Nhà ở xã hội: Chính sách mới đủ sức gỡ rào cản?

Bài toán an cư cho người lao động

Anh Trần Văn Nam, một công nhân làm việc tại một khu công nghiệp ở TP. Hà Nội, chia sẻ: "Giấc mơ mua nhà với gia đình chúng tôi vẫn xa vời, dù là nhà ở xã hội”. Anh Nam đang chờ kết quả duyệt hồ sơ mua nhà, nhưng việc xét duyệt kéo dài khiến anh càng lo lắng.

Trong khi đó, chị Nguyễn Thị Hoa, giáo viên tại TP. Hồ Chí Minh đã nộp hồ sơ mua nhà ở xã hội từ hai năm trước nhưng đến nay vẫn chưa có kết quả. "Nguồn cung nhà ở xã hội rất hạn chế. Nhiều người đủ điều kiện nhưng vẫn không mua được vì quá ít dự án được triển khai”, chị Hoa chia sẻ.

Không chỉ vấn đề nguồn cung hạn chế, nhiều thủ tục khi đăng ký mua nhà ở xã hội cũng là một rào cản. Nhiều người lao động cho biết, họ phải chuẩn bị một bộ hồ sơ gồm hàng chục loại giấy tờ chứng minh thu nhập, tình trạng cư trú, hoàn cảnh gia đình... nhưng vẫn không chắc chắn có được duyệt hay không.

Một vấn đề khác là giá nhà ở xã hội dù thấp hơn so với nhà thương mại nhưng vẫn vượt khả năng tài chính của nhiều người. Hiện nay, nguồn vốn dành cho lĩnh vực nhà ở xã hội chủ yếu đến từ ba nguồn chính, ngân sách nhà nước, nguồn vốn doanh nghiệp và các gói tín dụng ưu đãi. Theo Bộ Xây dựng, ngân sách trung ương đã phân bổ hàng nghìn tỷ đồng vào Quỹ phát triển nhà ở xã hội, tuy nhiên, quá trình giải ngân vẫn còn chậm.

Ngoài ra, nhiều ngân hàng thương mại cũng tham gia vào việc cung cấp các gói vay ưu đãi cho người mua nhà ở xã hội, nhưng lãi suất và điều kiện vay vẫn là rào cản lớn. Nhiều người lao động phản ánh rằng, thủ tục xét duyệt hồ sơ vay vốn vẫn phức tạp, chưa thực sự tạo điều kiện thuận lợi cho người có thu nhập thấp.

Việc xây dựng nhà ở xã hội cần các chính sách đặc thù để gỡ một số điểm nghẽn hiện nay. Ảnh minh họa

Tháo gỡ điểm nghẽn bằng chính sách mới

Cho đến nay, Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo nhằm thúc đẩy phát triển phân khúc này. Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 34-CT/TW ngày 24/5/2024, nhấn mạnh sự cần thiết của việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, nghiên cứu các cơ chế, chính sách đặc thù cho nhà ở xã hội, đặc biệt là đối với công nhân và lực lượng vũ trang. Đồng thời, chỉ thị cũng đề cập đến việc tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương trong việc bố trí quỹ đất và nguồn ngân sách để triển khai dự án.

Bên cạnh đó, ngày 27/2/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 444/QĐ-TTg, đặt mục tiêu hoàn thành gần một triệu căn nhà ở xã hội trong giai đoạn 2025-2030. Đây là một phần trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội dài hạn, nhằm đảm bảo chỗ ở ổn định cho người có thu nhập thấp.

Nhằm tháo gỡ khó khăn trong quá trình triển khai, ngày 6/3/2025, Thủ tướng đã chủ trì hội nghị toàn quốc về nhà ở xã hội. Tại hội nghị, Thủ tướng đã đưa ra 10 nhóm nhiệm vụ, giải pháp quan trọng, trong đó nhấn mạnh cơ chế thí điểm như chỉ định thầu, áp dụng công nghệ xây dựng hiện đại với cấu kiện lắp ghép sản xuất hàng loạt, và cắt giảm tối thiểu 30% thủ tục hành chính trong năm 2025.

