Nguy cơ đứt nguồn cung vì Trung Quốc siết xuất đất hiếm

Mối lo ngại về sự phụ thuộc vào khoáng sản chiến lược từ Trung Quốc ngày càng gia tăng, khi nhiều tập đoàn ô tô và doanh nghiệp toàn cầu cảnh báo về hệ lụy nghiêm trọng từ việc Bắc Kinh thắt chặt xuất khẩu đất hiếm và nam châm chuyên dụng.

Các hãng xe lớn ở châu Âu, Ấn Độ và Mỹ cho biết việc nguồn cung bị gián đoạn có thể dẫn tới tình trạng đình trệ sản xuất trong thời gian ngắn nếu không có giải pháp thay thế kịp thời.

Trong tháng 4 vừa qua, Trung Quốc đã tạm ngừng xuất khẩu một số loại khoáng sản và nam châm đất hiếm, nguyên liệu quan trọng cho ngành công nghiệp chế tạo, từ ô tô, hàng không đến bán dẫn và thiết bị quốc phòng. Động thái này làm gia tăng lo ngại trong cộng đồng doanh nghiệp toàn cầu, đặc biệt là các ngành phụ thuộc vào linh kiện có sử dụng vật liệu từ đất hiếm.

Các doanh nghiệp Đức vừa gia nhập làn sóng cảnh báo toàn cầu, sau động thái tương tự từ một nhà sản xuất xe điện Ấn Độ hồi tuần trước. Họ lo ngại các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc sẽ gây gián đoạn chuỗi cung ứng, đặc biệt tại các khu vực sản xuất trọng điểm trong nước. Cảnh báo này xuất hiện trong bối cảnh thế giới ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc, nhà cung cấp chính các loại đất hiếm và vật liệu tinh chế thiết yếu cho ngành công nghiệp toàn cầu.

Việc Trung Quốc siết chặt kiểm soát nguồn cung khoáng sản quan trọng được nhiều chuyên gia xem là yếu tố có thể tác động đến cán cân thương mại toàn cầu. Dù không gắn với bất kỳ chính sách cụ thể nào, động thái này diễn ra trong bối cảnh quan hệ kinh tế giữa các quốc gia lớn vẫn tiềm ẩn nhiều bất ổn và cạnh tranh ngày càng gia tăng trong chuỗi cung ứng chiến lược.

Một công nhân tại công trường khai thác kim loại đất hiếm ở huyện Nam Thành, tỉnh Giang Tây. Ảnh: China Daily

Một số hãng tin quốc tế cho biết việc xuất khẩu nam châm đất hiếm, nguyên liệu vốn được sử dụng trong xe điện, máy bay không người lái, robot và nhiều thiết bị công nghệ cao, hiện đang bị tạm hoãn tại nhiều cảng của Trung Quốc trong khi nước này xây dựng hệ thống quản lý mới. Khi hệ thống đi vào hoạt động, một số doanh nghiệp có thể không còn được tiếp cận ổn định với các nguồn cung vật liệu đầu vào quan trọng này.

Diễn biến trên đã làm dấy lên lo ngại trong cộng đồng doanh nghiệp và các cơ quan quản lý tại nhiều quốc gia, từ châu Á đến Bắc Mỹ. Trong bối cảnh nguồn cung thay thế còn hạn chế, việc tìm kiếm giải pháp thay thế nhanh chóng là điều không dễ thực hiện. Nếu không được giải quyết kịp thời, nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng, đặc biệt trong ngành ô tô, có thể trở nên rõ rệt ngay từ cuối mùa hè năm nay.

Ông Hildegard Mueller, lãnh đạo Hiệp hội công nghiệp ô tô Đức, nhận định: “Nếu tình hình không sớm được cải thiện, việc gián đoạn và thậm chí dừng sản xuất là điều khó tránh khỏi.”

Frank Fannon, một chuyên gia trong ngành khoáng sản và là cựu trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách năng lượng, cho rằng sự gián đoạn này là điều đã được dự báo.

“Chúng ta đang đối mặt với thách thức lớn về sản xuất trong nước. Cần huy động mọi nguồn lực để phát triển năng lực nội địa, và điều đó cần bắt đầu ngay lập tức” - ông nói.

Đọc thêm: Phụ thuộc đất hiếm Trung Quốc, Mỹ đối mặt thách thức lớn

Trước tình hình căng thẳng nguồn cung, nhiều doanh nghiệp và quan chức từ các quốc gia đã chủ động liên hệ với phía Trung Quốc để thúc đẩy quá trình phê duyệt xuất khẩu. Một loạt cuộc gặp cấp cao đang được chuẩn bị, trong đó có chuyến thăm của phái đoàn doanh nghiệp Nhật Bản tới Bắc Kinh vào đầu tháng 6. Đồng thời, các nhà ngoại giao châu Âu, đặc biệt từ những nước có ngành công nghiệp ô tô phát triển, cũng đang tích cực đề xuất tổ chức các cuộc làm việc khẩn với Bộ Thương mại Trung Quốc.

Tại Ấn Độ, tập đoàn sản xuất ô tô hàng đầu Bajaj Auto đã cảnh báo gián đoạn nguồn cung đất hiếm có thể ảnh hưởng lớn đến sản xuất xe điện, chính phủ và doanh nghiệp đang phối hợp tìm giải pháp tháo gỡ. Mục tiêu là thiết lập đối thoại trực tiếp với phía Trung Quốc nhằm tháo gỡ khó khăn trong chuỗi cung ứng.

Tại Mỹ, các hãng sản xuất lớn như General Motors, Toyota, Volkswagen và Hyundai đã gửi thư đến chính quyền nhằm kêu gọi đảm bảo nguồn cung ổn định. Trong thư, Liên minh Đổi mới Ô tô cho biết: “Nếu không có nguồn cung đáng tin cậy cho các vật liệu và nam châm này, các nhà cung cấp sẽ không thể sản xuất nhiều bộ phận thiết yếu như hộp số tự động, động cơ, cảm biến, hệ thống lái và các thiết bị điện tử quan trọng.”

Tùng Lâm