Nhà ở xã hội: những vấn đề còn trăn trở

Còn nhiều vướng mắc

Suốt nhiều năm qua, việc đảm bảo chỗ ở ổn định cho người dân, luôn được Đảng và Nhà nước ta quan tâm và xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đặc biệt là việc đấy mạnh phát triển NƠXH để giải quyết nhu cầu chỗ ở cho các đối tượng thu nhập thấp và công nhân tại các khu công nghiệp.

Tuy nhiên, sau hàng loạt chính sách, chỉ đạo, hỗ trợ và cam kết, kết quả triển khai Đề án 1 triệu căn NƠXH vẫn cách xa mục tiêu đề ra, Cụ thể, quá trình triển khai thực hiện chính sách về NƠXH vẫn còn bộc lộ một số tồn tại, hạn chế chưa được khắc phục, giải quyết.

Thứ nhất, quỹ đất phát triển NƠXH vẫn hạn hẹp. Nhiều địa phương chưa bố trí quỹ đất hợp lý cho phát triển nhà ở xã hội. Một số nơi đã bố trí quỹ đất nhưng thiếu cơ sở hạ tầng, không phù hợp để triển khai dự án. Phần lớn chủ đầu tư phải tự tìm quỹ đất, tự giải phóng mặt bằng, vừa tốn kém vừa khó khả thị, đấy giá thành lên cao và làm mất tính hấp dẫn của phân khúc này. Chưa kế, việc thiều cơ chế thu hút quỹ đất từ khối tư nhân tham gia phát triển NƠXH tiếp tục là rào cản chưa có lời giải.

Công tác phát triển NƠXH vẫn còn nhiều vướng mắc.

Thứ hai, thủ tục đầu tư và lựa chọn chủ đầu tư NƠXH còn phức tạp. Các thủ tục chấp thuận chủ đầu tư, triển khai dự án không khác biệt nhiều so với dự án nhà ở thương mại, thậm chí còn phức tạp hơn, bị “soi xét" kỹ hơn do phải trải qua các bước thẩm định đặc thù như: phê duyệt giá bán, xét duyệt đối tượng thụ hưởng. Đồng thời cũng chưa có cơ chế ưu tiên, rút gọn thủ tục hoặc chỉ định thầu phù hợp để thu hút doanh nghiệp tham gia. Trong khi lợi nhuận thấp, dẫn đến chủ đầu tư không mặn mà tham gia phát triển.

Thứ ba, nguồn vốn và cơ chế tín dụng cho NƠXH cũng chưa phù hợp. Việc phát triển chủ yếu dựa vào nguồn vốn tự có của doanh nghiệp và ngân hàng thông qua vay tín dụng. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực giảm lãi suất, nhưng lãi suất của gói tín dụng 120.000 tỷ đồng cho phân khúc đặc thù này vẫn cao, thời hạn ngắn, không phù hợp với cả nhà đầu tư lẫn người mua nhà thu nhập thấp. Ngoài ra, chưa có nguồn vốn trung và dài hạn ổn định từ ngân sách, các quỹ phát triển nhà ở, hay quỹ tín thác để bảo đảm đầu tư bền vững cho phân khúc này.

Cần tư duy mới trong quản lý điều hành

Quá trình triển khai thực hiện Đề án cũng gặp khó khăn do thiếu cơ chế hỗ trợ tại địa phương. Nhiều địa phương chưa chủ động đưa chỉ tiêu phát triển NƠXH vào kế hoạch phát triển nhà ở giai đoạn, chưa ban hành các cơ chế cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư NƠXH. Không chỉ khó khăn về thủ tục, dự án NƠXH còn gặp khó khăn ở hoạt động sản xuất kinh doanh, như: biến động giá cả đầu vào, khó khăn xuất nhập khẩu, chi phí nhân công, tư vấn... biến động liên tục.

Cơ chế thực hiện quỹ đất 20% trong các dự án nhà ở thương mại để phát triển NƠXH hiện vẫn chưa được hướng dẫn rõ ràng, cụ thể, khiến nhiều địa phương gặp lúng túng trong việc xác định vị trí, tổ chức đấu thầu lựa chọn chủ đầu tư và triển khai xây dựng, dẫn đến tình trạng quỹ đất này bị bỏ ngỏ hoặc sử dụng chưa đúng mục tiêu.

Cần có tư duy mới trong công tác quản lý điều hành về phát triển NƠXH.

Đặc biệt, nhiều địa phương vẫn thiếu sự quyết liệt trong việc triển khai thực hiện Đề án. Công tác xác định đối tượng thụ hưởng tại một số địa phương còn lúng túng, thiếu hướng dẫn chi tiết. Một số nhóm lao động thời vụ, quân nhân, người có mức lương sát ngưỡng quy định... chưa được tiếp cận chính sách.

Về cơ chế tại địa phương, các địa phương phải chủ động ban hành chính sách hỗ trợ phù hợp với đặc thù nhu cầu thực tế: phát triển nhà cho thuê, đa dạng hóa mô hình, lựa chọn đúng nhóm đối tượng có nhu cầu thật. Và tăng cường thanh tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi trục lợi chính sách, những nhiễu, gây khó dễ trong triển khai.

Về chính sách đầu ra, cần minh bạch và đơn giản hóa thủ tục xác định đối tượng thụ hưởng, chuyển từ cơ chế tiền kiểm sang hậu kiểm. Có chính sách hỗ trợ cho thuê – thuê mua đối với nhóm người lao động không đủ năng lực tài chính để mua nhà. Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về nhà ở xã hội để đảm bảo công bằng, minh bạch và đồng bộ trong tiếp cận.

Cuối cùng, việc phát triển NƠXH hiện nay không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực của một vài doanh nghiệp hoặc chỉ là mục tiêu trong các văn bản quy hoạch, mà đòi hỏi phải có một chiến lược toàn diện, dài hạn và có hiệu quả thi hành cao từ các cấp chính quyền.

Để tháo gỡ những trăn trở còn tồn tại, cần một tư duy mới trong quản lý và điều hành: coi phát triển NƠXH là nhiệm vụ bắt buộc trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương, là trách nhiệm dẫn dắt của Nhà nước thay vì phó mặc cho cơ chế thị trường. Chỉ khi nào NƠXH thật sự trở thành một phần không thể thiếu trong quy hoạch đô thị, có tính hấp dẫn đối với doanh nghiệp, dễ tiếp cận với người dân, và có cơ chế vận hành ổn định, khi đó Đề án hoàn thành ít nhất 1 triệu căn NƠXH mới đạt kết quả cao, góp phần xây dựng một xã hội phát triển hài hòa, nhân văn và bền vững.

Phạm Miền - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu đánh giá thị trường BĐS Việt Nam