Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều: 'Lò mổ' là một hiện thực được 'thi ca hóa'

Năm 1992, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cho ra mắt tập thơ “Sự mất ngủ của lửa” và lập tức nó gây tiếng vang lớn cùng những tranh luận trái chiều. Sau đó, “Sự mất ngủ của lửa” đã đoạt Giải thưởng Hội Nhà văn năm 1993 và được coi như mở ra một thời kỳ đổi mới của thơ ca. Nhưng đồng thời với văn xuôi, ông cũng có những tác phẩm xuất sắc như Hai người đàn bà ở xóm Trại, Mùa hoa cải bên sông… Và với hội họa, ông là tác giả của những bức tranh có màu sắc độc đáo, hình ảnh gợi nhiều suy tưởng…

Sau tác phẩm “Nhật ký người xem đồng hồ” xuất bản đầu năm 2024, ông tiếp tục ra mắt độc giả tập trường ca “Lò mổ’. Tập trường ca này không chỉ là câu chuyện về quá khứ mà là hành trình tự vấn, đi tìm câu trả lời cho những trăn trở về ý nghĩa cuộc sống và sự tồn tại.

Tác phẩm gồm 18 chương, mượn hình ảnh con vật để nói về đạo đức và nhân sinh, cách con người đối xử với nhau, với môi trường xung quanh.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cho biết ông xây dựng ý tưởng tập thi ca từ ký ức tuổi thơ, khi ông cùng cha ghé vào một lò mổ ở Hà Đông, số phận của những con vật gợi suy nghĩ về sự khốc liệt của cuộc sống. “Nơi ấy đã khơi dậy trong tôi nhiều câu hỏi về sự sống và cái chết, về cách con người chúng ta đang tồn tại. Để sống, liệu chúng ta có đang đẩy người khác vào cảnh đọa đày, khốn khổ không?”, ông cho biết. Trường ca “Lò mổ” được hoàn thành vào năm 2016.

Nói về tác phẩm, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều chia sẻ: “Tinh thần mang theo trong “Lò mổ” là một câu hỏi: “Đời sống tôi đang sống có thực sự là một đời sống?”. Viết chỉ là một hành động mang tính cá nhân. Ngay cả khi những trang viết được công khai với bất cứ hình thức nào cũng chỉ là hành động của cá nhân. Tôi “cá nhân hóa” toàn bộ “Lò mổ”. Việc này đúng với tất cả các nhà thơ. Mỗi cá nhân nhà thơ đều tìm cách “thi ca hóa” đời sống cá nhân mình. Đấy là tự do. Đấy là sáng tạo. Và điều đó làm nên nghệ thuật.

Tranh in phụ bản trong tập trường ca.

“Lò mổ” là một hiện thực. Tôi đã đến cái lò mổ ấy trên một cánh đồng ngoại ô. Tôi đã nhìn thấy những cái đầu bò bị cắt, những con bò được xả thịt, những chum sành dựng tiết bò. Và một lần tôi nhìn thấy một đôi mắt bò vẫn mở trên cái đầu bị cắt. Lúc đó tôi chợt nhận ra một cái gì đó mà tôi chưa từng nhìn thấy, chưa từng xảy ra trước đó.”

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nói rằng những hình ảnh ấy đem đến cho ông cơn ác mộng. “Và trong cơn ác mộng của mình, tôi lại bước vào lò mổ một lần nữa. Lần này tôi nhìn thấy những con bò xếp hàng, trò chuyện và bước tới để nhận cái chết, tôi nghe thấy tiếng những con bò rống vang khi bị chọc tiết, tôi nhìn thấy máu chảy xối xả, tôi nghe tiếng bầy ruồi đồng ca, tôi nhìn thấy linh hồn những con bò bay qua ô cửa sổ lò mổ về phía cánh đồng trên cao. Có gì đó đau đớn, bi thương, kỳ vĩ xuất hiện. Rồi tôi nhận ra đó là thi ca.

Và tôi ngồi xuống kể câu chuyện về những gì tôi chứng kiến trong đời sống, trong những đêm mộng mị và trong cả cơn bệnh tật tinh thần lúc nào đó của tôi. Tôi viết xong trường ca này năm 2016. Và tôi không sửa chữa bất cứ đoạn nào, chương nào cho đến tận bây giờ. Tôi không muốn ý chí can thiệp vào cơn “mộng mị’’ của tôi khi tôi viết trường ca này. Tôi muốn tất cả những năm tháng đó của tôi được lưu giữ trong văn bản này. Đấy là mục đích của tôi. Và tôi không dám hy vọng tìm được cơ hội để chia sẻ câu chuyện này với một ai ngoài tôi.”

Mỗi chương trong “Lò mổ” được tượng trưng bằng một bức tranh và tất cả đều mang tên “Nguyện cầu”. Tác giả nói rằng đó là cách ông thể hiện niềm mong mỏi của mình: trong thế giới đầy rẫy sự hủy hoại, con người vẫn giữ được lòng thương yêu, lòng bao dung và khát khao một đời sống yên bình. “Tôi muốn người đọc không chỉ nhìn tranh, mà còn cảm nhận được những suy tư mà tôi gửi gắm trong mỗi tác phẩm và hy vọng chúng sẽ mang đến cho độc giả những cảm nhận mới mẻ về nghệ thuật.” – nhà thơ Nguyễn Quang Thiều chia sẻ.

Có mặt tại buổi lễ ra mắt tập trường ca “Lò mổ”, nhà thơ người Mỹ Bruce Weigl nhận xét: Lò mổ là một kiệt tác của thi ca đương đại, một bản cáo trạng không khoan nhượng đối với những sai lầm của nhân loại.Trường ca này đại diện cho một cử chỉ thi ca can đảm vì nó tự lập về mặt tinh thần, nó từ chối đầu hàng những yêu cầu của truyền thống, và cho phép người đọc cảm nhận được thế giới trong hình thức gan góc nhất, sự thô sơ của sự thật thể hiện qua cách mà ta không thể bỏ qua.

Tại buổi lễ ra mắt “Lò mổ”, tác phẩm còn nhận được sự đồng cảm của nhiều nhà thơ, nhà văn, nhà phê bình văn học. Trong đó, nhà thơ Trần Đăng Khoa phát biểu: Đây là cuốn sách có sự chuẩn bị rất kỹ, trong cuốn sách có cả trình bày, vẽ tranh, biến những trang thơ thành bức tranh để cho chúng ta có tranh để ngắm, có chữ để đọc, có điều để suy nghĩ. Còn nhà thơ Mai Văn Phấn đánh giá trường ca “Lò mổ” là một tuyệt bút trong sự nghiệp văn chương của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều. Với nhà thơ Phan Hoàng thì: “Trường ca “Lò mổ” sẽ góp phần thay đổi tư duy của những người viết trường ca, đặc bệt là các nhà thơ trẻ”. Còn nhà văn Phạm Lưu Vũ cảm nhận “Lò mổ” khiến người đọc phải định nghĩa lại khái niệm trường ca, đây là sự dũng cảm dấn thân và bứt phá. Lò mổ thách thức mọi độc giả, tất cả những khái niệm về thi pháp là không tiếp cận được.

C.ANH