alcatraz là địa điểm quay hoặc bối cảnh cho ít nhất 7 bộ phim.

Alcatraz là biểu tượng lịch sử và là điểm đến tham quan của du khách khi đến thành phố San Francisco. Mất khoảng 15 phút đi phà Alcatraz City Cruises ở bến tàu 33 khu Embarcadero để đến Alcatraz, với giá khoảng 50 USD. Một vòng tham quan quanh đảo mất 3-5 tiếng đồng hồ, có nhân viên giới thiệu và có thiết bị radio hướng dẫn.

Nơi đây vẫn còn ngọn hải đăng đầu tiên trên bờ biển Thái Bình Dương của Mỹ, dẫn đường cho các con tàu ra vào vịnh hơn 100 năm trước khi ngưng nhiệm vụ. Đảo còn là nơi ngắm bình minh và hoàng hôn lý tưởng giữa vịnh San Francisco.

Bài và ảnh: Kim Dung