Thực tế, các địa phương cũng đang tích cực triển khai các dự án nhà ở xã hội nhằm đáp ứng nhu cầu nhà ở cho người thu nhập thấp. Theo Sở Xây dựng Hà Nội, hiện có 69 dự án nhà ở xã hội đã và đang triển khai. Trong đó, 19 dự án dự kiến hoàn thành trong giai đoạn 2021-2025, cung cấp khoảng 15.440 căn hộ, đạt khoảng 78,3% so với chỉ tiêu kế hoạch của thành phố.

Để thúc đẩy nguồn cung về nhà ở xã hội, vừa qua, Bộ Xây dựng đang lấy ý kiến dự thảo nghị quyết của Quốc hội thí điểm về một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội. Dự thảo nghị quyết đề xuất loại bỏ quy trình đấu thầu lựa chọn chủ đầu tư dự án nhà ở xã hội. Cùng với đó, các dự án nhà ở xã hội sẽ không cần thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư và thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi. Điều này đồng nghĩa với việc rút ngắn rất nhiều thời gian cho quá trình triển khai dự án.

Ngoài ra, dự thảo cũng tăng mức lợi nhuận định mức tối đa cho chủ đầu tư lên 13% tổng chi phí xây dựng (so với 10% hiện tại). Các doanh nghiệp bất động sản đánh giá, đây là cơ chế hấp dẫn, thu hút nhà đầu tư tham gia phát triển nhà ở xã hội nhiều hơn.

Một điểm đáng chú ý khác là giao chủ đầu tư dự án nhà ở xã hội cho lực lượng vũ trang thuộc thẩm quyền của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, cũng như giao cho Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phát triển nhà ở xã hội bằng nguồn tài chính công đoàn. Điều này giúp mở rộng thêm nguồn lực đầu tư vào phân khúc nhà ở giá rẻ.

Đồng thời, nếu địa phương không có khả năng cân đối ngân sách để bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, đầu tư, đấu nối hệ thống hạ tầng kỹ thuật ngoài phạm vi dự án nhà ở xã hội thì UBND cấp tỉnh đề xuất cơ quan quản lý Quỹ phát triển nhà ở xã hội quốc gia hỗ trợ nguồn vốn để thực hiện.

Thách thức còn đó

Mặc dù có nhiều điểm tích cực, nhưng không ít chuyên gia vẫn tỏ ra lo ngại về việc triển khai thực tế. PGS.TS Nguyễn Thường Lạng - giảng viên cao cấp tại Viện Thương mại và Kinh tế Quốc tế, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân - nhận định: "Việc không đấu thầu có thể giúp đẩy nhanh tiến độ, nhưng cũng đặt ra bài toán kiểm soát chất lượng và minh bạch. Cần có cơ chế giám sát chặt chẽ để tránh tiêu cực".

Bên cạnh đó, các chuyên gia khác cũng cho rằng, dù tăng mức lợi nhuận định mức lên 13%, nhưng so với các dự án thương mại, biên độ lợi nhuận này liệu đã hấp dẫn đối với nhiều doanh nghiệp hay chưa. Việc huy động vốn và giải ngân nhanh chóng từ các quỹ hỗ trợ nhà ở xã hội cũng là một thách thức. Ngoài ra, các địa phương cũng cần có sự phối hợp chặt chẽ với Bộ Xây dựng để triển khai hiệu quả, đặc biệt là trong việc giải phóng mặt bằng, xây dựng hạ tầng kỹ thuật và đảm bảo quỹ đất sạch cho các dự án.

Theo các chuyên gia, nếu những chính sách thí điểm này được thực hiện hiệu quả, thị trường nhà ở xã hội sẽ có sự khởi sắc rõ rệt trong thời gian tới. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu 1 triệu căn nhà ở xã hội vào năm 2030 như kế hoạch của Chính phủ, cần có thêm những giải pháp cụ thể, bao gồm mở rộng gói vay ưu đãi, đơn giản hóa thủ tục tiếp cận nhà ở và đảm bảo tiến độ thực hiện dự án.

Trong đó, Bộ Xây dựng sẽ tiếp tục là cơ quan đầu mối trong việc theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách để phù hợp với thực tế. Việc triển khai hiệu quả các chính sách này không chỉ giúp giải quyết vấn đề an cư của hàng triệu người lao động mà còn góp phần ổn định thị trường bất động sản trong dài hạn.

Lê An